زبان فارسی و کودکان دور از وطن

وقتی که مجری از «تیم دانر» پسر هفده ساله آمریکایی که به بیست‌وسه زبان دنیا می‌تواند سخن بگوید پرسید: «زبان مورد علاقه تو از بین این زبان‌ها چه زبانی است؟» او پاسخ داد: «زبان فارسی» و سپس با لهجه خارجی خواند: زاهد خلوت‌نشین دوش به میخانه شد / از سر پیمان گذشت بر سر پیمانه شد

این توصیف از دید جوانی مسلط به بیش از بیست زبان زنده دنیا، چندان دور از انتظار نیست چرا که از نظر ادبی، زبان فارسی رتبه‌ای رشک‌برانگیز و بالا دارد که توانسته قله‌های بلند ادبی، هنری و اندیشه‌ای را فتح کرده و از ده شاعر برجسته‌ی دنیا، ۵ شاعر متعلق به زبان فارسی است. گاه ما فراموش می‌کنیم که چه گوهر گران‌بهایی به دستان ما سپرده شده است و بایستی در نگهبانی و پاسداشت زبان اندیشمندانه و شاعرانه خود بکوشیم. بی‌شک هیچ مشابهی برای این زبان نیست که از مرحله ارتباط و بیان احساسات گذشته و به عنوان یک ابرزبان وارد فضای فرازبانی شده و دربردارنده اندیشه، دانش و هنر در ساحت فرازمانی و فرامکانی باشد.
به قول دکتر اسلامی ندوشن، «در ایران بعد از اسلام دیگر مقتضیات گذشته موجود نبود که این کشور بتواند به عنوان یک قدرت منسجم بزرگ در صحنه جهانی عرضه وجود کند. بنابراین چون نمی توانست از پایگاهی که طی هزار سال به عنوان یک کشور فرادست داشته بود، چشم بپوشد، از طریق زبان موقعیت جهانی خود را حفظ کرد. در واقع سیادت سیاسی دوره گذشته، تبدیل به سیادت فرهنگی گشت. زبان فارسی در طول تاریخ پرفراز و نشیب ایران،‌همواره ایرانیت را مانند قدحی شکستنی زیر بغل گرفته و در راسته تاریخ به راه افتاده. زبان فارسی بی شک نقشی بسیار افزون تر از یک زبان در سرگذشت این کشور ایفا کرده است.»
در این برهه از زمان هم که بسیاری از ایرانیان و زرتشتیان سرزمین‌های غیرایرانی را برای زندگی برگزیده‌اند زبان فارسی همچنان می‌تواند همبستگی ایرانیان را فراتر از مرزها حفظ کرده و فرهنگ ایرانی را حتا در خارج از ایران در میان فرزندان این نسل و حتا نسل‌های بعد زنده نگه دارد. و این مهم تنها با آموزش دادن زبان و خط فارسی به فرزندانمان بدست می‌آید که شاید ساده نیست ولی بی‌شک کار نشدنی و بسیار سختی هم نیست. نسل ما نسلی‌ست که می‌تواند این ارتباط را همچنان حفظ کرده و از بروز یک گسل بزرگ بین این نسل و نسل‌های بعدی با فرهنگ و زبان فارسی جلوگیری کند.
در کنار هویت‌بخشی به کودکانمان و وظیفه تاریخی که به گمان من بر دوش هر کدام از ماست، دو زبانه بودن باعث افزایش توانایی مغز در تحلیل مسایل و و دانستن دو فرهنگ یعنی داشتن امکان ارزیابی موضوعات زندگی از نگاه‌های متفاوت و تصمیم‌گیری‌های بهتر است.
در حالی که مهاجران از سایر کشورها، به زبان خود صحبت می‌کنند، بسیاری از کودکان ایرانی دور از وطن نمی‌توانند به فارسی صحبت کنند یا متاسفانه می‌بینیم که حتا برخی از کودکان زاده شده در ایران که چند سال نخست زندگی خود را، تنها به فارسی سخن می‌گفته‌اند، به مرور سخن گفتن به زبان فارسی را کنار می‌گذارند.
در این نوشتار به اختصار به راهکارهایی برای این آموزش خط و زبان گرانقدر فارسی به فرزندان دور از وطن می‌پردازم. امید که کمکی باشد.
