دنباله‌ی همایش «موزه و تقدس» که روز دوشنبه در دیرینکده ملی ایران گشایش یافت پسین روز سه‌شنبه پس از سخنرانی‌هایی از بناهای مذهبی وابسته به دین‌های گوناگون بازدید شد و پیشینه تاریخی و چگونگی پدید آمدن بناها مورد بررسی قرار گرفت.
جای‌گیری بناهای مذهبی از ادیان گوناگون در یک خیابان از نادرترین رویدادها در جهان به‌شمار می‌آید و بودن چنین ویژگی انگیزه‌ای برای برپایی یکی از نشست‌های ایکوفوم در ایران و تهران شده‌است. اگرچه ادیان گوناگونی در این خیابان به‌چشم می‌خورند ولی فرهنگ یک‌پارچه‌ای بر آن‌ها استوار است و افزون بر شیفتگی ایران، در پایداری و شکوفایی فرهنگ و تمدن آن کوشا هستند.
نخستین بنایی که مورد بازدید قرار گرفت کلیسای حضرت مریم و گنج‌خانه آراداک مانوکیان که در کنار آن جای گرفته‌است. اشیایی که در این دیرینکده به‌چشم می‌خورند بیشتر اشیای تاریخی پیشکشی از سوی ارامنه در سراسر کشور است و هر سال نیز به آن افزوده می‌شود.
این کلیسا نخستین کلیسا جامع ارامنه تهران است و بناهای وابسته به کانون اداری خلیف‌گری ارامنه تهران و محل زندگی اسقف اعظم بود.
کلیسای حضرت مریم به دست نیکلای مارکوف مهراز برجسته گرجی ساخته شد از وی بناهای بسیاری دست‌کم در تهران برجای مانده که ارزش مهرازی بالایی دارند. مهرازی کلیسا برگرفته از کلیسا ارتودوکس روسی است.
احمد محیط‌طباطبایی درباره چگونگی ساخت کلیسا توضیحاتی داد و کشیش کلیسا نیز از آداب مسیحیان ارمنی در ایران سخنانی بیان کرد. در حیاط کلیسا تندیس‌های از یپریم‌خان از سرداران دوره مشروطیت، هوهانس خان ماسحیان و نیم‌تنه هاراطون داویدیان وجود دارد.
روبه‌روی کلیسا حضرت مریم، آدریان (:نیایشگاه) زرتشتیان به‌چشم می‌خورد با سردری زیبا که با دو فرشته آراسته شده‌است. اصولا نیایشگاه‌های زرتشتی مهرازی بسیار ساده‌ای دارند ولی این نیایشگاه که در دوره آرت‌دکو ساخته شده‌است آراسته‌ترین نیایشگاه زرتشتیان در ایران به‌شمار می‌آید و دیرینگی آن به بیش از صد سال می‌رسد. هنگام وارد شدن به نیایشگاه بایستی کفش‌ها را از پا درآورد و مردان کلاه سفید و بانوان سربندی داشته باشند تا احیانا با ریزش مو نیایشگاه آلوده نشود.
نمادهایی مانند آتش در درون نیایشگاه و آب درون حوض دربرابر آن همیشه در نیایشگاه‌های زرتشتی به چشم می‌خورد. آتش این آدریان از یزد آورده‌شده‌است. کنار این بنا دبستان فیروز بهرام ویژه زرتشتیان جای دارد.
کنیسه حییم سومین مکانی بود که مورد بازدید موزه‌دارن و کنشگران وابسته به موزه صورت گرفت. کنیسه حییم پایین‌تر از خیابان جمهوری در خیابان سیمی با دری آبی‌رنگ که بر روی آن نام «کنیسه حییم» نوشته شده از دور به چشم می‌خورد. هنگام ورود به نیایشگاه به خط عبری و فارسی نوشته شده‌است «این دروازه خداوند است، عادلان داخل خواهند شد.»
مهرازی کنیسه بسیار ساده با بناهای گوناگونی در پیرامونش دیده می‌شود. حییم نخستین کنیسه‌ای بود که در بیرون از محله عودلاجان ساخته شد. در جنگ جهانی دوم مهاجران لهستانی که وارد ایران شدند یهودیان ایرانی در این جا میزبان آنان شدند و در کنار کنیسه حییم، کنیسه ویژه خود می‌سازند که پس از بازگشت آنان به میهن خود کنیسه لهستانی در دست یهودیان ایران قرار می‌گیرد.
بسیار سخت می‌توان بدون هماهنگی از کنیسه بازدید داشت ولی در برنامه مسوولان میراث فرهنگی گشایش موزه‌ای ویژه یهودیان در زیرزمین کنیسه جای دارد.
یکی از ویژگی‌های برجسته کنیسه حییم داشتن کتاب تورات بسیار ویژه است که در یزد خوشنویسی شده و پوشینه چوبی آن که به دست هنرمندان سنندجی ساخته شده‌است. سقف کنیسه با گل‌های هشت‌پر گچ‌بری شده پر شده‌است که نشان از گل هشت‌پر و بالاترین جایگاه در بهشت مسلمان است که نشان از آمیختگی فرهنگ‌های گوناگون در بنا وجود دارد. رنگ آبی رنگ مورد پسند یهودیان است و از دیگر نمادهای برجسته یهودیان شمعدان هفت‌شاخه است.
از راست به چپ: احمد محیط طباطبایی، مترجم ، کشیش کلیسا حضرت مریم
بازدید موزه‌داران ایرانی و کشورهای دیگر از موزه آراداک مانوکیان
دست‌آفریده‌های سوسن نیکزات که در موزه آراداک مانوکیان به نمایش درآمده‌است
وی با دستآفریدههایش برای دادن پیام صلح و دوستی افزون در ایران نزدیک ده کشور را سفر کرده‌است تا بتواند از سوی ایران پیام صلح و دوستی را به جهان به ویژه کودکان برساند.
هنگام بازدید موزه‌دارن و کنشگران وابسته به موزه از سوی ایکوم و ایکوفوم از وی سپاسمندی شد.
نیایشگاه زرتشتیان که موبد زرتشتی درحال توضیح دادن جایگاه بالای آتش در بین زرتشتیان و چگونگی پدید آمدن آن است
نگاره باشندگان در گردش خیابان سی‌تیر
مهرازی ساده کنیسه حییم
پلاک‌هایی از نام کسانی که در این کنیسه خدمت کرده‌اند
گل‌های هشت‌پری که سقف را آراسته‌اند و نماد هشت بهشت، جایگاه بالایی بهشت در باورهای مسلمانان
فرتور از مارال آریایی است.
1986
