برگزاری کنسرت علیرضا قربانی در تخت جمشید؛ چالش‌ها و نگرانی‌ها

در حالیکه خبرهای نگران‌کننده‌ی فرونشست زمین در بخش‌های تاریخی فارس (به‌ویژه در نقش رستم) دل هر دوستدار میراث کهن ایران را می‌لرزاند، این‌بار خبر می‌رسد که یکی از خوانندگان نامدار ایران، علی‌رضا قربانی، قرار است در تخت جمشید کنسرت ساز و آواز برگزار کند! کاری که به باور کارشناسان، بر اثر پدیدآمدن لرزش‌های (:ارتعاش‌های) صوتی، به این یادمان جهانی آسیب خواهند رساند.

روشن است هنگامی که پخش‌کننده‌های صوتی، صدای خواننده و سازهای کوبه‌ای و دیگر سازها را با فرکانسی بالا پخش می‌کنند، به سازه (به‌ویژه سازه‌ای تاریخی و کهن) آسیب وارد خواهد شد. این که چگونه است که خواننده و گروه همراه‌اش چنین مساله‌ی بدیهی و روشنی را نادیده می‌گیرند، یا برای آن توجیه‌های دور و دراز می‌آورند؟ مساله‌ی شگفت‌آوری است که به آن می‌پردازیم. حتا مسوولان پایگاه میراث جهانی تخت جمشید هم به این موضوع باور دارند و می‌گویند: «در حال حاضر مساله‌ی تاثیر صوت بر بناهای تخت جمشید مطرح است و به همین دلیل مکان برگزاری کنسرت موسیقی بیرون از تختگاه تخت جمشید و در فاصله 50 متر زیر سطح ارتفاع 17 متری تختگاه انجام می‌شود» (همشهری‌آنلاین). این، سخن علی‌رضا عسکری، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید بود. با این همه، برای آن‌که اطمینان‌بخشی کرده باشد، این را هم افزوده که: «تاکید شده از باندهایی استفاده شود که صدا به سمت تخت‌گاه تخت‌ جمشید برنگردد و به طرف پردیس تخت‌ جمشید منعکس شود». او در ادامه گفته است: «در بلیت‌های فروخته‌شده آمده ردیف‌های صندلی در کاخ آپادانا، تچر و دروازه تخت‌ جمشید قرار گرفته است که به‌هیچ‌وجه اینگونه نیست و این صندلی‌ها پایین محوطه تخت‌ جمشید قرار می‌گیرند و کاملا جدا از محوطه هستند».
پرسش این است که چرا باید در محوطه‌ای کنسرت برگزار شود که احتمال آسیب‌رساندن به سازه‌ی تاریخی و جهانی آن بسیار است؟ آیا نمی‌شد در جایی دیگر کنسرت را برگزار کرد؟
جالب‌تر آن‌که مدیر پایگاه تخت جمشید می‌گوید: «علی‌القاعده نباید لرزش صدا آسیبی به بنا وارد کند [!] و ما هم‌اکنون در حال تست فرکانس‌های صدا هستیم. در صورتی که لرزش صدا به بنا و تخت‌گاه آسیبی وارد کند، در لحظه موسیقی را متوقف می‌کنیم [!] در زمان برگزاری کنسرت نیز تمامی مراحل برنامه را رصد می‌کنیم . اگر فرکانس‌های صدا کمترین آسیب برای تخت‌ جمشید داشته باشد، بدون‌ شک در لحظه کنسرت را متوقف می‌کنیم؛ چراکه اولویت ما حفاظت از بناهای تاریخی است و بنده به عنوان مدیر پایگاه جهانی تخت‌ جمشید وظیفه‌ای جز این کار ندارم» (همشهری آنلاین).
آیا شگفت‌آور نیست که پروانه‌ی (مجوز) برگزاری کنسرت داده شود و سپس (فرض کنیم) در میانه‌ی اجرا مشخص شود که ارتعاشات و لرزش‌ها به سازه آسیب می‌رساند و دستپاچه کنسرت را لغو کنند؟ آیا بهتر نیست به چنین کنسرتی اجازه اجرا در تخت جمشید را ندهند تا نیاز به چنین کاری نباشد؟
کنسرت موسیقی یادشده، قرار است در فاصله‌ی پنجاه متری تخت‌گاه تخت جمشید برگزار شود. این اندازه فاصله‌ی اندک، به‌راستی خطرآفرین است. مدیر پایگاه تحت جمشید هم این خطر را درست می‌داند و می‌گوید: «تخت جمشید از این جهت جای برگزاری کنسرت نیست که نتایج حاصل از بیشینه، میانه و کمینه صوت، متوسط شدت صوت، نمودارهای اسپکتروگرام و شدت انرژی صوت در قالب نقشه‌های گرافیکی این طرح نشان می‌دهد که منبع تولید صدا باید از داخل تختگاه تخت جمشید جدا شود و به بیرون از محوطه انتقال یابد، بنابراین در تمهید اجرای برنامه موسیقی این موضوع لحاظ شده است و مکان اجرای برنامه به بیرون از تخت جمشید انتقال داده شد» (همشهری آنلاین).

