نشست «بزرگداشت تاریخچه روابط فرهنگی و دیپلماتیک ایران و اتریش با نگاهی بر آثار ایران‌شناسان اتریشی»، سه‌شنبه، 14 اسفندماه 1403، با باشندگی شماری از استادان، دیپلمات‌ها و پژوهشگران برجسته‌ی ایرانی و اتریشی در تالار شیخ مرتضی انصاری دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد.
این نشست که به کوشش اندیشکده‌ی دیپلماسی ملل و با همکاری سفارت اتریش در ایران و مرکز مطالعات ایرانشناسی و علوم انسانی نیمروز، در دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد، فرصتی بود برای بازخوانی و بررسی جوانب گوناگون روابط دیرینه‌ی دو دولت ایران و اتریش با هدف توسعه‌ی همکاریهای علمی و فرهنگی در سالهای آینده. این نشست به دلیل ایراد شدن دو سخنرانی بسیار تاثیرگذار از سوی دکتر مجید تخت روانچی (قائممقام و معاون سیاسی وزارت امورخارجه) و علیرضا خزایی (دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران) و سخنرانی افتتاحیه‌ی سیدمحمدعلی سیدحنایی (رییس هیات امنای اندیشکده دیپلماسی ملل) توسط رسانه‌های داخلی و بین‌المللی پوشش گسترده یافت و بخش‌هایی از سخنان دکتر مجید تخت روانچی توسط سفارتخانه‌های ایران در کشورهای اتریش و عمان مورد اشاره‌ی مستقیم قرار گرفت. تصاویر این گزارش را خبرنگاران مرکز مطالعات ایرانشناسی و علوم انسانی نیمروز در اختیار تارنمای خبری اَمُرداد قرار داده‌اند.
ردیف نخست از راست: کریستین بِرانداوِر (رایزن فرهنگی سفارت اتریش در ایران)، سیدمحمدمهدی مظاهری (مشاور وزیرامور خارجه)، علی ربیعی (دستیار اموراجتماعی رییس جمهور)، سیدمحمدعلی سیدحنایی، وُلف دیتریش هایم (سفیر اتریش در ایران)، ویچزسلاو گرپل (سفیر جمهوری چِک در ایران) و یِرتاس بیگوژانوف (دبیر اوّل سفارت قزاقستان در ایران)- فرتور: محیا رمضی.
سیدمحمدعلی سیدحنایی، رییس هیات امنای اندیشکده دیپلماسی ملل: روابط ایران و اتریش از روابط پایدار در تاریخ دیپلماسی ایران
سیدمحمدعلی سیدحنایی، رییس هیات امنای اندیشکده دیپلماسی ملل، نخستین سخنران این برنامه بود. سیدحنایی پس از خوش‌آمدگویی به مهمانان و مخاطبان، با اشاره به اهمیت روابط دو کشور ایران و اتریش گفت: «روابط ایران و اتریش از روابط پایدار در تاریخ دیپلماسی ایران است که بدون تنش و بر پایه‌ی تعامل علمی، فرهنگی و سیاسی شکل گرفته است. این روابط که پیشینه‌ای بیش از ۵۰۰ سال دارد، نه‌تنها در حوزه سیاست، بلکه در زمینه‌های علمی و فرهنگی نیز اثرگذار بوده است». سیدحنایی در ادامه با برشمردن موارد مشترک میان دو کشور ایران و اتریش بر بایستگی استفاده از پیشینه‌ی تاریخی و فرهنگی در گسترش روابط دو جانبه تاکید کرد.
سیدمحمدعلی سیدحنایی (رییس هیات‌امنای اندیشکده دیپلماسی ملل) – فرتور: آرین رضایی
علی ربیعی: دیپلماسی مردمی و نقش نهادهای مدنی
علی ربیعی دیگر سخنران این نشست، با تاکید بر اهمیت نقش نهادهای مدنی و علمی در دیپلماسی پایدار گفت: برگزاری چنین نشست‌هایی از سوی اندیشکده‌های دانشجویی با استفاده از توانایی‌های دانشجویان، نشانه‌ای است از ظرفیت‌های بالای نهادهای مدنی و انجمن‌های دانشجویی که می‌توانند در حل مسایل کلان کشوری و توسعه‌ی دیپلماسی، کارآمد و مفید باشند.
وی همچنین در ادامه افزود: «حال و روز این روزهای جهان نشان از خط بطلان بر خوش‌بینی‌های تاریخی در دهه‌های اخیر دارد. گویی جهان بار دیگر به بی‌نظمی بازگشته و شاهد رفتارهای خشن و غیرقابل کنترل دولت‌های استثناگرا هستیم».
