انجمن خوشنویسان ایران، چهارشنبه، هشتم دی‌ماه، ۱۴۰۰ خورشیدی، نشستی را با باشندگی شماری از مسوولان این انجمن و رسانه‌ها برگزار کرد. در این نشست بر این نکته پاقشاری شد که موضوع ثبت هنر خوشنویسی به نام ایران به آن‌گونه که در برخی رسانه‌ها منتشر شد، نبوده است و «برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» در این نهاد جهانی به ثبت رسیده است نه «خوشنویسی ایرانی».
به گزارش ایسنا، این نشست که با باشندگی علی شیرازی هموند (:عضو) شورای ارزش‌یابی انجمن، علی اشرف صندوق‌آبادی، نایب رییس انجمن، عارف براتی، مدیر اجرایی انجمن، میرحیدر موسوی، شورای عالی انجمن و حجت‌الله مرادخانی، پژوهشگر و استاد دانشگاه همراه بود، پیرامون برنامه‌ی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران برگزار شد. خبرنگاران در همین راستا پرسش‌هایی را پیش کشیدند، که بخشی از آن را در دنباله می‌خوانید.
ایران در محافل بین‌المللی وضعیت مناسبی ندارد
علی شیرازی که در شورای ارزش‌یابی انجمن فعالیت دارد در این نشست گفت: همانگونه که آگاه هستید حوزه‌ی فرهنگی و هنری ایران در دوره‌های گذشته بسیار فراگیر بوده است. حوزه فرهنگ تنها مرزهای جغرافیایی نیست. از این‌رو امروز ما دستاوردهایی داریم که مورد ادعای همسایگان ما قرار گرفته است. برای نمونه در جایگاه شعر و ادب ما شاعران بسیار زیادی داریم که به فارسی شعر گفته‌اند و در ایرانِ مرکزی فعالیت می‌کردند، امروزه اما آرامگاه برخی از این بزرگان در کشورهای همسایه هستند و این کشورها درصدد این برآمدند تا جایی که می‌توانند از این دستاوردها استفاده کرده و به نام خودشان به ثبت برسانند.
وی ادامه داد: ما ایرانی‌ها از این‌رو به فکر افتادیم که دستاوردهای خودمان را نگاهداری کنیم. انجمن خوشنویسان که یک نهاد کاملا مردمی است، پیشنهاد داد که خوشنویسی و به‌ویژه خط نستعلیق، خط شکسته و خط تحریر را به نام ایران به ثبت برسانیم. ولی این کار تنها بر دوش انجمن نیست. به طور کلی در مجامع بین‌المللی وضعیت کشورها بستگی به آن گروهی دارد که از آن پرونده دفاع می‌کنند.
شیرازی همچنین یادآوری کرد: شوربختانه ما اکنون در محفل‌های بین‌المللی وزن بایسته را نداریم، چراکه در بسیاری از کمیته‌های بین‌المللی ایران عضویت ندارد. برای نمونه ترکیه رییس یکی از این کمیسیون‌های بین‌المللی است یا ریاست یکی از جشنواره‌های مهم بین‌المللی که زیرمجموعه سازمان کنفرانس اسلامی است، را بردوش دارد و این‌ها از این امکانات و پژوهشگران استفاده می‌کنند. این در حالی است که هم‌اکنون در کشور ترکیه، خوشنویسان تنها در استانبول هستند و شما در آنکارا یک خوشنویس درجه‌ی چهار هم نمی‌بینید و حتی اگر یک صفحه خوشنویسی به دست مردم بدهید، ممکن است برعکس در دست بگیرند.
