در نمایشگاه بینالمللی کتاب امسال، آثاری با محتوای تحریفشده درباره دین زرتشتی به فروش گذاشته شد. صدور پروانه انتشار برای اینگونه کتابها، واکنشها و نگرانیهای جدی در میان زرتشتیان و پژوهشگران را به دنبال داشته است، چراکه این آثار اطلاعات نادرستی درباره جایگاه خانواده، اصول دینی و باورهای زرتشتی ارایه میدهند. با وجود مطرحشدن این دغدغه در نشستهای ناشران ادیان توحیدی با مسوولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، گویا ارادهای برای جلوگیری از انتشار چنین کتابهایی وجود ندارد.
دین زرتشتی یکی از ادیان الهی به رسمیت شناختهشده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است. با این حال، در نمایشگاه کتاب امسال، سه اثر منتشر شدهاند که هیچ ارتباطی با آموزههای این دین ندارند و محتوایی تحریفشده ارایه میدهند. دو کتاب ازدواج با محارم در آیین زرتشتی و قربانی در آیین زرتشتی، نوشته غلامرضا نوادری، در سال ۱۴۰۳ پروانه چاپ دریافت کردند. کتاب درسنامه انتقادی آشنایی با زرتشت و باستانگرایی تالیف علی مصلح، نخستینبار در سال ۱۳۹۸ منتشر شده و اکنون با ویرایش جدید به چاپ پنجم رسیده است. این آثار، نمونهای از کتابهای دارای پروانهای است که تصویری نادرست از آیین زرتشتی را به مخاطب ارایه میدهند.
نگرانی دربارهی انتشار کتابهایی با محتوای تحریفشده، بارها در نشستهای ناشران ادیان توحیدی با مسوولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شده است. ناشران همواره چنین آثار را به وزارت فرهنگ معرفی کردهاند و درخواست رسیدگی رسمی دادهاند، اما تاکنون اقدام موثری برای جلوگیری از نشر مطالب نادرست دربارهی آیینهای دینی، انجام نشده است.
انتشار این آثار که اطلاعاتی تحریفشده دربارهی آیین زرتشتی ارایه میدهند، نمونهای از دغدغهای است که سالها ادامه دارد و هنوز پاسخی درخور دریافت نکرده است. انتشار اینگونه آثار نهتنها برداشتهای نادرستی درباره آموزههای ادیان الهی القا میکند، بلکه موجب نگرانی جوامع دینی نیز شده است.
انتظار میرود که فرنشین انجمن موبدان و نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی این موضوع را بررسی کرده و در راستای جلوگیری از انتشار مطالب تحریفشده اقدامات بایسته را انجام دهند.
در ادامه، تصاویر این کتابها و توضیح مختصری درباره هر یک آورده شده است:
عنوان و نام پدیدآور آشنایی با زرتشت و باستانگرایی درسواره انتقادی/ مرکز تخصصی کلام و ادیان علی مصلح.
مشخصات نشر قم: موسسه آموزش عالی حوزوی خاتم النبیین، 1398.
بر اساس مقدمهی ناشر، این کتاب تلاش دارد به بررسی چالشهای مطالعات مربوط به آیین زرتشتی و جایگاه زرتشت بپردازد. متن اشاره میکند که اطلاعات دربارهی زندگی و آموزههای زرتشت با ابهامات و تناقضاتی همراه است و در این زمینه، محققان اسلامی نیز دیدگاههایی را مطرح کردهاند.
همچنین، ناشر باور دارد که مطالعهی دین زرتشتی نیازمند پژوهشهای گستردهتر است و تلاشهای موسسات دینی، بهویژه حوزههای علمیه شیعه، نقش مهمی در بررسی و حفظ دانش دینی داشتهاند. ذکر این نکات در مقدمه نشاندهندهی رویکرد انتقادی کتاب نسبت به آیین زرتشتی است.