ربیعی با انتقادهای گسترده از نظام کنونی جهانی و اشاره به روابط نیک و دوستانه‌ی دوجانبه‌ی میان دو کشور ایران و اتریش در چند سده‌ی گذشته، گفت: «هادهای مدنی برخاسته از جوامع مختلف می‌توانند روزنه‌های امیدبخش خلق کنند. شاید این نهادها نتوانند معجزه‌ای در روابط نابرابر جهانی ایجاد کنند، اما می‌توانند در شکل‌گیری افکار عمومی جهانی و آگاهی‌بخشی درباره مسایل مشترک نقش مهمی ایفا کنند». ربیعی بر اهمیت شناخت متقابل ایران و اروپا در دوره جدید تاکید کرد و افزود: «ایران و اروپا نیازمند بازشناسی جدید یکدیگر هستند. اروپا، با وجود همه فراز و نشیب‌های تاریخی، همچنان بر مبنای برخی هنجارهای مشترک متحد مانده است. در این میان، ایران نیز باید بیش از گذشته به ظرفیت‌های نهادهای مدنی خود واقف باشد».
نشسته از راست: مَدس هیگارد پولسِن (معاون سفیر دانمارک در ایران)، کریستین بِرانداوِر (رایزن فرهنگی سفارت اتریش در ایران)، وُلف دیتریش هایم (سفیر اتریش در ایران) و دکتر علی ربیعی (دستیار اجتماعی رییس جمهور ایران) در دفتر دکتر ابراهیم متقی (رییس دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران) – فرتور: آرین رضایی
دکتر مجید تخت روانچی، قائممقام و معاون سیاسی وزارت امورخارجه نیز در سخنرانی خود تاکید ویژه‌ای بر لزوم گستردگی همکاریهای علمی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور ایران و اتریش داشت و افزود: «اجرای موثر توافقات می‌تواند به تقویت روابط دانشگاهی و پژوهشی میان دو کشور، مانند تبادل استاد و دانشجو، برگزاری همایش‌های مشترک علمی و فرهنگی و اعطای توصیه‌نامه‌های تحصیلی کمک کند».
وی همچنین با برشمردن ظرفیت‌های بالای تاریخی و فرهنگی ایران و اشاره به جاذبه‌های گردشگری و میراث فرهنگی کهن ایران، احیای تعاملات گردشگری میان دو کشور ایران و اتریش را لازم و دارای پیامدهای مثبت برای هر دو کشور دانست.
تخت روانچی با اشاره به پیشینه‌ی دو کشور ایران و اتریش در حوزه‌ی موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی کلاسیک، هر دو کشور را دارای پشتوانه‌های فرهنگی غنی دانست که می‌بایست به سوی تعاملات گسترده‌ی فرهنگی گام بردارند و مشکلات موجود در این مسیر را ناشی از تحریم‌های بین‌المللی خواند. سخنان قائم مقام و معاون سیاسی وزارت امورخارجه همچنین توسط وبگاه‌های رسمی سفارتخانه‌های ایران در کشورهای عمان و اتریش مورد بازنشر و تاکید قرار گرفت.
مجید تخت روانچی (قائم مقام و معاون سیاسی وزارت امورخارجه) – فرتور: محیا رمضی
ولف دیتریش هایم: روابط دیرینه و همکاریهای علمی
ولف دیتریش هایم، سفیر دولت اتریش در ایران، در سخنرانی خود از پیشینه‌ی بلندمدت و غنی روابط دو کشور ایران و اتریش در حوزه‌های فرهنگی، علمی و دیپلماتیک گفت. وی به آغاز رسمی روابط دو کشور در سال ۱۷۵۴، یعنی ۲۷۰ سال پیش، در دوران ماریا ترزیا، امپراتریس اتریش، اشاره کرد و گفت: «در آن زمان، آکادمی تحقیقات شرق‌شناسی در حوزه‌های علمی، اقتصادی و فرهنگی تاسیس شد». هایم همچنین به نقش یوزف فون هامر پورگشتال، شرق‌شناس و نخستین مترجم غزلیات حافظ به زبان آلمانی، اشاره کرد که آثارش در اروپا بسیار مورد توجه قرار گرفت و نقشی بسیار مهم و اثرگذار در پیدایش و گسترش مطالعات زبان و ادبیات فارسی در کشورهای آلمان و اتریش داشته است و حضور بدون وقفه و 150 ساله‌ی دیپلمات‌های ایرانی و اتریشی در خاک یکدیگر را نشانه‌ای مهم از کوشش‌های دوجانبه برای حفظ روابط دو کشور ایران و اتریش دانست.