عضو شورای ارزش‌یابی انجمن خوشنویسان ایران گفت: اگر امروز ایران جایگاهی دارد، هم به دلیل گذشته‌ی پررنگ و معتبرش و هم به دلیل فعالیت انجمن خوشنویسان است و هم کسانی که به صورت فردی و شخصی توانستند در این چند دهه‌ی گذشته از هنر خوشنویسی ما دفاع کنند. در بسیاری از جشنواره‌هایی که ما در خارج از کشور شرکت می‌کردیم که بیشتر از سوی امارات برگزار می‌شد، از هر کشوری یک خوشنویس و گاه دو خوشنویس را دعوت می‌کردند. مثلا از ایران دو خوشنویس را دعوت می‌کردند. در هر صورت در این جشنواره‌ها به گونه‌ای بود که ما می‌دیدم سفرای همه کشورهایی که دعوت شده‌اند، حضور دارند ولی از کشور ما یک نفر از سوی دولت حضور نداشت و ما یتیم بودیم و تنها به پشتوانه‌ی هنر هزار ساله‌مان می‌توانستیم جایگاه خوشنویسی‌مان را حفظ کنیم.
هنر خوشنویسی به نام ایران ثبت نشده است
شیرازی ادامه داد: موضوع این ثبت هم برپایه‌ی آن چیزی که در برخی رسانه‌ها و در فضای بیرون منتشر شد، به گونه‌ای بود که هنر خوشنویسی به نام ایران ثبت شده است، اما من فکر نمی‌کنم چنین چیزی بوده باشد. دوستان ما در یونسکو درواقع توانستند برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران را به ثبت برسانند که همزمان کشورهای دیگری هم این درخواست را داشتند. در این اندازه هم ما از دوستانی که این کار را کردند سپاسگزاری می‌کنیم؛ اما امیدواریم که به کمک شما دوستان رسانه به گونه‌ای مطالب منتشر شوند که در آینده دست ما بازتر باشد که بتوانیم در این زمینه قدم‌هایی برداریم.
با افکار عمومی بازی کردند
حجت‌الله مرادخانی، پژوهشگر و استاد دانشگاه در ادامه‌ی این نشست چنین گفت: بی‌گمان درباره ماجرای ثبت شدن یا نشدن خوشنویسی، نقد اصلی به روشنی به این وارد است که چرا کاری که صورت نگرفته را ما به خطا باید معرفی کنیم؟ چیزی به عنوان خوشنویسی ایران در یونسکو به ثبت نرسیده و موضع‌گیری شخص وزیر میراث فرهنگی و بسیاری از رسانه‌ها این را به اشتباه به افکار عمومی نشان داد و این به بازی گرفتن افکار عمومی خطایی است که سرمایه‌های اجتماعی را در کشور از میان می‌برد و اصلا شوخی‌بردار نیست.
این پژوهشگر ادامه داد: ارجاع من به گزارش رسمی‌ای است که بر روی سایت یونسکو قرار دارد. چیزی که به نام ایران به ثبت رسیده، برای برنامه‌ی خوب و حفاظتی از هنر خوشنویسی در ایران است. چیزی که اما درباره‌ی کشورهای عربی اتفاق افتاده، شامل دانش، مهارت‌ها و برنامه‌ها و همه‌ی آن چیزی که مربوط به یک عنصر فرهنگی‌ای است را به ثبت رسانده‌اند. کشور ترکیه هم حسن خط را با عنوان خوشنویسی، سنتی در هنر اسلامی به اسم ترکیه به ثبت مستقل رسانده و چیزی به نام ایران به ثبت نرسیده است.
وی همچنین افزود: روی خود این قضیه پاسداری حالا من چند پرسش دارم. یکی اینکه چیزی به‌عنوان «برنامه ملی پاسداری از خوشنویسی» اصلا نداریم. اگر داریم، یک نسخه‌ی آن را نشان دهند. وقتی ما از یک چیزی به‌عنوان سند ملی یاد می‌کنیم، یعنی باید در یک نهاد یا مرجع بالادستی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی یا دیگر شوراها به تصویب رسیده باشد. برنامه‌های کمی، آینده‌اش، اهدافش و…؛ چنین چیزی اصلا وجود ندارد.
چرا کاری را که انجام نداده‌ایم، باید ادعا کنیم که کرده‌ایم؟!
