کمین فرونشست‌، در 10 متری نقش رستم

فرونشست‌ها افزون‌بر درگیر کردن 800 شهر  و 16 کلان‌شهر به فاصله‌ی ۱۰ متری نقش رستم و ۳۰۰ تا ۵۰۰ متری تخت جمشید رسیده‌اند. به گفته‌ی کارشناسان فرونشست در تهران  نیز می‌تواند گسل‌های فعال  این استان را تحریک کند.

به گزارش ایسنا، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در نشست تخصصی تغییرات اقلیمی در میراث فرهنگی، که با حضور شماری از کارشناسان و اساتید برگزار شد، از گردآوری (:تدوین) اطلس فرونشست آثار باستانی کشور خبر داد.

نشست تغییرات اقلیم با دبیری امین‌الله کمالی در پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد و مهدی زارع، استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در این نشست، با ابراز نگرانی از گسترش فرونشست زمین در کشور، تاکید کرد: این پدیده نه‌تنها میراث فرهنگی ارزشمند ایران را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند بر تحریک گسل‌های فعال نیز تاثیرگذار باشد.

مهدی زارع گفت: در کنار محوطه‌ی باستانی نقش رستم به شوند کشاورزی و دامپروری گسترده و تداوم کشت برنج و ذرت، برداشت آب از منابع زیرزمینی به میزان بسیار ادامه دارد. این امر موجب فرونشست‌هایی به فاصله ۱۰ متری نقش رستم و ۳۰۰ تا ۵۰۰ متری تخت جمشید شده است که به صورت شکاف‌های بزرگ دیده می‌شوند.

زارع با اشاره به وضعیت بحرانی در مرودشت استان فارس افزود: در مجاورت محوطه باستانی نقش رستم (آرامگاه شاهان هخامنشی و کعبه زرتشت) به دلیل کشاورزی و دامپروری گسترده و تداوم کشت برنج و ذرت، برداشت آب از منابع زیرزمینی به میزان بسیار زیاد ادامه دارد. این امر موجب فرونشست‌هایی به فاصله ۱۰ متری نقش رستم و ۳۰۰ تا ۵۰۰ متری تخت جمشید شده است که به صورت شکاف‌های عظیم قابل مشاهده هستند.

او افزود: در دشت مرودشت، میزان فرونشست در سال‌های اخیر به حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر در سال رسیده است. این وضعیت در حالی ادامه دارد که میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی دشت، بیش از میزان تغذیه آن است.

این استاد دانشگاه درباره‌ی تهران به فرونشست‌های خطرناک در مناطق گوناگون از جمله شهرک اندیشه اشاره کرد و گفت: در محدوده شهر اندیشه، افت سطح زمین تا حد ۱۲ متر نسبت به چهار دهه گذشته گزارش شده است. این فرونشست‌ها به صورت پیوسته رخ داده‌اند و ممکن است برای ساکنان محسوس نباشند، اما تاثیرات مخربی بر زیرساخت‌ها و گسل‌های فعال منطقه دارند.

او تاکید کرد: فرونشست زمین در استان تهران می‌تواند بر تحریک گسل‌های فعال استان نیز موثر باشد. نتایج نشان می‌دهد که این پدیده با میزان بیشینه در استان تهران، می‌تواند بر تحریک گسل‌های فعال استان تهران هم موثر باشد.

زارع خواستار اقدامات فوری برای کنترل برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و بازنگری در سیاست‌های کشاورزی به عنوان یک راهکار تأثیرگذار شد تا از تشدید بحران فرونشست و تهدیدات ناشی از آن جلوگیری شود.

۸۰۰ شهر و ۱۶ کلان‌شهر درگیر فرونشست

معصومه آمیغ‌پی، رییس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری کشور با اشاره به وضعیت بحرانی فرونشست زمین در ایران، گفت: این پدیده اکنون به تهدیدی جدی برای آثار باستانی، امنیت غذایی و منابع طبیعی کشور تبدیل شده است.

آمیغ‌پی با بیان اینکه بیش از ۸۰۰ شهر و ۱۶ کلان‌شهر کشور در پهنه‌های فرونشست قرار دارند، گفت: ۳۰ استان با درجه‌های گوناگونی از این پدیده روبه‌رو هستند. برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های مکرر از عوامل اصلی این بحران به شمار می‌روند.

