دستیازی یک تکیه مذهبی و شهرداری کرمان به حریم کهن‌ترین دژ تاریخی ایران

قلعه دختر را کهن‌ترین دژ تاریخی ایران می‌دانند؛ دژی که دیرینگی آن برپایه‌ی گفته‌های تاریخی به هزاره‌های پیش از اسلام می‌رسد. اکنون اما عرصه کهن‌ترین دژ باستانی ایران در تصرف گردانندگان یک تکیه مذهبی و حریم آن با تبدیل شدن به دپوی ضایعات تحت‌ تصرف شهرداری کرمان است. این درحالی است که کارشناسان میراث‌فرهنگی از دژ کهن و تاریخی دختر در کرمان به‌عنوان سازه‌ی شاخصی نام‌ می‌برند که نه‌تنها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده که عرصه و حریم آن نیز از سوی وزارت میراث‌فرهنگی مصوب شده است.

به‌ گزارش خبرنگار ایلنا، کارشناسان و پژوهشگران میراث‌فرهنگی از قلعه دختر کرمان به‌عنوان یکی از کهن‌ترین دژهای باستانی ایران نام می‌برند. اثری که به قلعه کهنه هم نامور است و هسته مرکزی آن در شهر کرمان جای دارد.

این دژ باستانی که در فهرست آثار ملی کشور ثبت و ضوابط عرصه و حریم آن نیز به‌ دلیل اهمیت این اثر به‌ تصویب وزارت میراث‌فرهنگی رسیده و گفته‌ می‌شود دیرینگی آن به دوره مادها هم می‌رسد دستخوش تصرف شده است.

قلعه دختر کرمان که در نزدیکی قلعه اردشیر جای دارد از مرکزهای آیینی شهر کرمان در دوره‌های گوناگون تاریخی بوده است. برپایه‌ی یافته‌های باستان‌شناسان، نشانه‌هایی از پرستشگاه‌های ایزد بانوی آناهیتا و آتشکده‌ی زرتشتیان در این دژ یافت شده است.

اکنون اما به عرصه و حریم این قلعه ثبت ملی شده و باستانی بدون رعایت ضوابط تعیین شده میراث‌فرهنگی و بدون در نظر گرفتن اهمیت این سازه‌ی تاریخی که جزو سرمایه‌های فرهنگی و ملی مردم ایران است، دستیازی شده است.

از یک سو گسترش و پیشروی یک تکیه مذهبی، درست در عرصه این اثر تاریخی و از سوی دیگر نصب بلوک‌های سیمانی و انباشت (:دپوی) ضایعات در حریم این اثر تاریخی باعث شده که این اثر ارزشمند در معرض آسیب جدی قرار بگیرد.

براساس قانون دخل و تصرف در عرصه و حرایم آثار تاریخی ثبت ملی و جهانی شده منع قانونی دارد و هیچ نهاد و ارگانی نمی‌تواند در عرصه و حریم درجه یک و دو آثار تاریخی ساخت و ساز و فعالیت کند.

با وجود ممنوعیت قانونی موجود درباره‌ی آثار تاریخی کشور اما، گردانندگان یک تکیه مذهبی و شهرداری کرمان بدون توجه به قوانین و ضوابط میراث‌فرهنگی درست روی عرصه و حریم قلعه دختر کرمان، جایی که بخش بزرگی از تاریخ کرمان را در برگرفته و آثاری ارزشمند از هزاره‌های پیش از اسلام تا دوره‌های متاخر اسلامی را در خود جای داده است، اقدام به تصرف عرصه و حریم این اثر کرده‌اند.

جالب آنکه خارج از عرصه و حریم این اثر تاریخی، دشت وسیعی قرار گرفته که هم تکیه مذهبی می‌توانست این بخش را در اختیار بگیرد و هم شهرداری کرمان می‌توانست این بخش را برای دپوی ضایعات در نظر داشته باشد.

یک کارشناسان میراث‌فرهنگی استان کرمان که نخواست نامش در این گزارش آورده شود به ایلنا گفت: «قلعه دختر کرمان در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده و چندین سال است که عرصه و حریم آن تصویب و ابلاغ شده است. اما علیرغم تمام ابزارهای حفاظتی و قانونی در عرصه و حریم این اثر ارزشمند شاهد مداخلات غیراصولی و غیرقانونی از سوی برخی ارگان‌ها هستیم».

او افزود: «برخی از دخل و تصرفات مربوط به سال‌های بسیار گذشته می‌شود، مثل دپوی ضایعات و بلوک‌های سیمانی اما برخی مداخلات اخیرا رخ داده است که انتظار می‌رود در این رابطه مسوولان میراث‌فرهنگی وارد عمل شوند و با گفت‌وگو راهی بیاندیشند و این مشکلات را برطرف کنند».

