گزارش بازدید از کتابخانه و موزه مجلس

گزارش بازدید از کتابخانه و موزه مجلس که یکم اَمردادماه 1402 با باشندگی تنی چند از همکیشان و هموندان انجمن زرتشتیان تهران انجام گرفت در ادامه آمده است.

ساعت 8 و 45 دقیقه برابر فراخوان پیشین انجمن زرتشتیان تهران کسانی که برای بازدید از کتابخانه و موزه مجلس و پیشکش تاج گل به سردیس ارباب کیخسرو شاهرخ نام‌نویسی کرده بودند، جلوی در ورودی گردهم آمدیم و با راهنمایی اسفندیار اختیاری، نماینده‌ی زرتشتیان در مجلس  به داخل رفتیم.
نخست به ساختمان قدیمی مجلس وارد شدیم و در آنجا بر روی صندلی‌هایی که روزگاری نمایندگانی چون مدرس، تقی‌زاده و دیگر نمایندگان برروی آن می‌نشستند و برای صلاح مملکت تصمیم می‌گرفتند نشستیم. زمانیکه پرسش کردیم صندلی ارباب کیخسرو شاهرخ کدام است راهنما پاسخ داد ایشان کارپرداز مجلس بودند و صندلی مشخصی نداشتند.
محمد حسین خلیلی، فرنشین موزه‌ی مجلس نخست تاریخچه‌ای از مجلس را برای باشندگان بیان کرد.
فرنشین موزه‌ی مجلس: این ساختمان که قدمتی نزدیک به 154 سال دارد، نخست مکان زندگی میرزا حسین‌خان سپه سالار قزوینی مشیرالدوله (صدراعظم معروف دوره ناصری) بود که پس از مرگ مشیرالدوله غلام‌علی‌خان ملیجک و همسرش اخترالدوله (دختر ناصرالدین شاه) در آن می‌زیستند. در سال 1285 مظفرالدین شاه قاجار زمانیکه فرمان مشروطیت را صادر کرد، این خانه به تصرف دربار درآمد و بنای مجلس در آن بنیان نهاد شد. در دور‌های نخستین، مجلس به این شکل نبود و صندلی نداشت، زمانیکه محمد علی‌شاه مجلس را به توپ بست و شوند تخریب مجلس و تعطیلی آن شد. ارباب کیخسرو شاهرخ این مجلس را به سبک مجلس فرانسوی‌ها ساخت و در آن از صندلی‌های که امروز در اینجا می‌بینید استفاده کرد. این مجلس چندین رویداد به خود دیده است نخستین آن به توپ بسته‌شدن مجلس توسط کلنل لیاخوف روسی و در همین اواخر هم آتش‌سوزی به سال 1373 خورشیدی است که البته شوند بازسازی کامل مجلس شد. حتا صندلی‌هایی که امروز روی آن نشستید آن صندلی‌هایی نیست که ارباب کیخسرو شاهرخ به این مجلس آورده بود بلکه از میان پنج مدلی که برای بازسازی ساخته شده بود این مدل انتخاب و کار گذاشته شد. این مجلس چندین واقعه تاریخی را در دل خود دارد بعد از حادثه به توپ بست مجلس، رضاخان در مجلس چهارم نظام قاجار را سرنگون کرد و نظام پادشاهی پهلوی را بنیان نهاد، در همین مجلس با تلاش دکتر محمد مصدق نفت ملی شد، در همین مجلس لایحه کاپیتالاسیون تصویب و شوند ترور حسن علی‌منصور نخست وزیر وقت شد و تنها اتفاق غم‌بار در این مجلس جدا شدن بحرین از خاک ایران بود. آخرین باری که این مجلس نشستی را در خود داشت به تاریخ 16 بهمن 1357 است.
محمد حسین خلیلی افزود، ولی‌اللهِ نصر، نخستین کسی بود که پیشنهاد ساخت کتابخانه مجلس را داد، ولی انجام نشد. ارباب کیخسرو شاهرخ پس از به توپ بسته‌شدن مجلس این کتابخانه را بنیان نهاد.
بیات یکی دیگر از راهنما‌ها گفت: کتابخانه مجلس نزدیک به 120 سال است که کتاب‌هایی در حوزه علوم‌انسانی را در دل خود جای داده است و این خود مجموعه‌ای بی‌بدیل در کشور است. ارباب کیخسرو شاهرخ بسیار تلاش کرد تا کتاب‌های گوناگونی در حوزه علوم انسانی را گردآوری کند. کتاب‌هایی که در این کتابخانه نگهداری می‌شود به زبان‌های فرانسه، روسی، آلمانی، انگلیسی و فارسی است. این کتابخانه نزدیک به 500 جلد کتاب درباره‌ی دین زرتشت دارد. ما از تمامی پژوهشگران و اهل کتاب درخواست داریم به این کتابخانه بیایند. هموندی در این کتابخانه تنها نیاز به کارت ملی دارد و از شنبه تا پنج‌شنبه از ساعت 8 تا 17 می‌توانید از کتابخانه مجلس استفاده کنید. وی افزود، کتابخانه مجلس سال 1332 ساختش آغاز شد و دو سال بعد یعنی در سال 1334 در دوره‌ی مجلس چهارم این کتابخانه افتتاح شد.
اسفندیار اختیاری، نماینده زرتشتیان در مجلس گفت: نخست در اینجا یادی کنیم از روانشاد پرویز فروهر که هرسال تدارک برنامه بازدید از کتابخانه مجلس بر دوش ایشان بود، روحش شاد. نکته دوم این است که ارباب کیخسرو شاهرخ از مجلس دوم نماینده شدند و نماینده‌ی نخست ما ارباب جمشید جمشیدیان بود. ایشان یازده دوره نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی بودند. البته درست است که ایشان از دوره‌ی دوم تا دوره‌ی بیست‌و‌دوم نماینده بودند ولی به شوند جنگ‌ها و به توپ بسته‌شدن مجلس، این مجلس چندین سال در فترت بود.
نکته آخر اینکه ارباب جمشید جمشیدیان و ارباب کیخسرو شاهرخ هر دو کارپرداز مجلس بودند پس در این سویی که ما نشستیم صندلی نداشتند.
در پایان نماهنگ از آتش‌سوزی مجلس در سال 1373 و چگونگی بازسازی آن برای باشندگان پخش شد.
بعد از این از تالار مجلس قدیم به موزه هدایا و عکس‌ها رفتیم که در آنجا آثار خوشنویسی و آثار نقاشی کمال‌الملک و شاگردانش وجود داشت. هنگام ورود وقتی درون اتاق مقابل در ورودی ایستادیم اسفندیار اختیاری با دست به سمت راست در ورودی اشاره کرد و گفت، این فرتور ارباب کیخسرو شاهرخ است که بر دیوار نصب شده است.

