نشستی در تاریخ 17 اردیبهشت گذشته به کوشش مدیریت مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان یزد در محل کتابخانه مرکزی یزد برگزار شد و از کتاب تازه منتشرشده نشر هیرمبا با عنوان «اسناد خاندان زرتشتی جهانیان» رونمایی شد. این کتاب که «نامه‌ها و مکاتبات سیاسی-تجاری تجارتخانه جهانیان در دوره قاجار» را در برداشت با همکاری جمشید ورزا از خاندان جهانیان و مهدی وزینی افضل مجموعه‌ایی از اسناد خانوادگی و تجارتخانه خاندان جهانیان را در برداشت که آگاهی‌هایی بسیار ارزشمندی را نه‌تنها از وضعیت این تجارتخانه و بازرگانی این خاندان در سده‌های گذشته به تصویر می‌کشید بلکه به‌طور عمومی نیز از نظر بررسی وضعیت زرتشتیان و حتی وضعیت عمومی ایران بسیار ارزشمند است. انتشار این کتاب تنها به این دلیل ممکن شده که آقای جمشید ورزا نه‌تنها به اهمیت نگهداری و حفظ این اسناد پی برده‌اند و در این راه کوشیده‌اند، بلکه پا را فراتر گذاشته و با همکاری یک پژوهشگر اقدام به انتشار آنها کرده‌اند و به این ترتیب مجموعه‌ایی از مواد خام پژوهشی بسیار ارزشمند را در اختیار پژوهشگران دیگر قرار داده‌اند.
در این نشست با حضور مدیریت مرکز اسناد و مدارک و نیز جمعی از استادان تاریخ و مخصوصا متخصان اسناد و مدارک گفت‌وگویی بسیار مفید در زمینه اهمیت اسناد و مدارک زرتشتیان مطرح شد که باعث شد این یادداشت به عنوان مقدمه و ایجاد گفت‌وگو تهیه شود. برداشت‌های نویسنده این یادداشت از این گفت‌وگوها تاکید بر این نکته بود که بسیار مناسب است که افراد و انجمن‌های زرتشتی اهمیت این اسناد و مدارک را بیش‌ازپیش دریابند و از آن مهم‌تر در حفظ و نگهداری آنها بکوشند و به همین اندازه مهم این که این اسناد و مدارک را در اختیار سازمان اسناد و مدارک ملی و پژوهشگران قرار دهند. این مورد اخیر می‌تواند به روش‌های گوناگون از جمله حتی اسکن یا کپی باشد و الزاما شامل اصل سند و مدرک نشود. این اقدام باعث می‌شود که هم در بسیاری از موارد در حفظ و نگهداری آنها تلاش بیشتری شود و به‌طور حرفه‌ایی و در محلی‌هایی مناسب نگهداری شوند و از سوی دیگر باعث می‌شود که پژوهشگران بتوانند به این اسناد دسترسی داشته باشند.
البته شرکت در این نشست باعث شد که چند موضوع دیگر نیز توجه من را به خود جلب کند. از یک سو یکی از شرکت‌کنندگان اظهار داشت که نمونه‌هایی از رسیدهای پدربزرگشان از تجارتخانه جهانیان را در دست دارند که هرچند شاید در نظر اول کم اهمیت باشد اما همین چند رسید شاید می‌تواند نکته‌ایی تاریک از اسناد دیگر را روشن کند. مجموعه‌هایی تک و در ظاهر کم‌اهمیت که وقتی در کنار هم گذاشته شوند بسیار ارزشمند هستند. به همین مناسبت بسیار مهم است که تک‌تک افراد جامعه به اهمیت اسنادی که در اختیار دارند آگاه باشند و روش‌هایی را برای ارائه آنها به مراکز نگهداری و پژوهشی در پیش بگیرند تا حفظ و مرمت و مورد بررسی قرار گیرند.
موضوع بعدی این بود که انجمن‌ها و سازمان‌های زرتشتی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکزی که اسناد و مدارک مختلفی را در اختیار دارند بسیار مهم است که با توجه به قوانین در زمینه انتشار و آرشیو اسناد و مدارک با گذشت زمان، به امر ساماندهی این اسناد توجه نمایند و روش و آیین‌نامه‌ایی برای آن تعریف و به کار بگیرند.
آخرین موضوع این که شوربختانه براساس شنیده‌ها برخی افراد که در گذشته مقام و مسوولیتی داشته‌اند برخی دفتر صورت‌جلسه‌ها یا اسناد دیگر برخی انجمن‌ها و کنکاش‌ها را در دست دارند و در اختیار انجمن مربوط یا سازمان اسناد و مدارک نیست. باز هم براساس شنیده‌ها، این افراد به دلایل مصلحت و این که برخی مطالب به نظرشان صلاح نیست منتشر شود از در اختیار قرار دادن این اسناد و مدارک خودداری می‌کنند. البته باید توجه داشت که همان‌طورکه گفته شد نیاز است که در جامعه گفت‌وگویی در این زمینه ایجاد شود و آیین‌نامه و روشی برای این ارائه شود تا طبق آن افراد بدانند که چگونه این اسناد و مدارک را در اختیار انجمن‌ها و سازمان‌ها و نیز سازمان اسناد و مدارک و نیز پژوهشگران قرار دهند. باید امیدوار بود که با یک اعتماد دو جانبه اسناد و مدارک زرتشتی که چه از نظر ملی و چه درون اجتماعی بسیار ارزشمند هستند هم بسیار بهتر حفظ و نگهداری شوند و هم جنبه‌های مختلف آنها توسط پژوهشگران مورد بررسی قرار گیرند.
بهمن مرادیان – 1404
یک پاسخ
بسیار عالی و ایکاش اسناد دهها تجارتخانه / کمپانی زرتشتیان قاجار و پهلوی نخست بصورت کیفی و کمی بررسی شود، و شیوه و اثر مثبت یا منفی ایشان در آنزمان و در آینده برای زندگی و اقتصاد ایرانیان و جامعه جهانی نهایتا نتیجه گیری شود؛ و به خوانش اسناد و توضیحات تاریخی بسنده نشود.