او در دنباله یادآور شد: «در عرصه و حریم قلعه دختر یک فرد حقیقی دیوار بلوکی نصب کرده‌ که خلاف ضوابط میراث‌فرهنگی است و باید برچیده شود. همچنین یک تکیه مذهبی در عرصه وجود دارد که ساخت آن از چند سال پیش آغاز شد و به‌ تدریج درحال پیشروی در عرصه این اثر تاریخی است و با اینکه میراث‌فرهنگی چندین بار نامه‌نگاری و توصیه کرده است که این تکیه برچیده شود، اما از آنجایی که یک مکان مذهبی است، میراث‌فرهنگی قدرتی ندارد و امیدواریم استاندار کرمان در این زمینه کاری انجام دهد. چراکه این تکیه مذهبی کاملا روی عرصه قلعه دختر است و با اینکه در سال‌های گذشته بسیار کوچک بود اما الان درحال پیشروی و وسیع شدن در عرصه اثر است».

خبرنگار ایلنا در رابطه با دست‌اندازی‌های بی‌رویه در عرصه و حریم این اثر تاریخی با مدیر کل میراث‌فرهنگی استان کرمان تماس گرفت که البته این مسوول صحبتی در این باره نکرد و پاسخ‌گویی و ارایه توضیحات بیش‌تر را به مدیر پایگاه بافت تاریخی کرمان واگذار کرد.

پیمان سلیمانی، مدیر پایگاه بافت تاریخی کرمان درباره‌ی دخالت‌های گسترده‌ای که در عرصه و حریم قلعه دختر کرمان صورت گرفته به خبرنگار ایلنا گفت: «از سال 95 مداخلات صورت گرفته در عرصه و حریم قلعه‌دختر کرمان را به‌صورت جدی و رسمی پیگیری کردیم. آن زمان تکیه مذهبی موجود در عرصه اثر ساختمان خیلی کوچکی بود که هنوز تا این حد گسترش پیدا نکرده بود و اطراف آن نیز خانه‌ها و بناهای ارزشمند تاریخی قرار داشتند که هنوز تخریب نشده بودند».

سلیمانی افزود: «متاسفانه گسترش این تکیه مذهبی تا خیابان پیرانشهر از یک سو و انباری که در حریم قلعه دختر قرار گرفته و با دیوار بتنی و مصالح و ضایعات دپو شده به‌ قدری زشت و نازیبا بوده که بنده به همراه کارشناسان چندین بار وارد عمل شدیم اما نتوانستیم کاری از پیش ببریم».

او گفت: «کارشناسان، مدیران پایگاه و بعد از آن معاونت‌ میراث‌فرهنگی تا یک جایی توان مداخله دارند و بیش از آن نمی‌توانند کاری از پیش ببرند همچنان که علیرغم پیگیری‌های متعددی که در خصوص اصلاح و برچیدن تکیه صورت گرفته این اتفاق نیفتاده است».

مدیر پایگاه بافت تاریخی کرمان با تاکید بر اینکه امیدواریم مقامات استانی بتوانند در این زمینه کاری انجام دهند ادامه داد: «چندی پیش ما به قلعه دختر رفتیم قرار بود استاندار، مدیر کل میراث‌فرهنگی و معاونین برای حل مساله حضور پیدا کنند که متاسفانه این برنامه کنسل شد و ما هم برگشتیم. اما امیدواریم مقامات استانی یا مسوولان در سطح بالاتر بتوانند این مشکل را حل کنیم چراکه مدیران میانی نمی‌توانند از یک سطحی بیشتر ورود پیدا کنند. یا مقامات استانی یا در سطح بالاتر که اینها به یک شکلی بتوانند این مشکل را حل کنند. اجازه نمی‌دهند از یک جایی بیشتر جلوتر برویم.

او در پاسخ به این پرسش که چرا نسبت به این اقدام شهرداری که بلوک‌های سیمانی و دپوی ضایعات حریم این اثر تاریخی را مخدوش کرده، کاری انجام نشده است گفت: بلوک‌های سیمانی و دپوی ضایعات متعلق به شهرداری است و مسوولان و مدیرکل میراث‌فرهنگی می‌تواند با شهرداری مکاتبه کند که محل دپوی ضایعات و مصالحی که عمدتا خام است و برای پروژه‌های بهسازی، پیاده‌رو و آسفالت و فاضلاب به‌کار می‌رود از این محل برچیده و به نقطه‌ای دیگر منتقل شود».

سلیمانی در ادامه افزود: «اگر شهرداری با میراث‌فرهنگی وارد عمل شود و ضوابط میراث‌فرهنگی را رعایت کند، بی‌گمان دوستانی که هیات امنای تکیه هستند هم با پیروی از این نگاه و احترام به ضوابط میراث‌فرهنگی تکیه را به نقطه‌ای دیگر منتقل می‌کنند. چراکه هر اقدامی صورت می‌گیرد بر اساس ضوابط میراث‌فرهنگی است».

مدیر پایگاه بافت تاریخی کرمان اعلام کرد: «درصورت مکاتبه مدیر کل میراث‌فرهنگی استان کرمان با شهردار منطقه قطعا این موضوع حل می‌شود. چراکه شهرداری هم پای کار است و با میراث‌فرهنگی همکاری می‌کند. امیدواریم پس از جمع شدن دپوی ضایعات اقداماتی نیز در رابطه با انتقال تکیه ساخته شده در عرصه اثر صورت بگیرد».