از گوشواره تا زیورهایی به رنگ بیگانه

از بالا تا پایین گوشش را سوراخ کرده و گوشواره‌های میخی و حلقه‌ای به آن آویخته، بی‌آن‌که شوندی(:دلیلی) برای این کار داشته باشد و حتا به زیبایی و سلامتی این کار هم اندیشیده باشد. این تصویری است که بسیاری از ما هر روز آن را در خیابان، مترو، اتوبوس، تاکسی، پارک، سینما، مركزهای خرید و … می‌بینیم و شاید بی‌تفاوت از کنار آن گذر کنیم یا به اندیشه شویم که آیا این کار بر زیبایی او افزوده یا نه؟ برخی هم این کار به مذاقشان خوش آمده و راهی جاهایی می‌شوند كه یك سوراخ به سوراخ‌های نرمه‌ی گوششان بیفزاید.

پیشینه‌ی زیورآلات

انسان از آن هنگام که با طبیعت خو گرفت و به زیبایی‌های آن پی برد برای زیباتر و گیرا‌تر کردن خود به اندیشه‌ی بهره‌بردن از این زیبایی‌ها افتاد. در آغاز مردان خود را می‌آراستند و با رنگ کردن بدن و یا آویختن چیزهایی به خود نگاه‌ها را به خود می‌خواندند. رنگ کردن پوست، شکافتن آن، خالکوبی و… هنوز هم در میان مردان روایی بیشتری از زنان دارد. پژوهش‌های مطالعات باستان‌شناسی نخستین زیورآلات از استخوان و دندان جانوران شکار شده، سنگ‌ها، صدف‌ها، گیاهان و … ساخته می‌شدند. کهن‌ترین زیورآلاتی که تاکنون به‌دست آمده صدف‌هایی است که در آن‌ها سوراخ‌هایی ایجاد شده است. این صدف‌ها در غاری در خاور(:شرق) مراکش پیدا شده است. به گفته‌ی باستان‌شناسان این صدف‌های سوراخ شده به گمان بسیار 110 هزار سال دیرینگی دارند. این تکه‌های صدف با یک رشته‌ی لیف طبیعی به هم پیوست می‌شده‌اند و مجموعه‌ای بسیار زیبا را نمایش می‌داده‌اند. از واکاوی نگاره‌های روی دیواره‌ی غارها که پیشینه‌ی آن‌ها به ده‌ها هزار سال پیش می‌رسد، به‌كارگیری زیورالات از سوی انسان‌های آن روزگار روشن می‌شود زیرا در این نگاره‌‌ها انسان‌ها با اشیایی مانند گردنبند و دستبند آراسته شده‌اند.

با دستیابی انسان به فلزاتی همچون مس، مفرغ، طلا، نقره و … و دستیابی انسان به راه‌های شکل دادن و ذوب آن و همچنین پیدا کردن سنگ‌های گرانبها و درخشان، زیورآلاتی از جنس فلز و سنگ‌های گرانبها نیز ساخته شد. کاربرد آن‌ها بیشتر در ساخت گردنبندها و تاج‌های شاهی، دستبند‌ها، ابزار‌های جنگی پادشاهان، پوشش‌‌ها و نیم‌تاج‌های زنانه برای بزرگان بوده است.

همانند روزگار کنونی طلا، جواهر و زیورآلات، پیش از این بیشتر برای به‌دست آوردن ارج و جایگاه اجتماعی، برآورده‌سازی نیازهای روانی، آراستن بخش‌های گوناگون بدن و انجام آیین‌های مذهبی كاربری داشته است.

البته به کارگیری آن‌چه امروزه ما بیشتر آن را زیورآلات می‌نامیم پیش از این، كاربردهای آیینی، مذهبی و یا درمانی آن پررنگ‌تر بوده و در میان مردم نخستین با آرمان‌هایی(:اهدافی) مانند راندن نیروهای بد و اهریمنی و گرفتن نیروهای خوب شناخته می‌شد. ردپای این اندیشه‌ها و باورها امروزه نیز دیده می‌شود به گونه‌ای که بسیاری به انرژی سنگ‌ها و فلزات باور دارند و آن‌ها را در قالب زیورآلات با خود همراه می‌کنند. گرچه نباید از ارزش و جایگاه اجتماعی و برآورده‌سازی نیازهای روانی که این آراستنی‌ها به همراه داشتند غافل بود.