پیشگفتار کتاب به قلم علی مصلح، مدیر گروه کیش زرتشت و باستان موسسه آموزش عالی حوزوی خاتم النبیین، به بررسی روند شکلگیری روایتهای مختلف دربارهی آیین زرتشتی و تاثیرات استعمار بر شناخت تاریخی این دین میپردازد. نویسنده معتقد است که بازخوانی باورهای زرتشتی در دو قرن اخیر تحت تاثیر نگاههای استعماری انجام گرفته است و در برخی پژوهشها، فرضیات و دیدگاههایی مطرح شدهاند که موجب تردید و عدم قطعیت در شناخت دقیق این آیین شدهاند. این بخش از پیشگفتار به القای بحران هویت در ایرانیان و خودباختگی روشنفکران در مواجهه با تاریخ و فرهنگ ایران پرداخته و تاکید دارد که در دو قرن اخیر، برخی اندیشمندان تحت تاثیر نگاههای استعماری و جریانهای فکری خاص، برداشتهایی نادرست از آیین زرتشتی و هویت ملی ایران ارایه کردهاند. نویسنده اشاره میکند که این جریانها موجب تحریف برخی باورهای دینی و تاریخی شده و شناخت واقعی از آیین زرتشتی را با چالش روبهرو کردهاند.
مقدمه ناشر: تاریخ دین زرتشت به علت گذر زمان و کمبود منابع در هالهای از ابهام قرار دارد. وضعیت مطالعات آیین زرتشتی به گونهای است که فقر منابع سبب مطرح شدن فرضیههای بسیار مبهم و گزارشهای سراسر تردیدآمیز شده است. نظریات و نوشتههای مستشرقان که گزینشی و هدفمند هستند بر ابهام تاریخ ایران باستان افزوده است.
پیرامون شخصیت و زندگی زرتشت اختلافات زیادی وجود دارد. این که او که بود؟ کی و کجا و چگونه میزیست و از خود چه برجای گذاشت؟ و پرسشهای دیگر که پاسخ آن برایمان مشخص نیست نام زرتشت به صورتهای مختلفی مانند زردشت زرادشت و…. آمده است.
از مجموع شواهد قرآنی و روایی میتوان چنین نتیجه گرفت که خداوند بر «مجوس» کتاب و پیامبری فرستاد اما آنان پیامبرشان را کشتند و کتاب آسمانی او را به آتش کشیدند. پس از مدتی زرتشت ظهور کرده؛ فرقهای را ایجاد نمود و با زمزمههایی که بعضاً ریشه در تعالیم پیامبر واقعی مجوسیان داشت به نشر باورهای خود پرداخت. غالب علمای مسلمان زرتشت را پیامبر نمیدانند.
موسسه آموزش عالی حوزوی خاتم النبيين تحت اشراف دفتر حضرت آیة الله العظمی وحید خراسانی (دام ظله العالی با بهره گیری از پشتوانه فکری و علمی نهاد مرجعیت شیعه و حوزههای علمی پر افتخار آن پرداختن به این مهم را در ماموریتهای خود قرار داده و به تربیت محققان و مبلغان دانشکلام بر اساس آموزه های ناب اهل بیت عصمت و طهارت اقدام نموده است.
کتاب «قربانی در آیین زرتشتی»، نوشتهی غلامرضا نوادری، دبیر علمی باستانگرایی حوزه علمیه، از سوی نشر عاصم تبریز منتشر شده است. این اثر به بررسی تاریخی و مذهبی مسالهی قربانی حیوان در آیین زرتشتی و ایران باستان میپردازد. نویسنده با استناد به متون اوستایی، پهلوی و پژوهشهای نوین، بیش از بیست نوع قربانی را معرفی کرده و دیدگاههای مخالفان را بررسی کرده است. همچنین، نظرات اوستاپژوهانی مانند مری بویس و ژان کلنز در کتاب مورد نقد و تحلیل قرار گرفتهاند.
