آن کمربند سفید همیشه نشانه‌ای پاک و روحانی در ذهنم بود، اما هرگز از نزدیک با تار و پود وجودش آشنا نبودم. اما آن روز، دو دست ماهر پیوسته جلو چشمانم بودند که در میان هفتادودو نخ در حرکت بودند. نمی‌دانستم چگونه بافته می‌شود، فقط می‌دانستم که این عدد نماد هفتادودو بند گاتهاست. کمی نزدیک‌تر که رفتم، شروع به شمردن کردم: شش رشته‌ی دوازده‌تایی. و آن‌گاه به یاد آوردم که اینها نماد شش چهره‌ی گهنبار و دوازده ماه سال هستند.
هرگز تصویری از بافتن کشتی در ذهن نداشتم، اما حالا «مهین شهریاری»، یک کشتی‌باف کهنه‌کار، روبرویم نشسته و می‌بافد. او سال‌هاست که می‌بافد؛ کمربندی را که نشانه‌ی هوشیاری و خردمندی است، کمربندی را که زرتشتیان در نیایش‌هایشان سه‌بار بر کمر می‌بندند، به نشانه‌ی پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک.
آن روز فقط به قصد گفتوگو با کسی رفته بودم که در راه گسترش صنایع‌دستی ویژه‌ی زرتشتیان گام برداشته بود، به دیدار کسی که پندار و گفتار و کردارش را همیشه نیک نگاه می‌دارد تا شایستگی بافتن کشتی را داشته باشد. اما دلم می‌خواست او فقط ببافد و من تماشا کنم. با این حال، حرف‌هایش نیز مانند تار و پود نخ‌های کشتی، سپید و پاکیزه بود.
خانم شهریاری، از چه زمانی بافتن کشتی را آغاز کردید؟
من از سن ۱۲ سالگی بافتن کشتی را آغاز کردم و الان حدود ۴۰ سال است که به این کار مشغولم.
▪ آیا پس از گذشت ۴۰ سال از این کار خسته نشده‌اید؟
هنوز نه، ولی به علت مریضی، دیگر توان بافتن آن را ندارم.
▪ چطور شد به بافتن کشتی روی آوردید؟
در شهرستان علی‌آباد (یزد) که در آن موقع محل سکونت ما بود، تمام دختران و زن‌های آنجا کشتی می‌بافتند و من از خواهرم خانم جهون (جهان) کشتی‌بافتن را یاد گرفتم.
▪ تا به حال به شخصی نیز آموزش داده‌اید؟
بله، تنها به یک نفر آموزش داده‌ام. حدوداً ۲۰ سال پیش، من برای مدتی به یزد رفته بودم که روزی یکی از همکیشانم به نام مهشید دهموبد برای خریدن کشتی به نزد من آمد. وقتی که من گفتم: «کشتی ۱۰۰۰ تومان است»، شاکی از گران بودن آن رفت که دوباره برگردد. وقتی برای بار دوم به نزد من آمد، از من خواست که بافتن کشتی را به او آموزش دهم. به او گفتم: «مهشید، بافتن کشتی شرایط سختی دارد و کسی که کشتی می‌بافد، باید از هر جهت پاک باشد و در زمان بافتن اوستا بخواند و از حرف و غیبت بپرهیزد و…» او با پذیرفتن تمام شرایط، در مدت ۶ ماه بافتن کشتی را آموخت و زمانی که اولین کشتی خود را به پایان رساند، خندید و گفت: «مهین، کشتی ۱۰۰۰ تومان!» چون به راستی کاری سخت و دشوار است.
▪ آیا شما از این راه کسب درآمد نیز می‌کنید یا بر حسب علاقه است؟
من در ابتدا بر حسب علاقه این کار را آغاز کردم، ولی برای کسب درآمد نیز در کنار خانواده می‌توان از آن استفاده کرد. و جالب است بدانید تجربه‌های شخصی من برایم این‌طور ثابت کرده که وجهی را که بابت بافت کشتی دریافت می‌کنم، همواره برایم سرشار از برکت بوده و هست.
▪ در روزهای خاصی به بافتن کشتی می‌پردازید؟
خیر، فقط در روزهای وهمن کشتی نمی‌بافم.
و با گفتن این خاطره، گویا به ۴۰ سال قبل برگشته بود:
«تازه کشتی‌بافی یاد گرفته بودم. روز وهمن کشتی کارگاه کرده بودم، داشتم می‌بافتم که بابای خدا بیامرزم آمد و گفت: “برویم صحرا علف بچینیم.” و من در جواب او گفتم: “تو را خدا، ۲۰ سانت مانده تا این کشتی را تمام کنم، بعد برویم.” او که عصبانی شده بود، گفت: “در روز وهمن کشتی نباف!” و چون من اعتنایی به او نکردم، چاقو را درآورد و وسط کشتی را برید. من از آن روز تا به حال در روز وهمن کشتی نمی‌بافم.» در آن زمان پدرم معتقد بود که چون ما زرتشتیان در روز وهمن گوشت نمی‌خوریم و کشتی را نیز از پشم گوسفند می‌بافیم، در آن روز نباید کشتی بافت.