او تاکید کرد: فرونشست زمین موجب از میان رفتن تخلخل خاک شده و به سرعت زمین‌های کشاورزی را رو به نابودی می‌کشاند. نمونه آن دشت ورامین است که برخی از زمین‌های غیرقابل کشت شده‌اند. همچنین، شور شدن آب‌های زیرزمینی، ایجاد فروچاله‌ها و گسست سطحی از دیگر عوارض فرونشست زمین هستند که می‌توانند به بروز سیلاب‌های شدید بینجامد.

فرنشین اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری افزود: در این راستا، سازمان نقشه‌برداری کشور اقدام به تهیه اطلس‌های فرونشست برای منطقه‌های گوناگون کشور کرده است.

این پژوهشگر میراث فرهنگی گفت: این اطلس‌ها با استفاده از داده‌های تداخل‌سنجی راداری و ترازیابی دقیق، مناطق پرخطر را شناسایی کرده و آگاهی‌های لازم برای مدیریت بحران را فراهم می‌کنند.

آمیغ‌پی همچنین بر بایستگی همکاری میان سازمان‌های در پیوند (:مرتبط) برای حفاظت از میراث فرهنگی کشور یادآوری کرد و پیشنهاد داد که اطلس فرونشست آثار باستانی داخلی و جهانی تهیه شود تا آثار در معرض تهدید شناسایی و اقدامات حفاظتی لازم انجام شود.

او افزود: با پژوهشگاه میراث فرهنگی آماده همکاری هستیم و نیاز به تعیین حریم‌های سه‌گانه برای حفاظت از آثار باستانی داریم.

رییس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری در خواستار مدیریت علمی و پایدار منابع آب، اصلاح الگوهای کشت و توقف برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی شد تا از تشدید بحران فرونشست و تهدیدات ناشی از آن جلوگیری شود.

بایستگی رویکردی فراگیر و میان‌رشته‌ای برای حفاظت از میراث فرهنگی

خه‌بات درفشی، استادیار گروه میراث طبیعی در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ایران نیز در این نشست به بررسی ارتباط میان میراث فرهنگی، محیط زیست و مخاطرات طبیعی پرداخت.

او با بیان اینکه میراث فرهنگی تنها به آثار تاریخی محدود نمی‌شود، بلکه شامل اکوسیستم‌های طبیعی و تعامل انسان با طبیعت است، اظهار کرد: فرآیندهای طبیعی مانند فوران آتشفشان یا خشکسالی، زمانی که با سیستم‌های انسانی برخورد می‌کنند می‌توانند به مخاطرات طبیعی تبدیل شوند که فراتر از تاب‌آوری جوامع انسانی هستند.

درفشی بر اهمیت اقدامات پیشگیرانه، مدیریت بحران موثر، آگاهی‌رسانی، حکمرانی مناسب و تحلیل عوامل موثر مانند برداشت آب و استفاده از ابزارهای دقیق اندازه‌گیری برای حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی پافشاری کرد.

استادیار گروه میراث طبیعی در پژوهشگاه میراث فرهنگی گفت: تهدیدات زیست‌محیطی نه تنها میراث طبیعی را تحت تاثیر قرار می‌دهند، بلکه دیگر جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی را نیز متاثر می‌سازند.

درفشی بر لزوم رویکردی جامع و بین‌رشته‌ای برای حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی تاکید کرد که شامل مدیریت منابع طبیعی، برنامه‌ریزی شهری و مشارکت جوامع بومی است.

کشت برنج در استان فارس آسیب‌زا شده است

حمید فدایی، عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت، نسبت به گسترش فرونشست زمین در استان فارس و تاثیرات آن بر میراث فرهنگی و کشاورزی منطقه هشدار داد.

او با اشاره به اینکه استان فارس، به‌ویژه دشت‌های بارآور (:حاصل‌خیز) آن، نقش مهمی در تامین غلات کشور داشته‌اند، گفت: امروز این مناطق در معرض خطر هستند و بخش عمده‌ای از آن ناشی از فعالیت‌های انسانی است. برای نمونه کشت برنج بخشی از هویت تاریخی این منطقه نیست و امروز این مساله آسیب‌زا شده است و باید از آن جلوگیری کرد.