ساختار کتاب در هفت بخش به شرح زیر است:
کلیات، گوشتخواری در ایران باستان و آیین زرتشتی – شکار – قربانی حیوانی در ایران باستان – قربانی و گوشتخواری در ادیان ایرانی –قربانی حیوانی در آیین زرتشتی – زرتشتیان و قربانی در عصر کنونی
غلامرضا نوادری، دبیر علمی باستانگرایی حوزه علمیه، نویسندهی چندین اثر درباره تاریخ و آیینهای باستانی است.
غلامرضا نوادری با نگارش «ازدواج با محارم در آیین زرتشتی»، در تلاش است تا مسالهی ازدواج با محارم را از دیدگاه تاریخی و مذهبی تحلیل کند. نویسنده با بررسی متون اوستایی و پهلوی، این موضوع را در چارچوب آیین زرتشتی و سنتهای ایران باستان قرار داده است. زاویهی نگاه نویسنده و نحوهی ارایهی مستندات میتواند تاثیر زیادی بر مخاطبان داشته باشد. در حالی که زرتشتیان این روایات را تحریفشده و ساختهی مخالفان میدانند.
در پیشگفتار کتاب به قلم نویسنده آمده است:
از جمله رسومی که به ایرانیان باستان و به ویژه زرتشتیان نسبت داده شده است خویدوده یا ازدواج با خویشان درجه یک است. از چگونگی پیدایش و گسترش این رسم آگاهی دقیقی در دست نیست. همچنین درباره میزان شیوع این رسم نیز اختلاف نظر وجود دارد اما در گذشته های دور آن چنان مشهور بود که پیروان دیگر ادیان و مذاهب از این سنت برای تحقیر باورهای زرتشتیان بهره میبردند.
در بسیاری از منابع از جمله منابع رومی ،یونانی سریانی چینی اسلامی و حتا منابع زرتشتی بدین سنت اشاره شده است اما بسیاری از زرتشتیان کنونی این روایات را تهمت و بهتانی از سوی دشمنان فرهنگ و تمدن ایران باستان و آیین زرتشتی میدانند در نتیجه باید دید آیا این رسم آن چنان که در منابع آمده است در میان ایشان رواج داشته است یا نه؟ و اگر نه چرا دیگران این سنت ناروا را بدیشان نسبت دادهاند؟
از جمله پرسشهایی که هنگام مواجهه با این مساله برای پژوهشگر به وجود میآید این است
آیا در میان کتب زرتشتی نیز شواهد صریحی بر رسم خویدوده وجود دارد؟
میزان توجه منابع زرتشتی به این رسم تا چه اندازه است؟
ادله و توجیهات موبدان برای ترویج چنین رسمی چه بود است؟
آیا با توجه به شرایط زمان و قبح ازدواج با محارم زرتشتیان کنونی منکر وجود چنین رسمی هستند؟
در کدام یک از منابع غیرزرتشتی بدین سنت اشاره شده است؟
چرا پیروان دیگر ادیان از جمله مسیحیان و یهودیان بدین رسم متهم نشدهاند؟
به فرض که مساله اتهام در میان نباشد چه عاملی موجب این سوتفاهم شده است؟
نقش زرتشتیان در بروز چنین سوتفاهمی چه بوده است؟
نقش زرتشتیان در تصحیح این سوبرداشت چه بوده است؟
بخشی از پیشگفتار به موضوع نگاه موبدان به زنان و تاثیر آن در شکلگیری باورهای دینی و تاریخی پرداخته است. نویسنده مطرح میکند که برخی از افراد از بررسی این موضوع واهمه دارند، زیرا آشکار شدن تحریفات گسترده موبدان در دین زرتشتی ممکن است تصویری متفاوت از جایگاه زنان در ایران باستان نشان دهد. این متن دیدگاهی انتقادی نسبت به نقش موبدان در تاریخ آیین زرتشتی ارایه میدهد.