کتاب «تاریخچه‌ی اله‌آباد رستاق یزد»، نوشته‌ی ارزشمند اردشیر خاضع، شاعر برجسته، با کوشش حسین مسرّت بازآوری و منتشر شده است. اردشیر خاضع، نیکمرد زرتشتی، با این اثر سهمی ماندگار در نگهداری میراث فرهنگی زادگاه خود داشته و تاثیری چشمگیر در شناساندن زبان پارسی به یادگار گذاشته است.
حسین مسرّت، پژوهشگر نام‌آشنا و برجسته‌ی یزد، با افزودن فهرست آثار، توضیحات پژوهشی و سرآغازی نو، روایتی از تاریخ، جغرافیا، سازه‌های خیریه و چهره‌های شاخص روستای اله‌آباد ارائه کرده است. ادیبان برجسته‌ای مانند دکتر دبیرسیاقی، دکتر صفا و استاد سعید نفیسی، نیز کوشش‌های اردشیر خاضع را در گسترش زبان فارسی و انتشار آثار برجسته‌ی ادبی ستوده‌اند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «تاریخچه‌ی اله آباد رستاق شهرستان یزد» نوشته اردشیر خاضع به کوشش حسین مسرّت از سوی نشر هیرمبا (گنجینۀ کتاب وهبیز) منتشر شد.
این کتاب پس از پیش‌درآمد به کارنامه‌ی زندگی و آثار اردشیر خاضع، کتابشناسی آثار اردشیر خاضع، گزارشی از اله آباد و گفتاری در باب تاریخچه اله آباد رستاق می‌پردازد و پس از دیباچه فهرست کتاب را در ۱۳ بخش تنظیم کرده است.
بخش اول: دهکدۀ اله آباد از بدو احداث، بخش دوم: چگونه دهکده‌ی اصلی، مُحاذی سید جعفر، مَتروک و آب آن به این محل انتقال یافت، بخش سوم: چگونه آب قنات دهکدۀ اصلی به این دهکده‌ی کنونی انتقال یافت، بخش چهارم: دهکدۀ اله آباد کنونی در دورۀ نفوذ و اقتدار خسرو مهربان اله آبادی، بخش پنجم: چگونه این دهکده ویران می‌گردد و بخش ششم: چگونه مجدّد خرابی قنات، رفع و دهکده آباد می‌شود بخشی از فهرست کتاب را دربرمی‌گیرد.
بخش هفتم: بناهای خیریه و عام‌المنفعه که با جدیت خسرو مهربان در این دهکده ساخته شد، بخش هشتم: دهکده‌ی اله آباد بعد از خسرو مهربان اله آبادی، بخش نهم: بناهای خیریه که بعد از مرحوم خسرو مهربان اله آبادی در دهکده ساخته‌شده، بخش دهم: مختصر شرحی از موقعیت و وضعیت جغرافیائی دهکده‌ی اله آباد، بخش یازدهم: بازم تقاضای چند از سرمایه‌داران زاده‌ی این زادبوم، بخش دوازدهم: قابل توجّه مقامات و اشخاص و بخش سیزدهم: مختصر شرح از اَحوالات رادمرد اینکه به اساس این دهکده کمک کرده‌اند بخش‌های بعدی کتاب را شامل می‌شود.
بخش پایانی کتاب فوق‌العاده نام دارد که به مرحوم حاج علی کرمانی معروف به آب‌انباری می‌پردازد. پیوست‌ها، مشاهیر و فرزانگان زرتشتی اله آباد: سروش مالی، واژه‌نامه، نام نامه، نام نامۀ جغرافیایی و نگاره‌ها در پایان کتاب آمده است.
حسین مسرت درباره این کتاب چنین می‌گوید: از سال ۱۳۶۳ که به گونۀ جدی به حوزه‌ی یزدشناسی پای گذاشتم، به نام کتاب «تاریخچه اله آباد» برخوردم و چون چاپ هند بود گیر نمی‌آمد تا اینکه آگاه شدم زنده‌یاد خدابخش یزدانی دارندۀ کتابفروشی بزرگمهر در یزد از مردم اله آباد است چون در سال ۱۳۶۶ با ایشان در میان گذاشتم، با مهربانی نسخه‌ای از آن را به من بخشیدند. نخستین بار در نشریۀ ندای یزد کتاب را شناساندم و همان‌جا بود که پیشنهاد دادم: ای‌کاش انتشاراتی آن را به دست چاپ می‌سپرد.
اردشیر بُنشاهی در روستای اله آباد رُستاق یزد (پیرامون شهر زارچ) زاده شد. وی چون طبعی روان داشت، آموزگارش به نام استاد بمان رستم ماهیار او را تشویق به سرودن شعر کرد و تخلّص «خاضع» را برای او برگزید.
وی در سال ۱۳۰۶ خورشیدی بنا به دلایلی به‌ناچار راهی هندوستان شد و در بندر بمبئی سرگرم کار شد و چون خودش هم گوهر شعری داشت، نخستین بار دفتر نخست دیوان خودش را در سال ۱۳۰۸ خورشیدی چاپ کرد. به دلیل دل‌بستگی که به کتاب و مطالعه داشت دست‌به‌کار بنیان کتافروشی در شهر بمبئی به سال ۱۳۱۰ خورشیدی شد و چند کتاب را منتشر کرد. بعدها کتابفروشی و انتشاراتش را هم «خاضع» نام نهاد، زیرا چندین کتاب نخست، به نام خودش است نه خاضع.