دیدگاه کارشناسان
کارشناسان دیدگاه گوناگونی درباره‌‌ی برگزاری کنسرت در تخت جمشید دارند.
مخالفان برگزاری چنین کنسرتی در سازه‌ای تاریخی، می‌گویند: «ارتعاشات که می‌توانند توسط صدای بلند ایجاد شوند، پتانسیل آسیب‌رساندن به سازه‌های تاریخی و مجموعه‌های هنری را دارند. صدای بلند می‌تواند به چندین روش به بناهای تاریخی آسیب بزند. اولین مورد، تاثیر فیزیکی مستقیم نویز بر مواد ساختمانی است. صداهایی با فرکانس بالا و دسی‌بل‌های زیاد می‌توانند باعث ایجاد ارتعاشاتی شوند که به ساختار سنگ‌ها و مصالح دیگر فشار وارد کنند. این ارتعاشات می‌توانند منجر به ترک خوردگی، جدا شدن قطعات و حتی فروپاشی بخش‌هایی از بنا شوند. دومین مورد، تأثیرات غیرمستقیم نویز است که می‌تواند بر روی محیط اطراف بنا تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، نویز می‌تواند جانوران و پرندگان را که در حفظ تعادل اکوسیستم‌های اطراف بناهای تاریخی نقش دارند، بیرون براند. این موضوع می‌تواند به تغییرات زیست‌محیطی منجر شود که بر سلامت کلی بنا تأثیر می‌گذارد. سومین مورد، تأثیر نویز بر روی مواد حفاظتی است که برای محافظت از بناهای تاریخی استفاده می‌شوند. نویز مداوم می‌تواند باعث فرسایش و تضعیف این مواد شود، که در نتیجه می‌تواند به کاهش مقاومت بنا در برابر عوامل محیطی مانند باران و باد منجر شود. بنابراین، مهم است که سطوح صدا در طول رویدادهایی که در اماکن تاریخی برگزار می‌شوند، به دقت در نظر گرفته و مدیریت شوند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود» (گزارش خبرگزاری مهر- 3 تیر).
محمد امینی‌پور، کارشناس سازه‌های تاریخی نیز می‌گوید: «برای برگزاری کنسرت موسیقی باید همه جوانب این اقدام سنجیده شود. ارتعاش‌هایی که از این امواج ریز ظاهر می‌شوند، نفوذ زیادی در ساختار اصلی بناها و آثار قدیمی ایجاد می‌کنند که هریک آنالیزهای آزمایشگاهی مبتنی بر پژوهش را می‌طلبند. برای اندازه‌گیری میزان تخریب بخش‌های آثار و بناهای قدیمی اندازه‌گیری میزان نفوذ و دسی‌بل صوتی نیز قابل استفاده است. در دوره‌های گذشته قرار دادن یک اتاق به‌عنوان اتاق موسیقی در کاخ‌ها و دربار پادشاه‌ها مانند عالی‌قاپو و استفاده از آن اتاق‌ها با حضور نوازندگان همیشگی بود، ولی تخریبی برای این اتاق‌ها دربرنداشت، چون هیچ تقویت‌کننده‌ای برای صدا وجود نداشت. متاسفانه امروزه صدای خوانندگان و ابزارآلات موسیقی در کنسرت‌ها چون به‌وسیله‌ امکانات مختلف تقویت می‌شود، این تقویت صدا سبب لرزش بنای تاریخی می‌شود» (همشهری آنلاین)
اما رجبعلی لباف خانیکی، باستان‌شناس، باور دارد که برگزاری چنین کنسرتی در تخت جمشید آسیب‌رسان نیست. او می‌گوید: «عوامل متعددی موجب فرسایش آثار باستانی و میراث فرهنگی کشورمان می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به حرارت، رطوبت، لرزش شدید و… اشاره کرد. ولی بعید می‌دانم که برگزاری یک کنسرت آن هم در یک مدت محدود آسیبی به تخت جمشید برساند» (ایران‌آنلاین- 3 تیر).
او این را نیز می‌گوید که: «ارتعاش صدا نمی‌تواند در آسیب‌رسانی موثر باشد آن هم در مقایسه با عوامل دیگری که تخت جمشید و دیگر آثار باستانی و میراث فرهنگی کشورمان را مورد تهدید قرار داده‌اند. شرایط آب و هوایی، رطوبت، آلودگی هوا، نشست زمین یا فرونشست‌هایی که در حال حاضر شاهد آن هستیم یا عوامل انسانی در آسیب‌رسانی به این مکان‌ها تاثیر بیشتری دارند تا ارتعاش صدا. به طور کلی، عوامل فرساینده بسیار زیاد دیگری هستند که مهم‌تر از ارتعاش صدا هستد و باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند».
خانیکی در ادامه‌ی سخنانش گفته است: «به هرحال آثار باستانی همچون تخت جمشید جزو مفاخر معماری، فرهنگی و تمدنی کشورمان است که به هر قیمتی باید حفظ شود. هرکاری که می‌خواهد در این اماکن با ارزش انجام شود قاعدتا نیازمند آمایش و مشورت با متخصصان مربوطه آن است. متخصصان حوزه باید اظهار نظر کنند که پیامدهایی را به همراه نداشته باشد».