مرادخانی گفت: پرونده‌ای که فرستاده شده تنها شرح کارهای ارزشمند انجمن خوشنویسان در چند دهه‌ی گذشته است که مکتوب شده و به اسم این برنامه پاسداری فرستاده شده است. نکته‌ی مهم این است که اقداماتی که دیگر اعضا و نهادها در زمینه‌ی خوشنویسی انجام داده‌اند، اصلا دیده نشده و انگار که عزیزان خط را اصلا با خوشنویسی اشتباه گرفته‌اند.
این پژوهشگر یادآوری کرد: ایراد جدی‌تر برمی‌گردد به عبارت «برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» خوشنویسی مال ایران است و به باور من در آوردن عنوان «در» کاملا مصلحت‌اندیشی شده است و این مصلحت‌اندیشی برای این بوده که خاطر کشورهای عربی و ترکیه مکدر نباشد. شما فکر کنید، برنامه ملی پاسداری از خوشنویسی در ایران اصلا معنی دارد؟
وی در ادامه افزود: همانگونه که گفتم این به بازی گرفتن افکار عمومی است و تلخی‌اش هم این است که هیچ نهادی موضع‌گیری نکرد. من امیدوار بودم که انجمن خوشنویسان دست‌کم در این‌باره موضع‌گیری می‌کرد. برنامه ایران به نحوی ثبت شده که به عنوان یک برنامه خوب مورد استفاده‌ی دیگر کشورها قرار بگیرد. متاسفانه موضع گیری‌ای که وزارت میراث فرهنگی کرده بود، به‌صورت افراطی بر این پافشاری داشت که برنامه پاسداری از اهمیت بالایی برخوردار است در صورتی که برپایه‌ی گزارش‌های یونسکو چنین چیزی درست نیست.
مرادخانی با اشاره به این نکته که ثبت پاسداری رخداد بدی نیست، ادامه داد: این برنامه که ثبت‌شده رویداد بدی نیست، تنها نکته این است که ما چرا باید کاری را که انجام نداده‌ایم، ادعا بکنیم که کرده‌ایم.
در ادامه‌ی نشست خبرنگار ایسنا از علی اشرف صندوق آبادی پرسید: انجمن خوشنویسان ایران قسمتی را که مربوط به وظایفش بوده را به درستی انجام داده و برنامه خوشنویسی ایران را برای ثبت ملی ارائه کرده است. اما مساله‌ای که وجود دارد این است که در چنین مساله‌ی حساسی انجمن نباید تنها به ارائه یک برنامه بسنده می‌کرد. به نظر شما آیا زمان ارتقای ساختاری انجمن خوشنویسان ایران نرسیده است؟
نایب رییس انجمن خوشنویسان ایران در پاسخ به این پرسش گفت: هر چه از ما درخواست داشتند، ما قرار دادیم و پاسخ‌گوی آن نیز هستیم. شما فکر می‌کنید جمع استادانی که در اینجا حضور پیدا کرده‌اند، حقوق می‌گیرند؟ خیر این‌ها عشق به هنر و فرهنگ‌شان است که باعث شده شب و روز کار کنند. عزیزان ما حتا حق نشست هم به زور می‌گیرند منتها ما یک توان و ظرفیت محدودی داریم.
یادآور می‌شود، «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» پنجشنبه، ۲۵ آذر ماه، ۱۴۰۰ خورشیدی، در شانزدهمین نشست کمیته بین‌المللی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس، درحالی به ثبت رسید که گفته می‌شود عربستان و ترکیه این هنر را به نام خود به ثبت رسانده‌اند و ایران به عنوان خاستگاه هنر خوشنویسی تنها برنامه‌ای برای حفاظت و پاسداری از آن ارایه کرده است.
یک پاسخ
چقدر ناراحت کننده.
این پژوهشگر یادآوری کرد: ایراد جدی‌تر برمی‌گردد به عبارت «برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» خوشنویسی مال ایران است و به باور من در آوردن عنوان «در» کاملا مصلحت‌اندیشی شده است و این مصلحت‌اندیشی برای این بوده که خاطر کشورهای عربی و ترکیه مکدر نباشد!!
نهایت توسری خوری است. نه از ابرقدرت ها ک از کشورهای دست چندم جهان.