در استان خراسان جنوبی بیش از صد درخت شناسایی و ثبت شده است. این اندازه درخت کهنسال در هیچ جای دیگر ایران دیده نمی‌شود. از این‌رو خراسان جنوبی را «سرزمین درختان کهنسال» نام داده‌اند.
در این بخش به معرفی کهن‌درختان خراسان جنوبی سرو فورگ با دیرینگی 13 سده‌ای، چنار دوشنگان با بیش از سه سده عمر، چنار هفتصد سده‌ای رزگ، سرو هزار و 200 ساله‌ی بهلگرد، سرو یک هزاره‌ای نوفرست و سروهای 1500 ساله‌ی مهمویی، می‌پردازیم و در نوشتاری دیگر از درختان بسیار کهن دیگری که در استان خراسان جنوبی قامت برافراشته اند، یاد خواهیم کرد.
سرو فورگ
140 کیلومتر دورتر از خاور شهر بیرجند، در استان خراسان جنوبی، در روستای کهن فورگ، درخت سرو کهنسالی با دیرینگی 1200 تا 1300 ساله قد برافراشته است. این درخت پیر، در بخش جنوبی روستا جای دارد و دور تا دور آن را باغ‌های سبز و پُردرخت گرفته‌اند. سرو فورگ با همه‌‌ی دیرسالی و پیری، هنوز شاداب و سرزنده، سایه‌گستر است. این سرو در شمار کهن‌ترین سروهای خُمره‌ای کشور دانسته می‌شود.
سرو فورگ از یک دید نیز یگانه و کم‌شمار است. این درخت، 191 سانتی‌متر قطر و تاجی دارد که همانند آن چندان یافتنی نیست. شگفت‌تر آنکه تاج درخت فضایی نزدیک به 335 متر مربع را دربرمی‌گیرد.
در نزد مردم فورگ و شهرها و روستاهای پیرامون آن، این درخت دیرینه‌سال ارزشی سپندینه دارد و از این‌رو در تنه‌ی آن شمع روشن می‌کنند. فرورفتگی‌هایی که در تنه‌ی سرو دیده می‌شود جایی برای روشن کردن شمع‌ها شده است. به همین‌گونه، پارچه‌های رنگینی که به شاخه‌های سرو بسته شده، نشان دیگری از آن ارج‌گزاری است.
در کنار سرو فورگ زیارتگاهی کهن دیده می‌شود که فورگی‌ها به آن پیر سبز می‌گویند. سرو فورگ در فروردین‌ماه 1391 خورشیدی، با شماره‌ی 153، در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت شده است.
چنار دوشنگان
در روستای محمدآباد، در شهرستان درمیان، در استان خراسان جنوبی، درخت چناری با دیرینگی 750 ساله دیده می‌شود. این درخت 21 کیلومتر دورتر از شهر اسدیه جای دارد.
تاج چنار دوشنگان فضایی گسترده، برابر با 512 متر مربع را می‌پوشاند. از این دید، درختی کم‌مانند شناخته می‌شود. قطر آن نیز چهار متر است. اما درون تنه‌ی آن، بر اثر گذر زمان پوسیده و در آن حفره‌ای کم‌وبیش بزرگ پدید آورده است. تا بدان اندازه که فرشی درون تنه‌ی درخت گسترده‌اند. گفته می‌شود هشت تَن می‌توانند به سادگی درون تنه‌ی درخت و روی فرش آن جای بگیرند! این چنار نیز در نزد مردم سپند است. به آن پارچه‌های رنگی بسته‌اند و ارج می‌نهند و برآوردن نیازهای خود را از آن درخواست می‌کنند. حتا بومی‌ها چنان درخت پیر خود را ارج می‌نهند که می‌گویند شکستن شاخ و تنه‌ی آن گناهی نابخشودنی است.
در پای درخت دوشنگان، برکه‌ای زلال جاری است. این برکه از آب کاریز (:قنات) روستا سرچشمه گرفته است. این کاریز از سوی باختری درخت، در شیب دره جاری می‌شود.
چنار دوشنگان با شماره‌ی 105، در تیرماه 1390 خورشیدی در فهرست آثار طبیعی کشور ثبت شده است.