او همچنین افزود: «این مراسم، ادای احترامی به دانشمندانی است که برای شناخت فرهنگ ایران در اتریش کوشیده‌اند و فرصتی را فراهم آورد تا مسیرهای جدیدی برای همکاریهای علمی و فرهنگی میان دو کشور ترسیم شود».
ولف دیتریش هایم ادامه داد: روابط ایران و اتریش، با پشتوانه‌ی پنج سده تعامل، همچنان ظرفیت‌های زیادی برای گسترش دارد و برگزاری چنین رویدادهایی می‌تواند به توسعه هرچه بیشتر این ارتباط‌ها کمک کند.
وُلف دیتریش هایم (سفیر اتریش در ایران) – فرتور: محیا رمضی
کریستین بِرانداوِر: نشانههایی از اعتماد دوسویه‌ی ایران و اتریش
کریستین بِرانداوِر، رایزن فرهنگی سفارت اتریش در ایران، به دنبال سخنان ارایه شده از سوی سفیر دولت اتریش در ایران گفت: «پس از رخدادهای پیش آمده در ایران، گروهی از هواداران نادرشاه افشار، پسر خردسال او بهنام مصطفی علی میرزا خان را به دربار ماریا ترزا در اتریش بهنام یوهان یوزف فون زملین شناخته می‌شود و تمام زندگانی خود را در اتریش گذراند و سرانجام در سال 1824م. در اتریش درگذشت». او همچنین افزود: به‌ویژه در دوران ناصرالدینشاه قاجار ما شاهد حضور اتریشی‌های بسیاری در ایران هستیم. برای نمونه کسانی همچون تئودور کوچی که به دماوند صعود کرد و به گیاهشناسی و جانورشناسی مشغول بود. بِرانداوِر همچنین اشاره کرد که ما سفرنامه‌ای مهم نیز از آیدا فایفر در دست داریم که شرح مفصل و پر جزییات سفرهای او به شهرهای گوناگون ایران در سالهای 1846 الی 1848 م؛ و اگر بخواهیم این مجموعه از همکاری‌ها را یک به یک بازگو کنیم، بسیار صحبت طولانی خواهد شد اما از آخرین همکاری‌ها میان اتریشی‌ها و ایرانی‌ها، مشارکت معماران اتریشی در طراحی موزه‌ی آبگینه تهران را می‌توان برشمرد.
کریستین بِرانداوِر (رایزن فرهنگی سفارت اتریش در ایران) – فرتور: محیا رمضی
علیرضا خزایی: همکاری‌ها و تعاملات ایران و اتریش در سده‌های هجدهم و نوزدهم میلادی
یکی دیگر از سخنرانان این نشست، علیرضا خزایی، دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران و عضو مرکز مطالعات ایرانشناسی و علوم انسانی نیمروز بود.
علیرضا خزایی سخنان خود را با تاکید بر اهمیت کوشش‌های نخستین سفیر دولت اتریش در ایران، کُنت دوبسکی و نخستین سفیر ایران در اتریش، نریمان خان قوام السلطنه برای ایجاد سفارتخانه‌ی دائم دو کشور آغاز کرد. وی با اشاره به دخالت‌های دو ابرقدرت آن روز و اوضاع و احوال داخلی ایران پرداخت و با تاکید بر این نکته گفت: «با در نظر گرفتن جنبه‌های گوناگون وضعیت ایران در آن سال‌ها، اهمیت ورود آموزگاران اتریشی به ایران برای تدریس در دارالفنون و اثرگذاری آن‌ها بر نظام آموزشی ایران، بیش از پیش درک می‌شود.
