روند رو به رشد شهر تهران، امروز چهره آغازین شهر قاجاری را دگرگون کردهاست. گسترش شهر، خیابانکشیهای ناهمگون و مهرازی (معماری) نازیبا در محلههایی با دیرینگی چند صد ساله نه تنها مشکلات پیشین شهر را کنار نزد بلکه خود بر مشکلات گذشته افزود و انگیزهای برای از هم گسیختگی بافت تاریخی محلهها شد.
محله مورد توجه این گزارش اودلاجان یکی از پنج محله تشکیل دهنده تهران در دوره صفوی است. هنگامی که «آغامحمدخان قاجار» تهران را برای پایتختی برگزید سرنوشت دیگری برایش رقم خورد. محله اودلاجان، اشراف و درباری نشین، در بخش شمالشرقی تهران قدیم جای داشت و دروازهای که مردم با بیرون از شهر پیوند داشتند، دروازه شمیران بود. برخی نیازهای روزانه شهروندان از شمال کشور از این دروازه وارد شهر میشد؛ چنانچه در محله پامنار هنوز برنجفروشیهای آن روزگار نسل به نسل تا امروز برجای ماندهاست.
دروان ناصرالدینشاه که زندگی مردم تا اندازهای رو به رفاه بود، جمعیت تهران فزونی یافت و گسترش شهر از شمالشرقی رو به شمال بود؛ کاخ نگارستان که زمانی بیرون از شهر بود در درون شهر جای گرفت. چون خانه و زمین ارزان بود، اشراف و درباریان بدون چشمداشتی خانههای خود را رها کرده و به بخش بالای شهر کوچ کردند و جای آنان را افراد فرودست جامعه گرفتند.
این گروه که توان بالایی در نگهداری خانههای بزرگ اشرافی نداشتند با گذشت زمان خانهها یا فرسوده شدند یا مهرازی دیگری پیدا کردند و بهخانهها یا اتاقهای کوچکتر بخش شدند.
با آمدن نگاه مدرنیته توجه به اودلاجان کمتر و کمتر شد و از سوی دیگر گسترش بازار نیز انگیزهای شد تا به درون محله راه یابد و خانههای کوچکتر و روبهویرانی انباری یا کارگاههای آنان کاربری یابد.
پس از انقلاب بیتوجهی به بافت تاریخی اودلاجان بیشتر شد و راه را برای سودجویان هموار کرد اگرچه کوچهها تنگ و باریک بودند واهمهای برای ساخت برجهای ناهمگن با منطقه نداشتند.
کنشگران مردمی از دیرباز گسیخته خردههای خود را بیان میکردند ولی بیش از یک دهه است که سازمانهای مردم نهاد و رسانهها با آگاهی رسانی بالا مسوولان شهری و میراثی را به پاسداری از هویت شهری تهران واداشتند.
شهردار کوشش کرد با سنگفرش کردن محله، پیادهراهها را بیشتر کند تا بهجای گذر ماشینها، شهروندان تمایل بیشتری برای گردش در محلهها داشته باشند. قالیباف شهردار وقت تهران بود پیشنهاد داد مسوولان شهری برای درک بیشتر مشکلات محله خانههایشان را به آنجا کوچ دهند و حتا چند تنی با برپایی نمایشگاههایی برآن بودند هنرمندان و سرمایهداران را تشویق به خریدن خانهها کنند تا محله چهره هنری به خود بگیرد ولی هیچکدام تا امروز اجرایی نشد و هر چندگاهی خبر ویرانی بنای تاریخی یا ربوده شدن کاشیهای هفترنگ قاجاری در رسانهها آورده میشود.
البته باید گفت چهره محله نسبت به گذشته زیباتر و پاکیزهتر شدهاست. بومیها که پیشتر از گردشگران خرده میگرفتند با روی باز برخورد میکنند. تا چند سال گذشته بانویی جرات نمیکرد تنهایی وارد محله شود ولی امروز به نیکی راهنمایی میشوند تا در کوچه پس کوچههای خاطرهانگیز سردرگم نمانند.
بخش شاهنشین خانه موزه بازار یا همان خانه سلطان بیگم
زیرزمین خانه سلطان بیگم که امروز کاربری خانه موزه بازار را پیدا کردهاست. در میانه فرتور دو ردیف تاقچه وجود دارد که یکی دور از دسترس است و همین موضوع باعث پدید آمدن زبانزدی (:ضربالمثلی) شدهاست: طرف تاقچه بالا گذاشته!. در میانه دیوار نیز یک ردیف کاشی رنگی کار شده که به کاشیهای رضاخانی نامدار است.
بخشی از حیاط خانه نامدار به «نان و نمک» بازمانده از دوره قاجار، این خانه از آن دو خواهر بودهاست. امروز کاربری سفرهخانه دارد
بخشی از نمای خانه مدرس که در خیابان جاویدی جای دارد و با نام موزه مدرس جایی برای نشستهای تهرانشناسی شدهاست.
مهرازی زیبای پشت بام حمام نواب در خیابان جاویدی اودلاجان
بانویی که در حمام نواب سرگرم بافت گلیم است
حمام نواب و نمای درونی آن
جای خالی کاشیهای ربوده شده از بنای ثبت ملی شده
چنار 900 ساله امامزاده یحیی
چنار 900 ساله که مردم برای گشایش در گرههای زندگیشان بندهایی را به درخت گره زدهاند
حیاط اندرونی سرای کاظمی که امروز کاربری موزه تهران قدیم را دارد
زیرزمین موزه تهران قدیم، که میتوان موزه مردم شناسی تهران بهشمار آورد
اگرچه بنای تیمچه اکبری به ثبت رسیدهاست ولی نمایی شایسته ندارد
تیمچه اکبری و نگارههای کهنی که به دیوار آویزان کردهاند
خیابان صوراسرافیل که سنگ فرش شدهاست
ناهماهنگی پدید آمده در بافت خانهای قدیمی
دیوارنگاری در خیابان ناصرخسرو برگرفته از نگارههای کاخ گلستان
نمایی از درون کنیسه حضرت عزرا یعقوب و جایی که یهودیان نیایش میکنند
کنیسه و کتابهای کهن آن
نسکهای سپنتای یهودیان در کنیسه یعقوب عزرا
نمای زیبایی که پایدار نماند و جایی برای زبالهها شدهاست. شهردار میتواند در برابر این نماها مبلمانی شایسته که نشانی از گذشته را دارد، پیاده کند.
فروشندهای در کوچه مروی
ساماندهی خیابان ناصرخسرو در سالهای اخیر
بازآرایی خانهای قاجاری در خیابان صوراسرافیل
ویرانی خانههایی که مهرازی زیبایی داشتند و امروز جایی برای معتادان شدهاست
یکی از بلندترین بادگیرهای تهران که شوربختانه کاشیهای ورودی بنا را ربودهاند
یکی از خانههای قدیمی با مهرازی بسیار زیبا که به تازگی ویران شدهاست
فرتور از مارال آریایی است.
1986
یک پاسخ
سپاس بسیار، عالی بود.