– برای فرزندان تازه بدنیا آمده، بهترین روش آموزش زبان مادری، سخن گفتن به زبان فارسی در خانه می باشد. کودک در این سن به سادگی دو زبان یا بیشتر را تنها از راه شنیدن می تواند بیاموزند. دوران کودکی و قبل از مدرسه، دوران طلایی برای نهادینه کردن زبان فارسی در کودکان است، چرا که با رفتن کودک به مدرسه ودوران بعد از آن، با سپری کردن زمان بیشتر بیرون از خانواده، زمان کمتری صرف سخن گفتن به زبان فارسی می شود.
– کودک می تواند به دو روش زبان دوم را بیاموزد. روش اول ( دریافت همزمان ) به معنی یادگیری همزمان هر دو زبان است برای نمونه در خانه ای که به هر دوزبان فارسی و انگلیسی صحبت می شود. روش دوم (‌دریافت ترتیبی)‌نام دارد، وقتی که زبان دوم پس از زبان نخست یاد گرفته می شود به عنوان نمونه وقتی که کودک زبان فارسی را می داند و به مهدکودک و مدرسه می رود تا زبان انگلیسی را بیاموزد. هر کدام از این روشها که کودک در آن قرار بگیرد تنها نیاز به پشتیبانی خانواده دارد. امروزه محققان ثابت کرده اند که باور به اینکه یادگیری بیش از یک زبان از کودکی سبب دیرکرد در حرف زدن کودک می شود، نادرست است.
– پس از اینکه کودک سخن گفتن به زبان فارسی را آموخت، ‌نوبت به تقویت و نگهبانی از این نهال می رسد چرا که با ورود کودک به جامعه بزرگتر و استفاده کردن کمتر از زبان فارسی، دایره واژگان محدود مانده و فرزند شما نمی تواند متناسب با سنش سخن گفته و گاها در جامعه سرخورده و خجالت زده شده و به مرور ترجیح بر این می شود که زبان فارسی را کنار بگذارد. ازاین رو نقش خانواده در تشویق و تقویت این مهم در درازای زمان بسیار پررنگ است.
– تلویزیون یکی از منابع مهم زبان آموزی این روزها بشمار می آید. برای کمک به فارسی آموزی کودک، تماشای برنامه، فیلم و سریالهای ایرانی در کنار خانواده، با ایجاد حالت غوطه وری فرزند در زبان، مهارتهای شنیداری او را تقویت می کند.
– تصور ذهنی کودک از وطن و فرهنگ مادریش در تلاش به یادگیری زبان فارسی نقش بسیار برجسته ای دارد. سخن گفتن به زبان فارسی توسط کودک خارج از ایران، کار ساده ای نیست و کودک بایستی انگیزه موردنیاز برای آن را داشته باشد. چنانچه تصویر زیبایی از ایران برای فرزندانمان نساخته ایم شوربختانه در این راه پیروز نخواهیم شد.
– کودکان از دوستان خود بیشتر از ما می آموزند. به دنبال دوستان ایرانی برای فرزندان خود باشیم. البته حتی کودکان فارسی زبان از روی عادت باز هم به زبان خارجی با هم سخن می گویند ولی تشویق و یادآوری شما می تواند به این مهم کمک کند.
– امروزه جشن ها و مراسم بسیاری در خارج از ایران در هازمان ایرانی برگزار می شود و ایرانیان و همچنین زرتشتیان در بیشتر شهرها هازمان پایا و پویایی دارند. تلاش کنیم تا حس تعلق به این هازمان را از کودکی در فرزندان خود ایجاد کنیم و شرکت در مناسبتها و رسوم ایرانی را جزو روتین زندگی خود قرار دهیم. آیینها و سنتهای پر رمز و راز و بی مانند ایرانی، خود انگیزه مورد نیاز برای یادگیری زبان فارسی و فرهنگ ایرانی را به فرزندان می دهد.
– نفش پدربزرگ و مادربزرگها و سایر فامیل در این راستا برجسته است. کودکان بخاطر مهری که از خانواده دریافت می کنند برای بیان احساساتشان ترجیح می دهند با زبان مشترک سخن بگویند. چنانچه مادربزرگ و پدربزرگ یا عمه و خاله و دایی و عمو در ایران زندگی می کنند بهترین و بزرگترین کمک در این راه، مسافرت به ایران و تشویق از سوی خانواده به سخن گفتن به زبان فارسی می باشد.