علیرضا خزایی در سخنان خود بر ورود دانش‌هایی (:علومی) مانند فیزیک، شیمی، پزشکی، معدن‌شناسی در قالب‌های نوین آن‌ها در سده‌ی نوزدهم با کمک آموزگاران اتریشی و همچنین فهم و درک لزوم اتخاذ علوم نظامی نوین و نگارش و ترجمه‌ی رساله‌هایی درباره‌ی شیوه‌های توپ‌ریزی، مشق نظامیان، آموزش افسران و دیگر شاخه‌های علوم نظامی را هم از دست‌آوردهای حضور افسران اتریشی به عنوان معلم در دارالفنون و حضور مستشاران نظامی اتریشی در ایران برای تربیت نسل جدید افسران و نظامیان در نیمه‌ی دوم سلطنت ناصرالدینشاه قاجار دانست. علیرضا خزایی تاکید کرد: «آنچه در توسعه‌ی این همکاری‌ها میان دو کشور ایران و اتریش در آن سال‌ها اثر گذارد، نه الزاما تقدم و تفضل دولت اتریش بر دیگر دول اروپایی، که نوع نگاه برابر و دوستانه‌ی اتریشی‌ها به دولت ایران، به خلاف سیاق دولت‌های استعمارگر و مداخله‌‌جوی آن سده ی عصر قاجار تاکید و اشاره کرد که نمونه‌هایی مهم از اشتیاق ایرانیان به دست‌آوردهای اتریشی‌ها را می‌توان در بخش‌های مختلف خاطرات ناصرالدینشاه و حتی تلاش‌های سلطان مسعود میرزا ظل‌السلطان پسر ناصرالدینشاه، حاکم اصفهان، در ایجاد یک نیروی نظامی به سبک نیروهای اتریشی و حتی با لباس‌های اتریشی را هم بازدید. علیرضا خزایی همچنین در پایان سخنان خود از برت فراگنر، ایران‌شناسان درگذشته‌ی اتریشی، یادداشت و خدمات ارزشمند او به تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران را ارج گذاشت.
علیرضا خزایی (دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران و عضو مرکز مطالعات ایرانشناسی و علوم انسانی نیمروز) – فرتور: محیا رمضی
سیِگلینده اسپانلانگ: یوزف فون هامر پورگشتال و نخستین ترجمه‌ها از آثار شاعران فارسیگو
سیِگلینده اسپانلانگ، معاون مدیر انجمن فرهنگی اتریش در ایران، دیگر سخنران این نشست بود. اسپانلانگ تاکید خود بر اهمیت نقش یوزف فون هامر پورگشتال را با اشاره به 8000 نامه‌ی نگاشته‌شده از سوی او به دیگر خاورشناسان هم‌عصر خود آغاز کرد و گفت: 412 نسخه خطی برجای‌مانده از مجموعه‌ی نسخه‌های خطی او بسیار مهم و ارزشمند هستند. یوزف فون هامر پورگشتال نخستین رییس آکادمی علوم اتریش و نخستین مترجم آثار خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی و مولانا جلالالدین محمد بلخی از فارسی به آلمانی است. اسپانلانگ افزود که «یوزف فون هامر پورگشتال را می‌بایست یکی از سیاستمدارانی دانست که تا اندازه بسیاری به مسایل علمی نیز توجه داشته و از این بابت دارای شخصیتی منحصربفرد است». او همچنین در سخنان خود بر این نکات تاکید داشت که یوزف فون هامر پورگشتال به خوبی توانسته است که به عنوان یک پل میان فرهنگی به ایفای نقش بپردازد و زمینه‌ساز توجه نخبگان اتریشی به تاریخ، فرهنگ و تمدن غنی ایران و انتقال مفاد فرهنگی ایرانی به اتریش را با سخنرانی‌ها و آثار خود که به جنبه‌های منحصربفرد آثار شرقی و تفاوت‌های آن‌ها با جوامع غربی است می‌پرداختند، زمینه‌سازی کرده است.
سیِگلینده اسپانلانگ (معاون مدیر انجمن فرهنگی اتریش در ایران) – فرتور: محیا رمضی
گودرز رشتیانی: روابط ایران و اتریش پیش از استقرار سفارتخانه‌های دائم
دکتر گودرز رشتیانی، عضو هیات‌علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران، دیگر سخنران این نشست بود که در سخنرانی خود بیشتر بر روابط ایران و اتریش در زمان صفویان تاکید داشت. آقای دکتر رشتیانی این نکته را بسیار مورد توجه قرار داد که بیشتر روابط ایران و اتریش در دوره‌ی صفویه، پیرامون ایجاد یک اتحاد مشترک برعلیه دشمنی مشترک به نام عثمانی بوده است. دکتر رشتیانی همچنین افزود: که یکی از نخستین نشانه‌های روابط میان ایران و اتریش، نامه‌ی شاه تهماسب یکم صفوی است برای خاندان هابسبورگ در سال 1552م. می‌توان این نامه را تلاشی رسمی و بنیادین برای گشودن درهای روابط میان دو کشور عنوان داشت.
دکتر رشتیانی همچنین اشاره کرد که پس از بنیادگذاری فرهنگستان خاورشناسی اتریش، برخی از دانش‌آموختگان (:فارغ‌التحصیلان) این مرکز، با سفر به خاورمیانه و ایران، ادبیات و شعر ایران در مجامع ادبی اروپا را نشر دادند و آثار مهمی درباره‌ی تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران‌زمین نوشته‌اند.
