ثاقبفر، از مترجمان پرکار در حوزه ایرانشناسی و در زمینه تاریخ هخامنشی، جامعهشناس، ایرانشناس، تاریخدان و شاهنامهپژوه بود. از وی تاکنون بیش از ۱۰۰ جلد تالیف و ترجمه کتاب در حوزه جامعهشناسی، و تاریخ و فرهنگ ایران منتشر شده است. نمیتوانیم کسی را پیدا کنیم که در ترجمه کتابهای تاریخی به گرد پای ثاقبفر برسد و ما مدیون کارهای ارزشمند وی هستیم.
دکتر فرزانه گشتاسب، مدیر مسوول انتشارات فروهر، در آغاز نشست رونمایی از کتاب یادنامهی «آتشی که نمیرد» با گفتن سخنان بالا به جایگاه والای زندهیاد مرتضی ثاقبفر، ایرانشناس و مترجم نامآشنا در راه شناساندن تاریخ و فرهنگ ایران ارج نهاد.
اکنون پس از گذشت سالیانی از مرگ مرتضی ثاقبفر یادنامهای شایسته برای یادکرد از نام نیک او منتشر شده است. این یادنامه با نام «آتشی که نمیرد» به کوشش آرزو رسولی در دسترس دوستداران تاریخ و فرهنگ ایران قرار گرفته است.
سرآغاز یادنامه، نوشتهای خواندنی از گردآورندهی کتاب – دکتر آرزو رسولی- است. او در این نوشته از آشنایی خود با ثاقبفر، باریکبینی و دقت بسیار او در برگردان متنها به زبان فارسی و پشتیبانیاش از جوانانی که برای شناخت و شناساندن تاریخ و فرهنگ ایران کوشش میکردند، سخن میگوید و خواننده را با ویژگیهای شخصیتی و منش نمونهوار مرتضی ثاقبفر آشنا میکند. بهویژه تاکید رسولی بر ایراندوستی ثاقبفر است.
دکتر آرزو رسولی، استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی در نشست رونمایی از کتاب «آتشی که نمیرد» از آثار ترجمهای زندهیاد ثاقبفر یاد کرد و با بیان این که ثاقبفر یک دانشمند ایراندوست شاهنامهپژوه است، گفت: آثار ترجمهای زندهیاد ثاقبفر بسیار ارزشمند است و من در پژوهشهایی که انجام دادهام کارهای وی را با متن اصلی مقایسه کردهام و هیج جاافتادگی پیدا نکردهام زیرا وی بسیار امانتدار بود و هیچ چیزی را جا نمیانداخت و بیشتر میخواند. وی تنها مترجم و متخصص تاریخ ایران باستان نبود بلکه در این زمینه صاحب نظر هم بود و کتاب شاهنشاهی هخامنشی وی یکی از آن نمونههاست.
وی افزود: امروزه کسی را نمیتوان پیدا کرد که حوصله مطالعات هخامنشی داشته باشد اما وی توانست ۱۴ جلد از این دوره تاریخی را ترجمه کند و در دسترس پژوهشگران بگذارد. همه وی را به عنوان مترجم میشناسند اما ثاقبفر یک اندیشمند بود. وی در شاهنامهپژوهی نیز صاحبنظر بود و جامعهشناسی خوانده بود و با دیدگاههای جامعهشناسی شاهنامه را مورد بررسی قرار داده بود. وی شناخت عمیقی از ایران و هویت ایرانی داشت.
رسولی در پایان سخنانش گفت: ثاقبفر ایران را دوست داشت و بسیار تحت تاثیر نام ایران قرار میگرفت و با شنیدن نام ایران در هر جای دنیا اشک در چشمانش حلقه میزد اما به همین میزان ایرانگرایی افراطی را نیز خطرناک میدانست. بسیار خردگرا بود و از هرگونه حرکت هیجانی بهدور بود. بسیار آزاداندیش بود و همچنین زبان تیزی داشت و اگر اشتباهی در سخنی و یا نکتهای در ترجمه به او گفته میشود میپذیرفت در این زمانهای که کسی نمیپذیرد اشتباه کرده است.
در این یادنامهی خواندنی، مقالاتی از شماری از دانشمندانی گردآوری شده است که هر کدام در زمینهی پژوهشی خود صاحبنظر هستند. کاوه بیات، تاریخشناس نامدار، در مقالهی خود به معرفی نشریهای کمتر شناخته شده به نام «ایران آزاد» پرداخته است که دههها پیش سیفآزاد آن را منتشر میکرد. وی در نشست رونمایی «آتشی که نمیرد» به نوشتهی خود در یادنامه اشاره کرد و گفت: نوشتهای که در یاد شادوران ثاقبفر در این یادنامه منتشر کردهام درباره روزنامه ایران باستان در نیمه نخست دهه ۱۳۱۰ خورشیدی است که به سرپرستی عبدالرحمن سیفآزاد در تهران منتشر میشد. این موضوع به اصطلاح باستانگرایی یا به عبارت دقیقتر تهمت باستانگرایی است.
وی افزود: بر اساس این دیدگاه نظام پیشینی و به تبع آن ناسیونالیسم برآمده از آن، تاریخ هزار و چند صد ساله ایران را در دوره اسلامی خوار و خفیف انگاشته و به جای آن تاریخ پیش از آن یعنی دوره باستان را بزرگ و گرامی تلقی میکرده است.
