زنده‌یاد مری بویس (Boyce, Prof. Mary)، بی‌گمان برجسته‌ترین پژوهنده‌ی فرهنگ ایران باستان در روزگار ما به شمار می‌آید. شگفتا که درگذشت او با درگذشت شاگرد نامدارش، شاپور شهبازی، یکی از بزرگ‌ترین پژوهندگان تاریخ ایران باستان در جهان، هم‌زمان در یک سال و با فاصله‌ی اندکی صورت گرفت. با مرگ آن دو، ایرانیان برای همیشه دو ایران‌شناس و بلکه دو ایران‌دوست خود را از دست دادند.
مری بویس در 1920 از یک پدر و مادر انگلیسی در هند به جهان آمد و بخشی از زندگی خود را در آغاز در آن کشور گذراند. بویس تحصیلات دبیرستانی خود را در انگلستان به پایان رساند و سپس در کالج نیونهایمِ کمبریج هم‌زمان در دو رشته‌ی زبان انگلیسی و باستان‌شناسی به تحصیل پرداخت و هر دو را با نمره‌ی اول به پایان برد. وی پس از دریافت لیسانس، به تحصیلات خود ادامه داد و مدتی نزد ولادیمیر مینورسکی زبان فارسی و نزد والتر هنینگ فارسی باستان و فارسی میانه آموخت و سرانجام در 1946 تحت نظر هنینگ و هارولد بیلی از رساله‌ی دکترای خود در دانشگاه کمبریج دفاع کرد. در سال بعد وی به استادی ایران‌شناسی در SOAS در دانشگاه لندن رسید و آن مقام را تا زمان مرگش در 6 آوریل 2006 در دست داشت.
پیش از بویس، دیر زمانی بود که پژوهندگانِ اروپایی، آیین مزدایی را بر پایه‌ی نوشته‌های بر جای مانده از آن بررسی می‌کرده‌اند. این نوشته‌ها به سبب کهن بودنشان گاه برای ما چندان دریافتنی نیستند و این امر به پیدایی دیدگاه‌های گوناگون درباره‌ی آن انجامیده است. رهاورد پژوهش‌های بویس، به ویژه در بررسی‌های او در میان ایرانیان، این بود که دریافت در جوامع باستانی مانند ایران که فرهنگ شفاهی داشتند، آداب دینی بیش‌تر از باورهای دینی سبب ماندگاری فرهنگ دینی است و از این رو است که آیین مزدیسنا سرسختانه سه هزار سال است که استوار در برابر تاثیرات بیرونی ایستاده است. آیین کنونی مزداییان، به ویژه در ایران، بیش‌تر از نوشته‌های کهن می‌تواند ما را در تفسیر و تکمیل آن‌چه که تاکنون از یکی از نخستین دین‌های یکتا‌پرستانه‌ی جهان می‌دانستیم یاری کند. مقاله‌ی «گوسان پارتی و سنت خُنیاگری ایرانی» (JRAS, 1957)، پرنفوذترین مقاله‌ای بود که در زمینه‌ی انتقال و انتشار روایات استوره‌ای و حماسی از وی منتشر شد؛ ولی بی‌گمان بزرگ‌ترین اثر وی، تاریخ کیش زردشت است. بویس نشان داده است که ایرانیان به خصوص در دوران باستان همواره به آیین مزداپرستی وفادار بوده‌اند. وی گذشته از این کتاب، نوشته‌های بسیار دیگری نیز دارد که ارزنده‌ترین راهنما از جمله برای دانش‌پژوهان و دانش‌جویان تاریخ به شمار می‌آید. نام و یادش گرامی باد.
یک پاسخ
شاید اغراق نباشد که بگویم به نظر من ایشان به دانشمندان اروپایی آموختند که تنها پشت میزهای مطالعه و در کتابخانه ها نمیتوان با فرهنگ و دین دیگران آشنا شد و عمل به دین را باید از نزدیک هم دید. روحشان شاد.