خانه‌ی اتحادیه؛ نگینی تاریخی در دل تهران

حافظه‌ی خانه‌ی تاریخی اتحادیه (خانه امین‌السلطان) را که بکاوند، یادمان‌های تاریخی بسیاری از آن به‌دست خواهد آمد؛ از آمدوشد ناصرالدین‌شاه قاجار به این سرا، تا رویدادهایی که با مشروطیت ایران پیوند می‌خورد، از نقش‌ورزی هنرمندان سریال «دایی‌جان ناپلئون» در آن تا سرگذشتی که به از دست رفتن بخش‌هایی از خانه انجامید.

میرزا علی‌اصغر خان امین‌السلطان (اتابک اعظم) وزیر سه پادشاه قاجاری بود: ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌شاه و محمدعلی‌شاه. او در رویدادهای مهم روزگار خود نقش بسیاری بازی کرد و با بیگانگان نیز سَر و سِری داشت. تا آن که در روزگار مشروطه‌خواهی ایرانیان، به تیر عباس‌آقا تبریزی کشته شد.

خانه‌ی امین‌السلطان میراث پدری‌اش بود. پدر امین‌السطان، این مِلک را از ناصرالدین‌شاه خرید و پیش از مرگ به پسرش واگذاشت.

خانه‌ای که اکنون با نام خانه اتحادیه می‌شناسیم، دو اشکوبه (:طبقه) است. از همان آغاز، درِ ورودی، با قوسی بسیار زیبا، نگاه را به سوی خود می‌کِشد. در سوی راست خانه، در بخش شمال خاوری (:شرقی) آن، ساختمان کوچکی دیده می‌شود. مقرنس‌کاری این خانه‌ی کوچک چشمگیر است. مقرنس‌کاری در مهرازی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و در زیباسازی خانه‌ها به کار برده می‌شود. این کار، شیوه‌ای از آراستن حجمی است که در آن از آجر یا گچ، و گاه کاشی، بهره برده می‌شود. مقرنس‌کاری این بخش از خانه‌ اتحادیه در بلندایی دو متری، دیده می‌شود.

در مرکز و شمال باغ، سازه‌ی دیگری هست. روبه‌روی آن حوضی ساخته شده است. سردرهای این سازه نیز دارای گچ‌بری است. سرستون‌هایی دیدنی نیز در نمای آن به چشم می‌آید. در جنوب خانه‌ی امین‌السلطان، بنایی دو اشکوبه‌ای ساخته‌اند. پوشش سازه از شیروانی است.

با این همه، زیباترین بخش خانه را باید همان سردر خانه دانست اگرچه از شُکوه دیرینه‌ی آن در پی دست‌به‌دست شدن‌ها و آسیب‌هایی که دیده است، کاسته شده است. از زیبایی قرنیز سردر ورودی نیز نباید به‌سادگی گذشت.

این خانه‌ی تاریخی، 9000 متر مربع گستردگی دارد. بخش اصلی آن در روزگار ناصرالدین‌شاه ساخته شده است اما در دوره‌های پس از آن، بخش‌هایی دیگر به خانه افزوده‌اند. خانه‌ی امین‌السلطان در خیابان لاله‌زار، کوچه‌ی اتحادیه، جای دارد. اما سرگذشت خانه‌ی صدراعظم ناصرالدین‌شاه، امین‌السلطان، به همان جایی که گفتیم، پایان نپذیرفت.

با ترور امین‌السلطان، نوادگان و وارثان او، که گویا به 150 تَن می‌رسیدند، خانه را بخش‌بندی کردند و تکه‌های بسیاری از آن را فروختند. زمین‌های فروخته شده، جایی شد برای ساختن سینما جهان و سینما شهرزاد و یکی دو سازه‌ی دیگر در خیابان لاله‌زار.

آنچه را که از خانه‌ی امین‌السلطان بازمانده بود، حاج‌رحیم اتحادیه، یکی از ملاکین بزرگ تهران، در سال 1295 خورشیدی، خریداری کرد و به فرزندان خود بخشید. اتحادیه در سال 1313 خورشیدی درگذشت.

در تیرماه 1384 خانه‌ی اتحادیه در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. گویا سازمان میراث فرهنگی کار بایسته‌ای برای نگاه‌داری آن انجام نداد. از همین‌رو، گروهی از مالکان دادخواهی کردند و خواستار بیرون‌آوردن خانه از فهرست آثار ملی شدند. دیوان عدالت اداری به سود آنان رای داد و خانه‌ی امین‌السلطان از فهرست یادشده کنار گذاشته شد.

در مهرماه 1394 خورشیدی، سازمان زیباسازی شهرداری تهران، خانه‌ی اتحادیه را به بهای 28 میلیارد تومان خرید و به دارایی‌های شهرداری افزود. خانه‌ی امین‌السلطان همان خانه‌ای است که سریال «دایی‌جان ناپلئون»، به کارگردانی ناصر تقوایی، در آن ساخته شده است.

خانه طهران (خانه‌ی اتحادیه) که سریال دایی جان ناپلئون در آن ساخته شده است به سال ۱۳۵۵ خورشیدی

تندیس‌های نام‌آوران ایران

استاد محمدرضا شجریان

بخش‌های درحال مرمت (گوشه خاوری سازه)

تَنبوشه؛ لوله‌های سفالی فاضلاب

تالار تندیس‌های سیلیکونی نام‌آوران هنری ایران

تندیس خسرو شکیبایی

تندیس مرتضی احمدی

از راست: تندیس عزت‌الله انتطامی، جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز، علی نصیریان

تندیس حمید جبلی و ایرج طهماسب

تندیس میرزا جبار عسگرزاده (باغچه ‌بان)

تندیس دکتر محمد قریب

تندیس محمدحسین شهریار

تندیس پرفسور حسابی

از راست تندیس حمید سبزواری، قیصر امین‌پور و بابک بیات

تندیس بابک بیات

تالار کمال‌الملک

تندیس محمد غفاری (کمال‌الملک)

فرتور از همایون مهرزاد است.

 

2393