موسا معروفی فرزند اسماعیل امینالملک (برادر اتابک) است که در سال 1268 در تهران زاده شد.
«خانهی پدری وی جایگاه آمدوشد هنرمندان مشهور بود. به همین جهت با آهنگهای موسیقی مانوس گردید، همچنین سهتار آقایوسف صورتگر هم، در او بیتاثیر نبود».1
موسا معروفی در آن خانه، که دو پیانو داشت، به نواختن پیانو مشغول شد. استادان بهنام آن دوره، همچون «سماع حضور» و «آقا حسینقلی» به آن خانه بسیار میآمدند و همین امر سبب شد که وی به نواختن تار نیز بپردازد. وی فراگرفتن نت را در پیشگاه «حسینخان هنگآفرین» آغاز کرد و به آموختن مقدمات موسیقی علمی مشغول شد، تا جایی که بعدها در نزد «درویشخان» به جایگاهی رسید که مدال طلای تبرزین و گواهینامهی رسمی را دریافت نمود. وی یکی از نخستین شاگردان مدرسهی «علینقی وزیری» بود و در همانجا «روح ا… خالقی» برای نخستین بار، موسا معروفی را دیده بود. وی سالها آموزش تار را در هنرستان موسیقی به عهده داشت واز همان سالها، صفحات زیادی از تکنوازی و همنوازی برجای مانده که گویای قدرت و لطافت پنجهی او در تارنوازی است. بیشتر آنها به وسیلهی استادان پس از وی اجرا شده و از همه مشهورتر، تصنیف دشتی «موسم گل» با آواز «قمرالملوک وزیری» همراه تار«مرتضی نی داوود» را میتوان نام برد. موسا معروفی چهل سال در گردآوری و نگارش ردیف موسیقی ایران کوشش کرد و درسال 1341 خورشیدی کتاب بزرگ «ردیف موسیقی ایران» به کوشش او منتشر شد. این کتاب بزرگترین منبع ردیفی موسیقی ایران است. «روحالله خالقی» در کتاب «سرگذشت موسیقی ایران» میگوید: معروفی مردی درویش، باایمان، دانشمند، با حقیقت، جدی و با پشتکار است. خدماتی که معروفی به موسیقی ایرانی کرده وآهنگهای بسیاری که ساخته، مربوط به سالهای آینده است. وی تمام دانش خود را روی کاغذ آورده و بهترین نگهبان موسیقی ملی ما بوده است و نتیجهی زحمات او همواره مورد استفادهی اهل این هنر خواهد بود.
از شاگردان او، «هوشنگ ظریف» و «جلال ذوالفنون» را میتوان نام برد. «سیدمهدی دبیری» که از شاگردان «میرزا عبدالله» و «آقا حسینقلی» بود، از کلاس درس موسا معروفی که با او خویشی هم داشته، برخوردار شد و آهنگهای ضربی و پیشدرآمدهای تازه را از وی آموخت. مجموعهآثار او را «ارشد طهماسبی» و «حسین علیزاده» برای هنرآموزان تار منتشر کرده و مقالههای او در کتاب «موسیقی نامه موسا معروفی» با گردآوری و حاشیهنویسیهای «سید علیرضا میرعلینقی» منتشر شده است. اثر برجستهی وی، گردآوری و نت کردن ردیفهای موسیقی ایران است که در سال 1343 به یاری ادارهی هنرهای زیبای کشور به چاپ رسید.
استاد موسا معروفی در 7 شهریور ماه 1344 در تهران درگذشت.
[1]روحالله خالقی، سرگذشت موسیقی ایران،ج اول، نشر صفیعلیشاه، 1384، رویهی 437