جشن هیرمبا یکی از آیینهای کهن و تاریخی ایرانیان هر ساله، همزمان با واپسین روزهای نخستین ماه سال، از سوی زرتشتیان در شریفآباد اردکان یزد برگزار میشود.
«هیرومبا»، جشنی كهن است كه در میان گروهی از زرتشتیان، در روزهای پایانی فروردینماه برگزار میشود. جشنی، كموبیش مانند جشن سده، كه با آتشافروزی و آیینهای ویژهای همراه است.
برپایی و زنده نگاه داشتن آیین هیرومبا نشان از یک کار گروهی، همدلی و همازوری زرتشتیان دارد. این جشن در روز اشتاد (واژهی اشتاد به چم (:معنی) آتش است.) و ماه آذر قدیم (برپایهی گاهشمار بدون كبیسه) با 26 فروردینماه همزمان بود، برگزار میشود. گمان این كه هیرومبا، سدهای است كه به شوند (:دلیل) محاسبه نشدن كبیسه در فروردینماه برگزار میشود، بیشتر است.
پسین روز ارد از ماه فروردینماه در گاهشمار زرتشتی برابر با 25 فروردینماه خورشیدی زرتشتیان به پیرهریشت، یكی از زیارتگاههای زرتشتیان در یزد میروند، در خیلهها (اتاقهایی در زیارتگاه برای استراحت ساخته شده است) سفرههای آیینی میاندازند و با خوراکیهای سنتی از یکدیگر پذیرایی میکنند.
سپیدهدم روز بعد، روز اشتادایزد برابر با 26 فروردینماه، ساعت ٤ بامداد، همراه و همازور با یكدیگر، اوستای گاه «اوشَهن» را میخواندند، سپس به بیابانهای پیرامون پیرهریشت رفته و بوتههای هیزم كه “غیزل” نامیده میشود را كنده و گردآوری میكنند. همچنین شماری از بانوان و مردهای خانواده نیز در خیلهها میمانند تا خوراک نیمروز را كه آبگوشت است را آماده کنند.
در خیلهها همسر كسانی كه به بیابان رفتهاند، چشم به راه میماندند، سیروگ، پشمک و ناشتا (:صبحانه) آماده میكنند تا از كسانی كه زحمت كندن و آوردن هیزم را بردوش داشتهاند پذیرایی كنند.
پس از خوردن ناهار، جوانهایی كه برای بار نخست به گروه غیزلیها پیوسته بودند، یا افرادی كه تازه داماد شده بودند، را چوب میزنند و خانوادهی آنها باید با شربت از دیگران پذیرایی میكرد و پس از آن، همه به سمت شریفآباد راهی میشوند.
غیزلیها، غیزل میآوردند و بارهایشان را از الاغ خالی میکنند. سپس جوانان غیزلی و بزرگترها، در دو ردیف جلوی خرمن هیزم میایستاند، یک تن خدابیامرزی تکتک تازه درگذشتگان و همهی درگذشتگان را داده و برای روان آنان آرامش آرزو میكنند و پس از آن، همه هم آوا هیرومبا» میگویند. پس از آن، موبد با آتشی كه از آتش ورهرام آورده بود، هیزمها را روشن میکند و از آن پس تا شب به شادی میگذرد.
بامداد روز پس از افروختن آتش، بانوی خانه كمی از آتش زیر خاكستر، از آتش افروختهشده در روز پیش را برمیدارند. بانوی خانه، با ریختن كندر و اسفند، بوی خوش در فضا میپراكند. پس از پراكندهشدن بوی خوش، آتش به جایگاه آتش ورهرام بازگردانده میشود. موبد بخشی از این آتش گردآوری شده در آتشدان را به نشانهی همازوری، به آتش ورهرام میرساند.
هیرومبا بهگونهی روشن معنی نشده است. واژه «هیر» در فرهنگ لغت به معنی آتش است و میتوان آن را به جشن سده نسبت داد و نیز با توجه به جزئیات مراسم، همازوری، همدلی و پایداری همگان را با آتشکده محل نشان میدهد. پس هیرمبا را میتوان این گونه معنی کرد: « آتش افزون باد یا آتش پایدار باد». اما گمان میرود هیرومبا از واژهی هیربد گرفته شده است. از آنجا كه هیربد به کسی گفته میشود كه آموزش میدهد، پس بخش «هیر» به چم «آموزش» و «اُم» به معنای «مال من» است. «با» نیز «باشد» معنا میدهد. در نتیجه، واژهی هیرومبا را میتوان «آموزشی برای من» برگردان كرد. فلسفهی این نام، در این است كه به یاد كسی كه در گذشته در ده بوده، باشم و یاد این شادروان، در یاد باقی بماند.
به دنبال یورش تازیان به زرتشتیان و کوچ بسیار، موبد موبدان در ترکآباد ساكن شد، كه در كنار این روستا، روستای احمدآباد و شریفآباد قرار دارند. پس از این كه ترکآباد از بین رفت و اهالی احمدآباد نیز به شریفآباد آمدند، تنها روستایی كه این آیین را برگزار میكرده و میكند، شریفآباد است.
فرتورهای زیر گزارش تصویری از برگزاری آیین هیرومبا در پیرهریشت و آتشکدهی شریفآباد یزد در روزهای ارد ایزد و اشتاد ایزد در گاهشمار زرتشتی برابر با 25 و 26 فروردینماه 1398 خورشیدی است:
ایرج بهرام مرزبانی، 28 سال خادم و نگهبان پیرهریشت
روز اشتاد ایزد بوتههای هیزم كه “غیزل” نامیده میشود را كنده و گردآوری میكنند
شماری از مردان خانواده در خیلهها میمانند تا خوراک نیمروز را آماده کنند
بانوان نیز در خیلهها میمانند تا خوراک نیمروز را كه آبگوشت است آماده کنند
پسین روز ارد از ماه فروردینماه در گاهشمار زرتشتی برابر با 25 فروردینماه خورشیدی زرتشتیان به پیرهریشت، یكی از زیارتگاههای زرتشتیان در یزد میروند
از بیابانهای پیرامون پیرهریشت بوتههای هیزم كه “غیزل” نامیده میشود را گردآوری میکنند
25 فروردینماه 1398 خورشیدی در پیرهریشت
جوانهایی كه برای بار نخست به گروه غیزلیها پیوسته بودند، یا افرادی كه تازه داماد شده بودند، را چوب میزنند
فرتور رسیده است .
1364
یک پاسخ
حفظ مراسم سنتی ،وظیفه تک تک زردشتیان است ، گاهی بازنگری وروزامد کردن مراسم لازم است ، بته های خار در کویر نقش مهمی در تثبیت ریگ دارد ، یک بته خار در بیابان نعمت و ثروتی است که در حفظ آن باید کوشید