دکتر رشتیانی در ادامه افزود: مقاله‌ای درباره‌ی روابط ایران و اتریش در سده‌ی 16 میلادی در دست نوشتن دارند که جنبه‌های بیشتر این روابط را در آن مقاله مورد بررسی و تاکید قرار خواهند داد و در پایان نیز به اهمیت اسناد و نسخه‌های خطی فارسی موجود در کتابخانه‌های اتریش اشاره کرد و بر بایستگی ایجاد دسترسی پژوهشگران ایرانی به این اسناد و نسخ خطی تاکید کرد.
دکتر گودرز رشتیانی (عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران)
فلورین شوارتز: تاریخچه‌ی ایرانشناسی در اتریش
فلورین شوارتز، رییس کنونی انستیتوی ایرانشناسی آکادمی علوم اتریش، دیگر سخنران این نشست بود که از طریق ویدیو کنفرانس در برنامه حاضر شد. شوارتز با تاکید بر اهمیت تاریخی روابط میان دو کشور ایران و اتریش، نخستین نشانه‌های پیدایش نگاه علمی در اتریش به ایران را متعلق به زمان بنیادگذاری آکادمی آموزش زبان‌های شرقی در وین در سال 1754م. دانست که به آموزش زبان فارسی نیز توجه نشان داده است. او در ادامه از کسانی همچون یوزف فون هامر پورگشتال، فرای هرشلشتا-شوانا، فریدریش اشپیگل، کارل فردیناند گلدنر، مانفرد مایر هوفر، برت فراگنر و بسیاری دیگر از دانشمندانی که در آکادمی علوم اتریش به پژوهش درباره‌ی تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران پرداخته‌اند، یادداشت و سخنان خود را با توضیحاتی درباره‌ی تاریخچه‌ی انستیتوی ایرانشناسی آکادمی علوم اتریش به پایان رساند.
دیدار ویژه با مسوولین دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
در جریان دیدار ویژه‌ی کریستین بِرانداوِر (رایزن فرهنگی سفارت اتریش در ایران) و سیِگلینده اسپانلانگ (معاون مدیر انجمن فرهنگی اتریش در ایران) با مقامات دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دکتر جواد اصغری (رییس دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)، دکتر گودرز رشتیانی (معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی)، دکتر محمدتقی طباطبایی (معاون دانشجویی و فرهنگی) و دکتر میثم لباف خانیکی (مشاور بین الملل) به همراه جمعی از اعضای اندیشکده‌ی دیپلماسی ملل و مرکز مطالعات ایرانشناسی و علوم انسانی نیمروز مانند آقایان سیدمحمدعلی سیدحنایی، علیرضا خزایی، علی افسری، آرین رضایی، آزیتا صالحی و شماری دیگر از مقامات و دانش‌آموختگان دستگاه‌های اجرایی و دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران حضور داشتند.
در این نشست توافق شد تا دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و سفارت اتریش در ایران، نسبت به نگارش یک طرح‌نامه و طرح اولیه برای مذاکرات با هدف توسعه‌ی تبادلات علمی و آموزشی با یکدیگر همکاری و همراهی کند.
نشسته از راست: دکتر میثم لبافخانیکی، دکتر جواد اصغری، دکتر محمّدتقی طباطبایی، سیّدمحمّدعلی سیّدحنایی، آرین رضایی
ردیف جلو از راست: علیرضا خزایی (دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران و عضو مرکز مطالعات ایرانشناسی و علوم انسانی نیمروز)، سیدمحمدعلی سیدحنایی (رییس هیات‌امنای اندیشکده دیپلماسی ملل) – فرتور: محیا رمضی
نشسته از راست: وُلف دیتریش هایم (سفیر اتریش در ایران)، ویچز سلاو گرپل (سفیر جمهوری چِک در ایران) و یِرتاس بیگوژانوف (دبیر اوّل سفارت قزاقستان در ایران)- فرتور: محیا رمضی
نشسته از راست: کریستین بِرانداوِر (رایزن فرهنگی سفارت اتریش در ایران) و سیِگلینده اسپانلانگ (معاون مدیر انجمن فرهنگی اتریش در ایران) – فرتور: محیا رمضی
نشسته از راست: پرلان عظیموف (کنسول کشور قزاقستان در ایران)
فرتورها راز محیا رمضی و آرین رضایی است.
4090