چنار رزگ
میان 700 تا 750 سال پیش درخت چنار روستای رزگ، در 12 کیلومتری جنوب شهر بیرجند، کاشته شده است. رزگ روستایی کوهستانی و پلکانی است و شمار مردمانی که در آنجا زندگی می‌کنند، تنها 20 خانوار است. آن‌ها برای شاداب و زنده نگه‌داشتن این چنار، کوشا و پُرتلاش‌اند. با این‌همه، در اثر وزش توفان‌ها، تنه‌ی درخت رزگ شکسته است؛ هرچند شاخه‌های کناری آن همچنان در حال رشد هستند. در گذشته‌های دورتر تنه‌ی درخت شاخه‌های بیشتری داشته است. این درخت کهنسال، در میان باغ‌های روستا نمایان‌تر است. آن باغ‌ها سرشار از درختان گردو، هلو و توت است. گفتنی است که تاج چنار رزگ نزدیک به 706 متر مربع است.
درخت رزگ در تیرماه 1390 در فهرست آثار طبیعی ایران ثبت شده است.
سرو بهلگرد
در دهستان باقران شهرستان بیرجند، در روستایی به نام بَهلگِرد، سروی از گونه‌ی تبری دیده می‌شود که از عمر آن 1200 سال سپری شده است. سرو بهلگرد در زمین‌های باغی و کشتزارها جای دارد و خانه‌های روستاییان در نزدیکی آن است. بهلگردی‌ها سرو دهکده‌ی خود را بسیار گرامی می‌دارند و در نگهبانی از آن باورهای خدشه‌ناپذیری دارند.
تاج این سرو دیرینه‌سال نزدیک به 164 متر مربع است، اما نوک آن به سبب سرما تیره‌تر از بخش‌های پایینی درخت به چشم می‌آید. این سرو نیز در فهرست آثار طبیعی ایران ثبت شده است.
سرو نوفرست
از فاصله‌ای دور می‌توان تاج‌های بلند و چتری سرو کهنسال روستای نوفِرست را دید و شاخ و برگ‌هایش را نگریست که سر به آسمان کشیده‌اند. نوفرست در 24 کیلومتری شهر بیرجند جای دارد و سرو آن چیزی میان 950 تا هزار سال دیرینگی دارد. نوفرستی‌ها یک هزاره است که نگاهبان این درخت باشکوه هستند و آیین‌های زیبا و پُر جنب‌وجوش خود را در کنار آن برگزار می‌کنند. آن‌ها در روزهای جشن و آیینی، فرش‌های بسیاری گرداگرد سرو هزارساله‌ی روستای خود پهن می‌کنند و با نواختن سازهای بومی در کنار آن حلقه می‌زنند. نوفرستی‌ها درخت روستای خود را «سرو آتشکده» می‌نامند و به گویش بومی آن را «سور» (سبز) نیز می‌خوانند و سخت مراقب‌اند که کوچکترین آسیبی به این درخت همیشه سبز نرسد.
گستردگی تاج سرو نوفرست 151 متر مربع است و قطر تنه‌ی آن یک متر و 70 سانتی‌متر است. بلندای آن به 11 متر می‌رسد. سرو یاد شده ثبت ملی شده است.
سروهای مهمویی
در بخش مرکزی شهرستان قاین، در روستایی به نام مهمویی، سروهایی از دل خاک روییده‌اند که دیرینگی آن‌ها را از 700 تا 1500 سال گمانه زده‌‌اند. آن درختان زنده و پُرطراوت سه‌گانه‌اند. سرو نخست 1500 ساله، سرو دوم 700 تا 900 ساله و سرو سوم 1200 ساله است. سرو نخست مهمویی تاجی چهار متری و قطر تنه‌ای 22 متری دارد. سرو دوم قطری 33 متری دارد و محیط آن 80 متر است و سرو سوم 111 متر مربع را دربرمی‌گیرد. این سروها در آبان‌ماه 1393 در فهرست آثار طبیعی ایران ثبت شده‌اند. تا پیش از همه‌گیری ویروس کووید- 19، همه‌ساله گردشگران بسیاری از سروهای سه‌‌گانه‌ی مهمویی بازدید می‌کردند.
شمار درختان کهنسال استان خراسان جنوبی بیش از آن‌هایی است که در اینجا برشمردیم. در بخشی جداگانه به دیگر درختان آنجا اشاره خواهیم کرد تا بدانیم چرا این استان، و به‌ویژه شهرستان بیرجند را «سرزمین درختان کهنسال» نامیده‌اند.
* با بهره‌جویی از: گزارش خبرگزاری «مهر» و «ایرنا»؛ تارنماهای «میراث آریا» و «پرتال استان خراسان جنوبی».
