زیباترین سنگ‌نوشته‌ی ساسانی بر پیشانی نقش‌ رستم

یکی از زیباترین سنگ‌نوشته‌های دوره‌ی ساسانی بر فراز کوهستان نقش رستم مرودشت رخ نمود.

به گزارش میراث‌باشی؛ «کوهستان نقش رستم» از جمله کوهستان‌هایی‌ است که «بار میراث معنوی» دشت مرودشت را در بیشتر دوره‌های تاریخی و چند سده پس از ورود اسلام  به دوش خود کشیده است.

چندین سنگ‌نگاره مذهبی «انشانی» همزمان با دوره‌ی ایلام، ایجاد آرامگاه‌های شاهان هخامنشی در دل صخره‌های نقش رستم  و قربانی‌هاییLan) ) که تا پایان دوره‌ی هخامنشی در کنار آرامگاه‌ها انجام می‌گرفته و همچنین نگاره‌ی ساختمان نامور به کعبه زرتشت به روی سکه‌های شاهان مستقل فارس، شاهد گویایی سپندینگی این مکان بوده است.

فراوانی تدفین‌های بهدینان زرتشتی تا چندین سده پس از اسلام در کوهستان نقش رستم به عنوان کوهستانی سپند، عنوان «بن خانک» در سنگ‌نوشته‌ی کرتیر (بر دیواره‌ی کعبه زرتشت) و همچنین «دژ نپشت» در کتاب پنجم دینکرد و ایجاد سنگ‌نگاره‌های شاهان ساسانی در این  مکان نشان می‌دهد که با بنیادگذاری سلسله ساسانی بر  سپندینگی کوهستان نقش رستم بسی افزوده شده است.

دکتر ابوالحسن اتابکی باستان‌شناس دوره ساسانی در همین زمینه گفت:  این بارِ معنوی از مفاهیم سنگ نوشته‌ها نیز برداشت می‌شود: داریوش بزرگ، اردشیر و شاهپور یکم ساسانی، اعلامیه‌های سیاسی- مذهبی و تبلیغاتی خود را بر دیواره صخره‌های نقش رستم و کعبه زرتشت برای آیندگان به نگارش درآورده‌اند و نجیب‌زادگان و پارسایان قلعه نقش رستم و شهر استخر نیز با نگرش به همین«تقدس کوهستان» به کمک کاتبان بومی، اندیشه‌های خود را در جمله‌هایی کوتاه بر روی تخته‌سنگ‌های هموار نگاشته‌اند.

وی گفت: بخشی از این سنگ‌نوشته‌های به نگارش درآمده، دربردارنده‌ی پند و اندرزهایی می‌شود که مفاهیم گوناگون اخلاقی را در بر می‌گیرند. برخی از آن‌ها اشاره به ساخت‌وسازهای فراز کوهستان دارد و بخشی دیگر نیز جمله‌های دعایی است که به آمال و آرزوهای فردی پرداخته است.

اتابکی افزود: اندازه‌ی این سنگ‌نوشته حنزدیک‌به ۶۵ در 7 سانتیمتر و بروی گریوه هموار به شکل افقی نگاشته شده  است. سنگ‌نوشته نویافته حاضر نیز که با همکاری سرکار خانم ابراهیمی و دکتر فضل‌اله حبیبی کشف؛ مورد بررسی و خوانش قرار گرفته و در فصلنامه «آوای تاریخ» در تهران به چاپ رسیده، در برگیرنده اندرزی کوتاه به «خط پهلویِ کتابی» است که در یک سطر به شکل افقی بر سنگ هایی هموار بر فراز کوهستان نقش بسته است. موضوع این اندرز، رویارویی و هماوردی میان دو نیروی «هوشیاری» و «دانایی»است که از دیدگاه نویسنده یا کنگارنده‌ی آن، تنها راه هماوردی با انسان هشیار و بیدارتَن، کسی است که دارای قدرت دانایی باشد.

متن سنگ‌نوشته نشان می‌دهد که مفاهیمی چون دانایی و خردورزی، پیشگام اندیشه‌های اخلاقی در دوره‌ی ساسانی بوده، چنانچه با توسل به همین دانایی و خردورزی ست که مردمان می‌توانند در آزمونهای دشوار راه درست را انتخاب کنند. دانایی و خرد به معنای درک و فهم، عامل سنجش میان نیکی و بدی‌ها در ایران باستان به شمار می‌رفته و گاه نیز فراتر آن در جامعه ایرانی نمو پیدا کرده و ستایش شده است.

دلیل اینکه ما می‌گوییم  یکی زیباترین سنگ‌نوشته‌های پهلوی است به خاطر اینکه کاتبی زبردست و خوش‌نویس این سنگ نوشته را بر پهنه کوهستان نگاشته است.

درباره‌ی زبردستی کاتبان در کتاب خسرو قبادان چنین آمده است: دبیری آن‌گونه (است) که خوب‌نویس، تندنویس، باریک نویس، کامکار انگشت و فرزانه‌سخن باشد.

ستایش دانایی و خرد در متونی چون «مینوی خرد»، «اندرز بزرگمهر»، «کارنامه اردشیربابکان»، «اندرز بهزاد پیروز فرخ»، «بهمن نامه» و «اندرز آذرفرنبغ» نشان از اهمیت این مفاهیم اخلاقی در جامعه آن روزگار بوده است.

دکتر اتابکی یادآور شد: دلیل این همه پافشاری بر وجود دانایی و خردورزی ریشه در «فرهنگ اوستایی» دارد که اهورمزدا خود سرچشمه دانایی و خردمندی است. این اندیشه تا چندین سده پس از اسلام در شعر شاعران ایرانی به‌ویژه در شاهنامه فردوسی به شکل فزاینده‌ی، همچنان بازتاب یافته است:

تو چیزی مدان کز خرد برتر است

خرد بر همه نیکو‌یی‌ها سرست

فـــزون از خرد نیست  اندر جهان

فــــروزنده‌ی کهتران و مهان