اگر بخواهیم کهکشان راه شیری و ستاره‌های سوسوزن آسمانی را رصد کنیم بهتر است که بار و بندیل ببندیم و راهی شهر فسا شویم؛ همان جایی که آسمانی پُرستاره دارد و رصدخانه‌اش با تلسکوپ‌های افلاک‌نما، هر سال پذیرای دوستداران ستاره‌شناسی و اخترگردی است.
از یاد نبریم که بزرگ‌ترین رصدخانه‌ی آماتوری جنوب ایران در شهر فسا است.
از جنوب شیراز راهمان را آغاز می‌کنیم. نزدیک به صد‌وپنجاه کیلومتر که از آن شهر زیبا و بوی خوشِ بهارنارنج‌هایش دور شویم، شهر فسا با هزارهزار دیدنی روبه ما گشوده است. مردمان فسا با کوله‌باری از فرهنگ و هنر و یادبودهای تاریخی به پیشواز کسانی می‌آیند که مانند ما رهسپار شهری شده‌اند که نشانه‌های کهن و دل‌انگیزی‌های زیست‌بومش زبانزد است. آن‌ها با گویش فارسی، اما اندکی دگرگون سخن می‌گویند. گاه در آن گویش، به‌ویژه در زبان روستاییان پیرامون فسا، واژه‌های بسیار کهن پهلوی به گوش می‌رسد.
فسا، شهر و گستره‌ای کوهستانی است. خرمن‌کوه، کوه گچ و قلات‌باغی از پُرآوازه‌ترین کوه‌های فسا هستند. همه‌ی کوه‌ها و چکادهای روبه آسمان فسا، دنباله‌ی رشته‌کوه‌های زاگرس و سرشار از معادن مس و فیروزه‌اند. معدن‌ها بخشی از نیازهای اقتصادی مردمان آنجا را برآورده می‌سازند. به هر روی، گرداگرد پهنه‌ی فسا از آن کوه‌های استوار آکنده است، اما کوهی که بلندبالاتر و نمایان‌تر است، همان خرمن‌کوه است، با بلندایی بیش از 3100 متر. از این‌رو رفتن به خرمن‌کوه و دیدن آسمان، چه بسا رصد ستارگان شب را دل‌خواه‌تر از هر گوشه‌ی دیگر فسا می‌سازد.
اما سفر به فسا را نمی‌توان آغاز کرد و پی گرفت مگر آن‌که در زمان نیز سفر کنیم؛ به تاریخ و پیشینه‌ی فسا سر بکِشیم و از دیرینگی چندهزارساله‌ی آن آگاه شویم. تاریخ‌شناسان شکل‌گیری فسا را به روزگارانی کهن‌تر از شاهنشاهی هخامنشی می‌رسانند. نام این شهر در گِل‌نبشته‌های تخت‌جمشید، از کهن‌ترین سندهای تاریخ ایران، به شکل «پَسه»آمده است. اما اگر ریشه‌های شکل‌گیری فسا را بیش‌تر بخواهیم بکاویم باید به ابزاری اشاره کنیم که باستان‌شناسان یافته‌اند و دیرینگی آن‌ها به هزاره‌ی سوم تا چهارم پیش از میلاد می‌رسد. سازه‌های آتشکده‌ای فسا هم که در روزگار ساسانیان ساخته شده‌اند، نشانه‌های دیگری از تاریخ درازدامن آ‌نجاست. خوب است که به بازمانده‌های کهن و تاریخی فسا نیز بنگریم. یک نمونه از آن دیرینه‌ها، تل ضحاک است …
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاری‌ست با عنوان «فسا؛ آویزه‌هایی از ستاره‌های آسمانی»، به خامه‌ی بامداد رستگار که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را در رویه‌ی هشتم (هشتی) شماره‌ی 456 امرداد بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی 456 از دوشنبه، 30 خوردادماه، 1401 خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان خواهد بود.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