وی در بخشی دیگر از سخن گفت: در توصیف ایران آن دوره از تعاریفی چون باستان گرایی و غیره نمیتوان سخن گفت اما در توصیف ایران امروز از شکل گرفتن گرایش های جدی باستان گرا می توان سخن گفت که مغایر انگاشتن وجه پیش اسلام تاریخ ایران زمین با وجه بعد از اسلام آن است و سعی و تلاش مستمر در تاکید بر وجه اسلامی آن به ضرر وجه ماقبل از اسلام آن به واکنش نسبتا گستردهای در سطوح مدنی و غیردولتی جامعه فرهنگی ایران منجر شده است که برآمدن چهرههایی چون زندهیاد ثاقبفر یکی از نمونههای برجسته و درخور ستایش است.
دکتر روزبه زرین کوب پژوهشگر تاریخ و استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران، نیز در سخنانی گفت: ثاقبفر به قدری پرکار بود که نمیتوان فهرستی از آثار ترجمهای وی را ارایه داد. کار ترجمه عظیم تاریخ هخامنشیان وی بسیار بنیادین و اساسی است و ترجمه این اثر سترگ مسیر کار پژوهشگران را برای کارهای جدید هدایت کرد. همچنین ترجمه مجموعه یونانیان و بربرها بسیار لازم بود و میخواهم بگویم که به عمد این کتاب را کنار گذاشتند و از آن سخن نگفتند زیرا مورد پسند غربیها نبود. این دو مجموعه از آثار ارزشمند ثاقبفر است.
مرتضی ثاقبفر نهم امردادماه ۱۳۲۱ خورشیدی در خیابان بلورسازی تهران در خانهای که پیشتر از آنِ مشیرالسلطنه (صدراعظم استبداد صغیر) بود، زاده شد. تا ۱۰ سالگی که مجموعه خانه و باغ به فروش رفت، در آنجا زندگی میکرد. تا پنجم ابتدایی به دبستان رازی رفت و سال ششم را در دبستان رودکی به پایان رساند. سپس در دبیرستان رازی (متعلق به هیئت غیرمذهبی فرانسویان در تهران) به مدیریت موسیو «آندریو» و معاونت آقای خسرویانی و دکتر اسماعیل رباطی تحصیل کرد.
مرتضی ثاقبفر، از مترجمان پرکار در حوزهی ایرانشناسی و در زمینهی تاریخ هخامنشی، جامعهشناس، ایرانشناس، تاریخدان و شاهنامهپژوه بود. از وی تاکنون بیش از ۱۰۰ جلد تالیف و ترجمهی کتاب در حوزهی جامعهشناسی، و تاریخ و فرهنگ ایران منتشر شده است.
«شاهنامه و فردوسی و فلسفه تاریخ ایران»، «بنبستهای جامعهشناسی»، «آگاهی آریایی»، «بنبستهای جامعهشناسی»، «جامعهشناسی» و «بررسی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگ ایل کردی بلوچستان» از نوشتههای وی است و از ترجمههای ثاقبفر میتوان به «یونانیان و بربرها» امیرمهدی بدیع، مجلدات «تاریخ کمبریج» مجموعه ۱۴ جلدی «تاریخ هخامنشیان» دانشگاه خرونینگن هلند و «اخلاق پروتستانی و روح سرمایهداری» ماکس وبر اشاره کرد. «ایران در گذر روزگاران» نیز در گفتوگو با مسعود لقمان منتشر شده است. ثاقبفر ۱۱ دیماه 1391 در پی سکته مغزی چشم از جهان فروبست.
در برنامهای با حضور تاریخپژوهان به مناسبت بزرگداشت یاد استاد مرتضی ثاقبفر از کتاب «آتشی که نمیرد« که یادنامهای از این استاد و از تازههای انتشارات فروهر است، رونمایی شد. کاوه بیات، روزبه زرینکوب و آرزو رسولی (طالقانی) سخنرانان این برنامه بودند. بزرگداشت استاد مرتضی ثاقبفر چهارشنبه 18 دیماه 1398 خورشیدی در سازمان جوانان زرتشتی (سازمان فروهر) برگزار شد.
دکتر فرزانه گشتاسب
نیایش ابتدای برنامه
سیاوش بنداریانزاده، فرنشین سازمان جوانان زرتشتی تهران، سازمان فروهر
اسفندیار اختیاری، نمایندهی ایرانیان زرتشتی در مجلس
شاهنامهخوانی هستی نیکفام از هموندان گروه نقالی و شاهنامهخوانی زرتشتیان ایران به استادی و سرپرستی موبدیار پریا ماوندی
سخنرانها از راست به چپ: کاوه بیات، آرزو رسولی، روزبه زرین کوب
کاوه بیات، تاریخشناس نامدار
دکتر روزبه زرین کوب پژوهشگر تاریخ و استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران
دکتر آرزو رسولی، استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی
بزرگداشت استاد مرتضی ثاقبفر و رونمایی از یادنامه «آتشی که نمیرد» چهارشنبه 18 دیماه 1398 خورشیدی در سازمان جوانان زرتشتی (سازمان فروهر) برگزار شد
یادنامه با نام «آتشی که نمیرد» یادنامهای شایسته برای یادکرد از نام نیک زندهیاد مرتضی ثاقبفر
شهنام فرزانه
فرتورها از آناهیتا عبد شریف آبادی است.
7777
