سوم آذرماه؛ تخت‌نشینی آتش آتشکده تهران در خجسته روز جشن آذرگان

سپندینه جشن آذرگان فرخنده باد.

 امروز روز آذر ایزد از ماه آذر سال 3757 زرتشتی، جشن آذرگان، یکشنبه سوم آذرماه 1398 خورشیدی، 24 نوامبر 2019 میلادی

102 سال پیش همزمان با سپندینه جشن آذرگان آتش آتشکده‌ی تهران به تخت نشست.

جشن آذرگان و یک‌‌صدودومین سالگرد به تخت‌نشینی آتش آتشکده‌ی تهران گرامی باد. سنگ بنای آدریان تهران در روز اورمزد از ماه فروردین سال ۱۲۹۳ خورشیدی به کوشش ارباب کیخسرو شاهرخ بنا نهاده شد. کار ساخت ساختمان آدریان در سال ۱۲۹۶ پایان یافت.

آتش آتشکده‌ی تهران در سال 1296 خورشیدی از یزد به تهران آورده شد. روانشادان موبد اردشیر رستم رستمی، موبد بهرام رشید شید و موبد هرمزدیار بهرام سروش، آتش را با آیین ویژه از یزد به تهران آوردند و در روز آذر از ماه آذر(جشن آذرگان) در آفرینگانی آتشکده‌ی تهران جای دادند و به همین مناسبت در آن روز، آیین جشن‌خوانی و نیایش برگزار شد.

مساحت کل زمین آتشکده نزدیک به ۱۳۰۰ مترمربع و به ابعاد ۵۴*۲۴ و بنای مرکزی آن ۲۰۶ متر مربع و شامل چندین ساختمان است. دیوار بیرونی بنای آدریان با آجرکاری زیبا مزین شده و بالای درِ ورودی چوبی آدریان، کتیبه‌ای با سنگ مرمر که در دست ۲ فرشته است، سال ساخت بنا در ذیل جمله «خشنوتره اهورهه مزدا ۱۲۸۶» را نشان می دهد. خشنوتره … به چم (:معنی)؛ به خشنودی اهورامزدا است و معمولا در آغاز بیشتر نیایش‌های زرتشتیان آمده است. روبه‌روی بنا مانند آتشگاه یزد حوضی بیضی‌شکل به قطرهای ۸ و ۴ متر دیده می‌شود. از درِ اصلی نیایشگاه آدریان (آتشکده تهران) که وارد می‌شوید سمت راست راه پله‌ای شما را به طبقه دوم هدایت می‌کند که واحد سرایداری آدریان است و سمت چپ، دفتر نیایشگاه آدریان است که هماهنگی‌های لازم را برای بازدید از آدریان فراهم می‌کند. همچنین برای راهنمایی گردشگران، موبدان نیز در آتشکده باشنده هستند.

ارباب كیخسرو در یادداشت‌های خود آورده است: «به آن اندیشه افتادم كه برای جماعت عبادتگاهی لازم است، زیرا در تهران برای جماعت (نزدیک به ۵۰۰ تن كه بیشتر پیشه‌ی بازرگانی و كشاورزی داشتند) تا آن تاریخ معبدی نبود. از این‌رو چون در این زمان مرحوم بهرامجی بیكاجی یكی از پارسیان جوانمرد كه كارش سیاحت بود به تهران آمده بود مطلب را با او در میان نهادم، مشارالیه وعده مساعدت داد. شرحی نوشته به او دادم و به بمبئی رفت و اقدام كرد. خوشبختانه عده‌ای از پارسیان مبلغی برای بنیان آدریان سرخط رفته بودند، چه برای ساختمان و چه برای اندوخته نگهداری كه متدرجاً برسانند.»

ارباب کیخسرو شاهرخ آورده است: «ساخت آدریان بر روی زمین‌های انجمن آغاز و سنگ بنای آدریان به دست رضاقلی خان هدایت (نیرالملك) وزیر معارف وقت بنیان نهاده شد. كار ساختمان آدریان به دشواری دچار شد. اشكال ساختمان آدریان این كه بعضی از اشخاص مغرض در جراید بمبئی ضد زرتشتیان تهران مقالاتی نوشتند كه این‌ها بیشتر بی‌دین و فلان‌اند و آدریان لازم ندارند و از سوی انجمن زرتشتیان تهران جواب‌هایی دندا‌ن‌شكن داده شد. با این همه برخی از صاحبان خیر كه جنبه كهنه‌پرستی و تعصبات داشتند جلو اعانه خود را گرفته، دیگر پول نرسید و عمارت بی‌سقف و ناتمام ماند. چون كار به این منوال پیش آمد از زرتشتیان ایران استعانت شد و زرتشتیان هرجا از تهران، یزد، كرمان، شیراز و كاشان به قدر خود كمك كردند و به خیر و خوبی ساختمان آدریان به پایان رسید و رسماً در تاریخ ۱۲۹۶ خورشیدی گشایش یافت.»