فدایی تاکید کرد: در دوران هخامنشی، استان فارس به‌عنوان تأمین‌کننده غلات، سبزیجات و محصولات دامی شناخته می‌شد اما کشت برنج در این منطقه سابقه نداشته است.

او افزود: کشت‌های نامعقول و سیاست‌های نادرست کشاورزی، همراه با خشکسالی‌های اخیر به تهدیدی علنی برای منابع آبی و کشاورزی منطقه تبدیل شده‌اند.

استادیار گروه میراث طبیعی در پژوهشگاه میراث فرهنگی همچنین بر اهمیت توجه به ظرفیت‌های میراث فرهنگی و صنایع دستی در این مناطق تاکید کرد و گفت: ظرفیت میراث و صنایع دستی در این مناطق قابلیت عرضه دارند، اما ما آن‌ها را فراموش کرده‌ایم و توسعه صنایع بزرگ را تنها مورد توجه قرار داده‌ایم.

فدایی خواستار بازنگری در سیاست‌های کشاورزی و توسعه‌ای استان فارس شد و بر لزوم حفاظت از میراث فرهنگی و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی پافشاری کرد.

زمانی که تغییرات اقلیمی لحاظ می‌شود باید از سدسازی‌های گسترده پرهیز کرد

پویا صادقی فرشباف، مدیر گروه پژوهشی میراث طبیعی در نشست تخصصی بررسی تاثیرات تغییرات اقلیمی بر میراث طبیعی، بر بایستگی بازنگری در سیاست‌های توسعه‌ای کشور تاکید کرد.

او با اشاره به اینکه تغییرات اقلیمی یکی از پارامترهای مهم در تحلیل‌های محیط‌زیستی است، اظهار کرد: ارتباط میان میراث زمین و تغییرات اقلیمی، فرآیندها و دیگر مباحث مرتبط، نیازمند بررسی‌های دقیق و علمی است.

صادقی فرشباف با بیان اینکه در حوزه میراث طبیعی، دو مولفه اکوسیستم‌ و اکوسیستم‌های زمین مطرح هستند، افزود: زمانی که تغییرات اقلیمی دیده می‌شود، باید از سدسازی‌های گسترده پرهیز کرده و به بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در حوزه انرژی و مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی روی آوریم.

او یادآور شد: همراه با تغییرات اقلیمی، نیاز به تغییر رویکردی در سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای کشور احساس می‌شود.

صادقی فرشباف گفت: تغییرات اقلیمی باعث بروز تغییرات در عوارض سطحی زمین می‌شود و در مباحث زمین‌شناسی، ممکن است چند نسل طول بکشد تا این تهدیدات به‌طور کامل نمایان شوند.

او با اشاره به دشواری‌های زنده‌سازی اکوسیستم‌های آسیب‌دیده، یادآوری کرد: «احیا» مقوله‌ای بسیار دشوار است و می‌توان آن را به احیای پزشکی تشبیه کرد؛ چرا که نیازمند دانش، تخصص و منابع درخور ‌توجه است و احیای در پیوند با تغییرات اقلیمی مانند احیای سفره آب‌های زیرزمینی به همین صورت است.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: براساس گزارش‌های منتشرشده، تغییرات اقلیمی تاثیرات گسترده‌ای بر اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی دارند و بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری را با چالش‌های زیستی (:بقا) روبه‌رو کرده‌اند.

فرشباف یادآور شد: ایران به‌عنوان کشوری با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، از این تغییرات متاثر شده و پیامدهای آن در قالب افزایش دما، کاهش منابع آبی، گسترش بیابان‌زایی و وقوع پدیده‌های طبیعی مانند سیل و توفان‌های همراه با گرد و غبار نمایان شده است.

رییس گروه پژوهشی میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: کارشناسان بر اهمیت اقدامات حفاظتی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و توسعه سیاست‌های پایدار برای حفظ تنوع زیستی و میراث طبیعی کشور پافشاری دارند.