در جای‌جای تمدن‌های باستانی مانند ایلام، سومر، مصر، ایران و میان‌رودان، ساخت و به‌کارگیری زیورآلات گوناگون همچون گردنبند، تاج، گوشواره، دستبند و … دیده می‌شود.

پیشینه‌ی گوشواره

نخستین نشانه‌های گوشواره را می‌توان در تمدن ایلام یافت. پس از آن نیز در پیکره‌های تخت‌جمشید کاربرد گوشواره در میان مردان آن روزگار (نزدیک به ۲۵۰۰ سال پیش) نمایان است.

در روزگار ساسانیان نیز همانند هخامنشیان به‌کارگیری طلا در ایران بسیار بود و بزرگان، سران و دارایان(:ثروتمندان) بیشتر از آذین‌های گرانبهایی که از طلا و جواهر ساخته شده بود، بهره می‌بردند. پادشاهان این دودمان مانند هرمز نخست، خسرو دوم چنان به ساخت زیور‌آلات و به ویژه تاج و تخت شاهی توجه داشتند که شگفتی رخدادنگاران را برانگیخته است.

بر گوش چپ مرد نمکی پیدا شده در معدن نمک زنجان که مردی از مردمان روزگار ساسانی است نیز گوشواره‌ای از جنس طلا آویخته بوده است.  

گوشواره‌ها گونه‌های گوناگونی دارند:

گوشواره‌ی دکمه‌ای(میخی) که روی نرمه‌ی گوش جای می‌گیرد و سوراخ نرمه‌ی گوش در پشت گوشواره پنهان می‌شود. گوشواره‌ی حلقه‌ای که ساختار دایره‌ای یا نیم‌دایره‌ای دارد. گوشواره‌ی آویز از یک سانتیمتر تا چند سانتیمتر می‌تواند درازا داشته باشد.

ساختار گوشواره مانند پوشش تن ارج و ارزش دارد و بر ظاهر فرد تاثیر می‌گذارد و به شکل چهره و گردن بستگی دارد. در جاهای رسمی گوشواره‌ی شلوغ نامناسب است حتا می‌توان گوشواره به کار نبرد. برای چهره‌های کشیده گوشواره‌ی آویز بزرگ و حلقه‌ای بزرگ یا گوشواره‌ی دکمه‌ای(میخی) مناسب است. با گوشواره‌ی حلقه‌ای بزرگ، چهره، گرد و چاق به گمان می‌آید و چین‌های گردن نمایان‌‌تر می‌شود. گوشواره‌ی آویز برای گردن‌های بلند مناسب است نه گردن‌های کوتاه. گوشواره‌ی دکمه‌ای نیز برای چهره‌های گرد و چاق مناسب نیست. اما گوشواره‌های حلقه‌ای متوسط برای هر چهره‌ای مناسب است.

و اما پدیده‌ی نو به بازار آمده در ایران یعنی سوراخ کردن بینی، ابرو، لب، زبان، ناف و… كه در میان دختران و پسران جوانی که از فرهنگ‌ها و یا خرده‌فرهنگ‌های دیگر نمونه‌برداری می‌كنند، بیشتر دیده می‌شود. به درستی یا نادرستی این رفتارها در فرهنگ مبدا کاری نداریم چرا که آراستن و زیباتر شدن با زیورآلات گوناگون در میان همه‌ی مردمان، پیشینه‌ای به درازای تاریخ دارد و برای مردم آن سرزمین و فرهنگ از ارزشمندی والایی برخوردار است. مساله‌ی درخور نگرش، چگونگی برخورد ما و یا گزینش این رفتارها از سوی ماست که به گونه‌ی ناخودآگاه بخشی از فرهنگ ما شده و آیندگان، ما را با آن خواهند شناخت. از سوی دیگر بی‌گمان بروز چنین رفتارهایی برخاسته از اندیشه‌ای است که برای پدیدآورندگان آن‌ها معنا و مفهومی دارد و پیروی از آن یعنی پیروی از آن اندیشه‌ها؟ حتا اگر ناخواسته باشد.