ارباب کیخسرو شاهرخ در بخش دیگری از یادداشت‌های خود آورده است: «اینجا نباید فراموش كنم متشكرم، همین كه از میرزا مهربان مهر، رییس محاسبات كل مجلس شورای ملی خواهش كردم پذیرفت و برای جمع‌آوری اعانه به جنوب ایران شتافت و برخورداری حاصل نمود. از سوی دیگر چون در آن اوان به فاصله چند ماه سرور خانم عیال مرحوم میرزا جمشید مهربان كرمانی و رستم برادرش و یك دختر كوچك از میرزا جمشید به جهان باقی شتافتند به میرزا جمشید تكلیف كردم آثار خیری باقی بگذارد آن روانشاد پذیرفت و به اختیار من گذاشت و در طرف مشرق و مغرب حیاط آدریان اطاق هایی برای پذیرایی و امور خیریه از پول آن مرحوم ساخته شد.» در این یادداشت‌ها آمده است: شش پسر و دختر بشگون ساخت آدریان در همان نقطه و روز سدره‌پوشانی شدند.

رضاقلی خان معاون وزارت معارف، مجدالسلطنه نماینده وزارت امور خارجه، محمدعلی فروغی ذكا الملك، حكیم الملك، حاج سید نصراله، میستراردشیر جی، میستر بهرامجی، میستر شاهپور جی، میرزا كیخسرو رییس انجمن وقت زرتشتیان و جمعی دیگر از آقایان معارف پرور و خوانین زرتشتی در نهادن سنگ بنای آدریان باشنده بودند.

آذر ایزد؛ نگهبان آتش گرمابخش زندگی

در گاهشمار زرتشتی روز نهم هر ماه آذر نامیده می‌شود. ایرانیان برابر با آیین، هرگاه نام روز و نام ماه برابر می‌شد آن روز را جشن برپا می‌کردند و به شادمانی و ستایش آفریده‌های نیک اهورا مزدا می‌پرداختند. برابری روز آذر با نام آذر‌ماه در گاهشمار زرتشتی را آذرگان می‌نامیدند.

 ای خرامنده سرو تابان ماه

روز آذر می چو آذر خواه

 «آذر» در اوستا «آترَ»، نهمین روز از هر ماه سی‌ روزه و نهمین ماه در سالنمای زرتشتی به این نام است. آذر ایزد نگاهبان آتش و فروزه‌ی اهورامزدا است از این رو گاه او را در شمار امشاسپندان آورده‌اند. آذر به چم آتش و گرما و نیروی داخلی برای جنبش و حرکت است. ایزد آذر از بزرگترین ایزدان دین زرتشتی است و آن نگهبان آتش است. آذر از آفریده‌های بزرگ اهورامزد است. زرتشتیان، در تاریخ خود «آتش» را به مانند پرچم سپندینه می‌دانند و آذر ایزدی است نگهبان این نماد پایداری و استواری دین زرتشتی. آتش یكی از آخشیج‌های چهارگانه طبیعت است كه ایرانیان همواره آن‌را پاس می‌داشته‌اند. جه نیکوست در این روز آتش نیایش خواندن و نیایش به درگاه اهورامزدا.

در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده‌های طبیعی با ارزش است چون گرمای زندگی را در کالبد دیگر پدیده‌های هستی جاری می‌سازد و با نور خود که نشانی از آذر اهورایی است جان و دل یاران اهورامزدا را روشنایی می‌بخشد پس سوی پرستش اهورامزدا است. هر زرتشتی برای نیایش باید رو به سوی روشنایی و پشت بر تاریکی کند. آتش پرستاران در آتشکده از آن پرستاری می‌کنند. جشن آذرگان از جشن‌های ویژه آتش در فرهنگ ایران است.

سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش

ای خرامنده سرو تابان ماه

روز آذر می چو آذر خواه

شادمان كن مرا به می كه جهان

شادمان شد به فر دولت شاه

اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)

به راه شو و نان مپز چه گناه گران است.

اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:

به (آذر) مپز نان، که دارد گناه / بدین روز، نیک است رفتن به راه