کشتی دارای چه ویژگی‌های خاصی است و از چه بخش‌هایی تشکیل شده؟
کمربند نازکی است که از ۷۲ رشته پشم گوسفند بافته می‌شود که این کمربند به ۶ رشته قسمت شده و هر رشته دارای ۱۲ نخ است که نشانه‌ی ۷۲ بند گاتها، ۶ چهره گهنبار و ۱۲ ماه سال است. همچنین از پشم گوسفند استفاده می‌شود چون گوسفند حیوانی سودمند و بی‌آزار است. و هنگامی که کشتی به دور کمر می‌بندیم، یادآور این مطلب هستیم که همچون گوسفند سودمند باشیم و آزارمان به کسی نرسد.
چهار گره‌ای که به هنگام خواندن اوستا به کشتی می‌زنند، نشانه‌ی مادی و مینوی چیست؟
کشتی را سه بار به روی سدره بر کمر می‌بندند که نشانه‌ی هومت، هوخت و هورشت است و همچنین بر روی آن به نشانه‌ی چهار آخشیج (آتش، هوا، خاک، آب) چهار گره زده می‌شود (دو گره در جلو و دو گره در پشت). و در موقع زدن چهار گره کشتی، چهار دستور بزرگ آیین اشوزرتشت را یادآور می‌شویم: در گره اول به یاد می‌آوریم که خدا یکی است، در گره دوم و سوم به ترتیب آگاه می‌شویم که کیش مزدیسنا پاک و بی‌آلایش است و اشوزرتشت فرستاده‌ی اهورامزدا است، و در گره چهارم به یاد می‌آوریم که باید همیشه نیکوکار باشیم و به همنوعان خود کمک کنیم.
آیا تهیه نخ کشتی نیز بر عهده خودتان است؟
بله، پشم گوسفند را از هند برایم می‌آورند، خودم آن را به نخ تبدیل کرده و کشتی می‌بافم. ولی امروزه متأسفانه عده‌ای از نخ نایلون برای بافتن کشتی استفاده می‌کنند.
شما در صحبت‌هایتان به نخ نایلون و پشم گوسفند اشاره کردید. از کجا می‌توان تفاوت این دو را فهمید؟
تفاوت آن در این است که نخ پشم از نخ نایلون کدرتر است.
بیشتر برای چه کسانی کشتی می‌بافید؟
کشتی را من بیشتر برای مراسم گواه‌گیران و سدره‌پوشی می‌بافم. و در کل برای کسانی که لیاقت بستن آن را داشته باشند. برای کسانی کشتی می‌بافم که لیاقت بستن آن را داشته باشند.
بیش از همه چه ویژگی کشتی شما را مجذوب خودش می‌کند؟
در زمانی که کشتی می‌بافم، احساس آرامش می‌کنم و این را بیشتر از هر چیز دیگر دوست دارم.
تا به حال برای چه شخص دوست‌داشتنی کشتی بافته‌اید؟
دخترانم، نوه‌هایم و در کل برای تمام عزیزانم کشتی بافته‌ام و حتی به کسانی که توان مالی خریدن یک کشتی را نداشته‌اند، به طور رایگان کشتی داده‌ام.
آیا فروش برای زرتشتیان خارج از کشور هم دارید؟ با توجه به اینکه بسیاری از این زرتشتیان تمایل به خرید کشتی دارند، اگر دارید بیشتر چه کشورهایی؟
بله: هند، پاکستان، آمریکا و کانادا.
هر کشتی که بافته می‌شود، چقدر طول می‌کشد؟
این را نمی‌توان دقیق بیان کرد. بستگی به شخصی دارد که کشتی می‌بافد و زمانی که برای بافتن آن صرف می‌شود.
فکر می‌کنید تا به حال چند کشتی بافته‌اید؟
نمی‌توانم دقیق بگویم. من چهل سال است این کار را انجام می‌دهم. بعضی وقت‌ها در ماه ۲۰ کشتی بافته‌ام، ولی اکنون دو کشتی هم در ماه نمی‌بافم.
آیا جوانان به آموختن این هنر علاقه‌مند هستند؟
خیر، امروزه که جوان‌ها به سمت ماهواره و… می‌روند، دیگر کسی به کشتی‌بافی رو نمی‌آورد. ولی اگر جوانی بخواهد این هنر سنتی را بیاموزد، من با کمال میل قبول می‌کنم و خوشحال می‌شوم.
با توجه به سختی و دشواری این کار و اینکه به هر حال از شما سنی گذشته، چرا هنوز به این کار ادامه می‌دهید؟
تنها به خاطر اعتقاداتم، به خاطر علاقه‌ام به آیین زرتشتی.
تا کی به این کار ادامه می‌دهید؟
تا وقتی زنده‌ام و می‌توانم.
- این گفتوگو در تیرماه 1382 در رویه‌ی 4 (ادب‌و‌هنر) شماره 70 امرداد چاپ شده است.