دکتر محمد دبیرسیاقی (۱۲۹۸-۱۳۹۷ خ) درباره خاضع گفته است: «کتاب‌های بسیاری را از ایران به آنجا می‌برد و تشنگان زبان و ادبیات فارسی که در هند، همیشه زیاد بودند و خوراک خوبی برای دانشگاه‌های هند، به‌ویژه دانشگاه‌هایی که کرسی زبان فارسی داشتند، فراهم می‌کرد. من با چند نفر از استادان هندی که صحبت می‌کردم، می‌گفتند: ما بیشتر وقت‌ها دست نیاز به‌سوی خاضع دراز می‌کردیم و او همیشه بهترین کتاب‌ها را کوشش می‌کرد از ایران بیاورد.»
خاضع افزون بر راه‌اندازی کتابفروشی خاضع که سال‌ها تنها جایگاه خرید کتاب‌های فارسی در هندوستان بود و کوشش می‌کرد نمایندگی بسیاری از روزنامه و مجلّه‌های معتبر فارسی‌زبان ایران را داشته باشد تا اینکه در سال ۱۳۱۲ به این مهم دست‌یافت. تلاش دیگر وی که دکتر ذبیح‌الله صفا (۱۲۹۰ – ۱۳۷۸ خ) هم در کتاب «حماسه‌سرایی در ایران» (ص ۳۳۵- ۳۴۰) و جاهای دیگر پرداخته است، کوشش به تصحیح و چاپ کتاب‌ها بود؛ مانند «سام نامه» اثر خواجوی کرمانی، «تذکرۀ نتایج الافکار» اثر قدرت‌الله گوپاموی هندی، پندنامه‌ی ملا فیروز، رباعیّات سرمد کاشانی، مینوی خرد و کتاب‌های بسیاری که روشن است ناشر آن کتابفروشی خاضع است، مانند جهانگیر نامه از قاسم مادح، دیوان نسیم شمال از سید اشرف الدین گیلانی و شاهنامۀ فردوسی.
وی با پشتکاری که داشت زبان فارسی و قند پارسی را به هند برد که درخور ستایش است و خود هم کامیاب شد در درازنای زندگی‌اش کتاب‌هایی همچون: «تذکرۀ سخنوران یزد» که کتاب ناموری است در بمبئی چاپ کرد و کسانی که با گزارش زندگی سخنوران یزد سروکار دارند، با این کتاب آشنایی دارند. به‌رغم کاستی‌هایی که این کتاب دارد، بازهم بهترین سرچشمه است؛ بین ۴۰۰-۵۰۰ نفر از سخنوران یزد را می‌شناساند. هرچند برخی از این‌ها سخنور نیستند، ولی به‌هرروی او تلاشی درخور ارج کرده است.
شفیلد دراین‌باره می‌نویسد: «انتشار آثار فارسی زردشتی برای جامعۀ ایرانی بمبئی تا سده‌ی بیستم میلادی به‌خوبی ادامه داشت. پرکارترین ناشر این دوره اردشیر خدارحم مرزبان بنشاهی اله آبادی… است. خاضع مجموعه‌ای از متن‌های فارسی زردشتی را از ایران گردآورد ه بود و در طول دوران طولانی فعالیتش چندین اثر از سده‌ی نوزدهم میلادی را منتشر کرد. یادنامه‌ی گذشتگان که در سال ۱۳۳۷ ش انتشار یافت، منبعی سودمند برای شناخت زردشتیان ایرانی است که در حوالی آغاز سده بیستم میلادی می‌زیستند.
او هم‌چنین تذکره‌ی مفصلی در شرح‌حال شاعران پارسی گوی یزد در آن روزگار را با عنوان تذکره‌ی سخنوران یزد (۱۳۴۲) منتشر کرد که زندگی‌نامه‌ی چندین سراینده‌ی زرتشتی را هم دارد. سرانجام اینکه خاضع شرح‌حال خود را با عنوان خاطرات خاضع (۱۳۶۳) به چاپ رساند که گزارشی از زندگی ادبی طولانی او به‌عنوان کتاب‌فروش و ناشر در ایران و هند است.»
استاد سعید نفیسی در دیباچه‌ی تذکره‌ی سخنوران یزد نیز چنین می‌نویسد: «خدمات بسیار بی‌ریا و صمیمانه و حتا عاشقانه‌ای که آقای اردشیر خاضع در سالیان دراز که در بمبئی بوده… کرده است چیزی است که هرکس، اندک آگاهی از کار کتاب ادبی داشته باشد، از آن خبر شده است»
کتاب «تاریخچه‌ی اله آباد رستاق شهرستان یزد» نوشته اردشیر خاضع به کوشش حسین مسرّت از سوی نشر هیرمبا (گنجینه‌ی کتاب وهبیز) در ۱۶۶ صفحه در قطع رقعی و مصور از سوی نشر هیرمبا منتشر شده است.
