دیدنی‌های تهران (12)

موزه‌ی آبگینه‌ی تهران گنجینه‌‌ای از هنر و تاریخ

خبرنگار امرداد: سپینود جم
1397-07-24
00:00

یادمان‌های تاریخی و فرهنگی هر کشور بازگو کننده‌ی آیین‌ها، فرهنگ، هنر، معماری و شیوه‌ی زندگی مردمان آن سرزمین هستند. ایران به عنوان سرزمینی که روزگاران تاریخیِ گوناگونی را پشت سرگذاشته است بیش از هر کشور دیگری دارای گنجینه‌ها و یادمان‌هایی است که درازنای تاریخ آن را به رخ می‌کشد.

دیرینکده‌ی (:موزه) آبگینه‌ی تهران یکی از این یادمان‌ها است که افزون‌بر مهرازی (:معماری) و آجرکاری‌های کم‌مانند سازه، گنجینه‌های گران‌بهایی از سفال و شیشه را در خود جای داده است. از برجسته‌ترین ویژگی‌های طراحی داخلی این سازه باید از طراحی ویترین‌ها یاد کرد. ویترین‌هایی که با الهام از ستون‌های تخت جمشید، کاخ تچر و گاه با الهام از کعبه زرتشت در نقش رستم به گونه‌ای بی‌مانند طراحی شده‌ است.

دیرینکده‌ی آبگینه و سفالینه‌ی ایران‌ یا خانه‌ی قوام‌السلطنه ویژه‌ی آفرینه‌های (:آثار) سفال و شیشه است. این خانه‌ی تاریخی از روزگار قاجار برجای مانده است و در خیابان سی تیر تهران جای دارد. دیرینکده‌ی آبگینه هفتم اردیبهشت‌ماه ۱۳۷۷ خورشیدی به شماره‌ی ۲۰۱۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.

این دیرینکده یکی از پربازدیدکننده‌ترین دیرینکده‌های شهر تهران است و بیشتر بازدیدکنندگان آن گردشگران خارجی هستند. میانگین بازدید سالانه از این دیرینکده بیش از 2 میلیون تَن است.

مجموعه‌ی آبگینه از ۱۳۰۰ تا ۱۳۳۰ خانه و محل کار قوام‌السلطنه بود و پس از آن برای هفت سال در اختیار سفارت مصر قرار گرفت. سپس به ترتیب محل استقرار سفارت افغانستان و بانک بازرگانی بود. در سال ۱۳۵۵ این عمارت قاجاری برای راه‌اندازی دیرینکده خریداری و با همکاری مهندسان ایرانی و اتریشی نوسازی و بهسازی آن آغاز شد. طراحی این مجموعه به مهندسان ایرانی و طراحی ویترین‌ها و معماری داخلی آن به هانس هولاین، معمار برجسته اتریشی سپرده شد. هولاین در طراحی موزه آبگینه از آثار برجسته تاریخی ایران مانند کاخ تچر، ستونهای تخت جمشید، قوس‌های صفوی و کعبه زرتشت الهام گرفته و با اینکه ویترین‌ها و فضای کلی دیرینکده به شیوه مدرن طراحی شده‌، این طراحی مدرن به فضای کلی ساختمان آسیب نزده و در هماهنگی کامل با آن است.

قدیمی‌ترین شیشه‌ها لوله‌های شیشه‌ای به نام سیلندر شیشه است که از معبد چغازنبیل کشف شده‌است و مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد است. شیشه‌ها و سفال‌های طبقه اول نیز مربوط به دوره‌های پیش از تاریخ است که قدیمی‌ترین سفال دست‌ساز از دوره اشکانی، هزاره اول به دست آمده ‌است.

کهن‌ترین شیشه‌ها لوله‌های شیشه‌ای به نام سیلندر شیشه است که از نیایشگاه چغازنبیل به دست آمده واز هزاره دوم پیش از زایش (:میلاد) برجای مانده است. شیشه‌ها و سفال‌های اشکوب (:طبقه) نخست نیز مربوط به دوره‌های پیش از تاریخ است که کهن‌ترین سفال دست‌ساز از روزگار اشکانی در هزاره‌ی نخست به دست آمده‌است.

تالار صدف

تالار صدف به شوند (:علت) همانندی ریخت آن به صدف نیمه‌باز به این نام خوانده می‌شود و دارای نمونه‌هایی ازسفال‌های سده‌ی سوم و چهارم نیشابور است.

تالار زرین

تالار چهار (زرین) که به شوند ظرف‌های زرین‌فام که از روزگار سلجوقی برجا مانده چنین نامی گرفته‌است، این تالار دربردارنده‌ی ظرف‌هایی است که دور تا دور با خط نسخ و نستعلیق آذین شده ‌است. همچنین چهره‌های مغولی روی این ظرف‌ها خودنمایی می‌کنند که با توجه به شهر محل پیدایش، نقش آن‌ها متفاوت است.

تالار لاجورد

تالار پنج (لاجورد) به شوند لعاب‌های یک رنگ فیروزه به این نام خوانده می‌شود، و مربوط به سده‌ی هفتم و هشتم (روزگار ایلخانی) ‌است.

با نزدیک شدن به روزگار صفویه، ظرف‌ها مصرفی‌تر می‌شود. آذین‌های این بخش گلاب پاش و صراحی است. هم‌چنین میزی که از روزگار قاجار به جا مانده با لعاب هفت‌رنگ و آذین شده به نقش چهره‌های شخصیت‌های شاهنامه است که نام هر شخص بالای چهره نوشته شده‌ است.

ساختمان موزه هشت ضلعی است و در باغی به گستره‌ی ۷۰۰۰ مترمربع جای دارد. طرح‌های در و پنجره‌های نفیس که بسیار خوب نگه‌داری شده‌اند، یادآور معماری سلجوقی است.

این ساختمان در دو اشکوب و پنج تالار ساخته شده‌است که در دو تالارِ اشکوب یک، شیشه و سفال‌های مربوط به تاریخ پیش از اسلام و در سه تالارِ اشکوب دوم، آثار دوران اسلامی به نمایش گذاشته شده‌است. کتاب‌خانه موزه نیز، در ضلع شمال غربی جای گرفته ‌است. سازه با منبت کاری چهارچوب درها و پله‌ها آذین‌بندی شده است و آجر کاری سازه در ۵۰ گونه شکل گرفته است.