توضیح برگزارکنندگان کنسرت
گروه علی‌رضا قربانی، برگزارکننده‌ی کنسرت، در پاسخ به نگرانی‌ها و خُرده‌گیری‌ها گفته‌اند: «طی ماه‌ها بررسی‌های علمی و مطالعه و مشورت با متخصصان و متولیان نگهداری این بناها، دغدغه‌مندانه تلاش شده است که با در نظر گرفتن تمامی ملاحظات لازم برای پیشگیری از هر گونه آسیب یا اثر منفی از هر نوع و به هر طریق به بناها و محوطه این آثار باستانی، محل اجرا به فضایی با فاصله مطلوب و اصولی از بناها و پشت به سازه‌ها برای جلوگیری از انتقال ارتعاشات و امواج صدا به واسطه انتقال از طریق جریان هوا و یا ارتعاش مستقیم به بنا و نیز تجمع مراجعان و ترددهای غیرضروری و غیراصولی در محدوده سایت طراحی شود، به گونه‌ای که هیچ‌گونه عملیات عمرانی یا تخریبی در محوطه سایت صورت نپذیرد و در واقع محل اجرا در فضایی کاملا خارج از سایت اصلی و تنها با نما و دید کافی به بنا خواهد بود. این امر حتی در مورد اسپیکرهای صحنه نیز با جایگزینی هدفون به جای اسپیکر برای نوازندگان در نظر گرفته شده تا هیچ‌گونه انتقال ارتعاش به سازه‌ها صورت نپذیرد» (همشهری آنلاین).
اما آیا بهتر نیست این کنسرت موسیقی در جای دیگر برگزار شود تا این نگرانی‌ها پیش نیاید و میراث تاریخی ما آسیب نبیند (حتا اگر احتمال آسیب‌دیدن آن اندک باشد)؟

چرا کنسرت در جای دیگری برگزار نمی‌شود؟
اگر هم گمان اندکی به میان بیاید که برگزاری کنسرت در تخت جمشید به این سازه‌ی جهانی آسیب می‌رساند، باید این کنسرت را در جای دیگری برگزار کرد. رییس پایگاه جهانی تخت جمشید در پاسخ به این پرسش که چرا کنسرت را لغو نمی‌کنید؟ گفته است: «در جلسه‌ای که داشتیم، تاکیداتی کردیم که قرار بود کنسرت لغو شود، اما به‌ دلیل آنکه این کنسرت از تهران مجوز دارد و یک کار فرهنگی است، امکان لغو آن منتفی شد. همچنین نظر ما بر این بود که کنسرت در پردیس و در پارکینگ ستاره برگزار شود، اما از آنجا که برنامه‌ریزی‌ها از قبل صورت گرفته بود و آن‌ها می‌خواستند برای نمایش نور از تختگاه استفاده کنند، به همین دلیل این امکان نیز فراهم نشد»! (همشهری آنلاین).
آیا نمی‌توان در اجازه و مجوزی که برای برگزاری این کنسرت داده شده است، بازنگری (:تجدیدنظر) کرد؟
به هر روی، کنسرت علیرضا قربانی قرار است در فاصله 50 متری تخت‌گاه تخت‌ جمشید، در 9 تیرماه برگزار می‌شود. علی‌رضا قربانی تنها کسی است که توانسته است مجوز برگزاری کنسرت را در تخت جمشید بگیرد. پیش از این محمدرضا شجریان، شهرام ناظری، یانی (خواننده‌ی یونانی) و کیتارو (موسیقی‌دان ژاپنی) رویای برگزاری کنسرت در تخت جمشید را داشته‌اند اما هیچ‌گاه اجازه‌ی انجام چنین کنسرتی در تخت جمشید، به آن‌ها داده نشد.