نوروز؛ جشن جاودانه‌ی آفرینش و نو شدن

پیشگفتار: نوروز، کهن‌ترین و ماندگارترین جشن ایرانیان، نه تنها آیینی دیرینه بلکه نمادی از هویت، فرهنگ و شکوه ایران‌زمین است. این جشن، ریشه در باورهای زرتشتی دارد و آیین‌های آن جلوه‌ای از ارج نهادن به طبیعت، خانواده و همبستگی مردمان است.

نوروز در درازای تاریخ با وجود فراز و نشیب‌های فراوان همچنان پایدار مانده و به عنوان یادمان جهانی ثبت شده است.

خاستگاه تاریخی نوروز
واژه‌ی «نوروز» از دو بخش «نو» به معنای تازه و «روز» به معنای هنگام و زمان ساخته شده است و به معنای «روز نو» است. بر پایه‌ی نوشته‌های کهن، نوروز به دوران جمشید، شاه اسطوره‌ای ایران بازمی‌گردد. در شاهنامه فردوسی آمده است که جمشید در روزی که خورشید بر برج حمل (آغاز بهار) نشست، بر تختی زرین نشست و آن روز را «نوروز» نامید. این جشن پس از آن در ایران‌زمین ماندگار شد.

در باورهای زرتشتی، نوروز با آفرینش گیتی و انسان پیوند دارد. بر پایه‌ی اوستا، اهورامزدا در شش گامه‌ی آفرینش، نخست آسمان، سپس آب، زمین، گیاهان، جانوران و در پایان، انسان را آفرید. نوروز روزی است که زندگی پدید آمد و انسان پا به گیتی گذاشت.

نوروز در آیین زرتشتی
در آیین زرتشتی، نوروز به عنوان آغاز سال نو ارزش ویژه‌ای دارد. این جشن با آیین‌های گوناگونی همراه است که همگی با نیت پاک‌سازی، شادمانی و سپاسگزاری از اهورامزدا انجام می‌شود.

آیین‌های نوروزی
نوروز در آیین زرتشتی با آداب و رسم‌های ویژه‌ای همراه است که هر یک معنایی ژرف دارد:

1. خانه‌تکانی (پیشواز نوروز):
در فرهنگ زرتشتی، پاکی تن و روان ارزش بالایی دارد. از این رو، خانه‌تکانی در روزهای پایانی سال انجام می‌شود تا نه‌تنها آلودگی‌های خانه زدوده شود، بلکه دل‌ها نیز از کینه و آزردگی پاک گردد.

2. چیدن سفره‌ی هفت‌شین:
پیش از آنکه سفره‌ی هفت‌سین رایج شود، ایرانیان در برخی دوره‌های تاریخی «هفت‌شین» می‌چیدند. در این سفره نمادهایی چون شراب (نماد شادی و سرزندگی)، شکر (نماد شیرینی زندگی)، شمع (نماد روشنایی و دانایی)، شیر (نشانه‌ی نیرو و برکت)، شیرینی (نماد شادی و کامروایی)، شربت (نماد نشاط و تندرستی) و شمشاد (نماد سرسبزی، جاودانگی و زندگی پایدار) قرار می‌گرفت.
۳. گهنبارخوانی:
گهنبار یکی از آیین‌های برجسته‌ی زرتشتیان است که در شش گامه‌ی سال برگزار می‌شود. گهنبار فروردین‌ماه که همزمان با نوروز است، نمادی از آغاز آفرینش و پدید آمدن انسان دانسته می‌شود.

۴. آتش‌افروزی و جشن چهارشنبه‌سوری:
چهارشنبه‌سوری به عنوان پیش‌درآمد نوروز، یکی از آیین‌های دیرینه‌ی ایرانیان است که ریشه در باورهای زرتشتی دارد. در این شب، آتش افروخته می‌شود تا تاریکی، بیماری و بدی‌ها از میان برود و جای خود را به روشنایی، تندرستی و نیکی بسپارد.

۵. دید و بازدید (پیوستگان‌گردی):
دیدار بزرگان خانواده، آشنایان و دوستان در نوروز ارزش فراوانی دارد. این آیین در فرهنگ زرتشتی نمادی از همدلی، مهرورزی و احترام به بزرگ‌ترها است.

ششم فروردین؛ جشن زایش اشوزرتشت
یکی از باشکوه‌ترین آیین‌های زرتشتیان که همزمان با نوروز برگزار می‌شود، جشن روز ششم فروردین است که به زایش اشوزرتشت، پیام‌آور راستی و خرد، بازمی‌گردد. زرتشتیان در این روز گرد هم می‌آیند، نیایش می‌خوانند و با یادآوری آموزه‌های اشوزرتشت، راه راستی و نیکی را گرامی می‌دارند.

نوروز در درازای تاریخ
در دوره‌های گوناگون تاریخی، نوروز جایگاه برجسته‌ای در آیین‌های درباری و مردمی داشته است. در زمان هخامنشیان، جشن نوروز در تخت جمشید با شکوه فراوان برگزار می‌شد و پادشاهان هدایا و فرستادگانی از سراسر سرزمین خود می‌پذیرفتند. در دوران ساسانیان نیز نوروز باشکوه‌تر شد و آیین‌های آن چندین روز ادامه داشت.

با ورود اسلام به ایران، نوروز همچنان جایگاه خود را نگه داشت. بزرگان ایرانی همچون فردوسی، خیام و نظامی در سروده‌های خود از شکوه نوروز یاد کرده‌اند. در دوران صفویان و قاجاریان نیز نوروز با آیین‌های پرشکوه در میان مردم و دربار برگزار می‌شد.

نوروز در روزگار نو
امروزه نوروز نه‌تنها در ایران بلکه در کشورهای همسایه مانند افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان و کردستان نیز گرامی داشته می‌شود. ثبت جهانی نوروز در فهرست یادمان‌های فرهنگی یونسکو، نشانه‌ی ارزش و گستره‌ی این جشن کهن است.

پیام نوروز
نوروز پیامی جهانی دارد: نو شدن، رهایی از آزردگی‌ها، همدلی و امید به آینده‌ای روشن. این جشن فرصتی برای یادآوری پیوند انسان با طبیعت و گرامیداشت ارزش‌های اخلاقی و انسانی است.

 فرجام سخن
نوروز فراتر از یک جشن همگانی، نمادی از هویت فرهنگی ایرانیان است که سینه‌به‌سینه منتقل شده و همچنان پایدار مانده است. آیین‌های این جشن کهن، نه‌تنها جلوه‌ای از باورهای زرتشتی بلکه نمادی از آشتی، مهر و شادی در میان مردمان گوناگون است. نوروز، جشن پیروزی روشنایی بر تاریکی، زندگی بر مرگ و نیکی بر پلیدی است.