– آموزش خط فارسی به کودک دور از وطن، نیازمند برنامه ریزی دقیق تر و کمک گرفتن از منابع آموزشی دارد. مدارس آموزش فارسی امروزه نقش بسیار پررنگی در آموزش خط و زبان فارسی به فرزندانمان ایفا می کنند. هزینه کردن برای آموزش خواندن و نوشتن فارسی نه تنها به کودک در حفظ هویت او کمک می کند حتی برای آینده شغلی و آموزشی فرزندمان نقطه بسیار پرقدرتی به حساب می آید.
– کلاسهای آنلاین بسیاری امروزه در ایران با قیمتهای بسیار مناسب برای فرزندان ایرانی دور از ایران وجود دارد که می توانید از آنها برای دلبندانتان بهره بگیرید.
– ادبیات فارسی به قدری شیرین و جذب کننده است که چنانچه درب این باغ پرگل را به کودکان نشان دهیم راه آموزش زبان فارسی بسیار هموارتر می شود. به یاد دارم در شب یلدا برای مهمانان خود درحال گرفتن فال حافظ بودم که دیدم کودکان در جمع با شوری عجیب یکپارچه گوش بودند و در پایان مراسم چک و دوله چندین بار درخواست فال حافظ کردند که دیگر من خسته شدم. آن زمان بود که دریافتم اعجاز زبان فارسی و شعر حافظ در درازای سده ها و نسلها زنده می ماند و جاری. یاری گرفتن از شعر و ادبیات فارسی بزرگترین کمک را برای نشان دادن معجزه زبان فارسی به فرزندانمان می کند. چنانچه هر شب داستانی از شاهنامه یا کلیله و دمنه یا قابوس نامه یا هر داستان فارسی را به زبان ساده برای کودکتان تعریف کنید امکان ندارد در شب چهارم کودک خودش درخواست داستان فارسی نکند. زبان فارسی پر از داستانهای بسیار شیرینیست که چشیدن هر چه بیشتر این شیرینی نه تنها کودک را دلزده نمی کند بلکه به مرور شیفته و واله خود کرده و کودک خود به دنبال یادگیری آن می رود.
– خواندن کتاب بهترین روش برای تمرین خواندن با کودکان است. من همیشه در در چمدانم از ایران، جای کتابهای فارسی برای خودم و پسرم محفوظ هست اما چنانچه نمی توانید به ایران سفر داشته باشید خرید از فروشگاههای آنلاین مانند آمازون و کتابفروشی های ایرانی و گاهی کتابخانه ها چاره کار است.
– چنانچه می خواهید خواندن و نوشتن کودک تقویت شود روشهای بازی و سرگرمی پیشنهاد می شود. امروزه نرم افزارها و بازی های بسیاری برای آموزش زبان فارسی به روشی سرگرم کننده برای کودکان درست شده است.
– یکی از روشهایی که من برای تمرین خط فارسی به پسرم آزموده ام ولی اطمینان ندارم همه کودکان از آن استقبال کنند، نوشتن خاطرات روزانه به زبان فارسی است. این روش همچنان ارتباطی بی نظیر بین مادر و پدر و فرزندان می آفریند چرا که کودک می تواند بسیاری از احساسات و اتفاقات روزانه را در پایان روز با زبان مادری با شما به اشتراک بگذارد و چه زیبا که این هم اندیشی و اشتراک به زبان شیرین فارسی باشد.
همچنان که کودک ما در چهره و ظاهر با دیگر خارجی ها متفاوت است باید دلیل این تفاوت را دانسته و با دانستن از فرهنگ، تمدن و پیشینه کهن کشور خود، نه تنها به این تفاوت ها ببالد بلکه با اعتمادبنفسی که هویت ایرانی به او می‌بخشد پیروز و سربلند به پیشرفت خود ادامه دهد. یادگیری زبان فارسی، ‌دروازه دنیای بی‌همتا فرهنگ و تمدن ایرانی را برای کودکان‌مان گشوده و به آنها ابزار کشف هر بخش رازگونه از این کهن تمدن را می‌دهد. امید که ما مادران و پدران دور از وطن بتوانیم این گوهر گرانقدر را به دستان جوان و پرتوان نسل بعد بسپریم.