سپس از ساختمان قدیمی مجلس خارج شدیم و در هوای گرم نخستین روز  اَمردادماه 1402 از کنار دیوار‌های قدیمی مجلس قدیم با تماشای حیاطی که درختان کاج در آن بود و کمی سایه انداخته بود به کتابخانه مجلس رهسپار شدیم. نخست در سرسرای بزرگ ورودی کتابخانه سردیس ارباب کیخسرو شاهرخ و سردیس یوسف آشتیانی نامور به اعتصام الملک پدر پروین اعتصامی قرار داشت ایستادیم. جلوی سردیس‌ها راهنمای کتابخانه درباره‌ی تاریخچه‌ی کتابخانه توضیحاتی داد.

راهنما گفت: سمیع‌الدوله فرنشین وقت مجلس چند جلد کتاب حقوق اساسی کشور‌های دیگر را خریداری کرد و به ایران آورد. آن‌ها را به فارسی ترجمه کردند و با استفاده از مطالب آن توانستند نخستین قانون اساسی کشور را بر مبنای آن‌ قوانین بنویسند. بنابراین با این توضیح‌های که دادم سال 1285 خورشیدی یعنی سال پیروزی مشروطیت را می‌توان مبنای سال ایجاد کتابخانه مجلس دانست. ولی بنیان‌گذار بنیادین آن ارباب کیخسرو شاهرخ است که در پایان دوره‌ی دوم مجلس  کتابخانه‌ی مجلس را بنیان نهاد. در آن زمان شمار کتاب‌های کتابخانه مجلس تنها ۵۱ جلد بود. ارباب کیخسرو شاهرخ در هشتم اسفند ۱۲۹۰ خورشیدی ۲۰۲ جلد کتاب از کتابخانه میرزا ابوالحسن جلوه به مبلغ دو هزار و پانصد دینار برای کتابخانه مجلس خریداری کرد که به گفته او یک جلد آن را تا یک هزار تومان می‌خریدند، اما نفروخت. سپس در هشتم اَمرداد ۱۲۹۱ یک هزار و نود و یک جلد کتاب به زبان‌های فرانسه، فارسی، عربی، ترکی، انگلیسی، آلمانی و روسی که احتشام‌السلطنه برای تاسیس کتابخانه ملی پیشکش کرده بود، به کتابخانه مجلس افزوده شد. پنجاه جلد نیز بعد‌ها خریداری شد. در آغاز قرار بود کتابخانه در همان محل حوض‌خانه به شکل رسمی افتتاح شود، اما این کار به شوند پیش‌آمد‌ها و موانع مختلف و نیز فترت‌های بین دوره‌های قانون‌گذاری انجام نگرفت. خود حسین پیرنیا (مؤتمن‌الملک) فرنشین وقت مجلس شورای ملی هم با افتتاح کتابخانه در آن مکان کوچک مخالفت بود. وی معتقد بود که باید نخست محل مناسبی برای کتابخانه در نظر گرفته شود. بنابر‌این در سال 1302پس از چندی مجلس دوره‌ی چهارم بنا‌های واقع در شرق کاخ بهارستان و عمارت‌های آن را خریداری نمود. یکی از این عمارت‌ها اصطبل و کالسکه‌خانه بود. آن را به کتابخانه تبدیل کردند. در سال 1304 با شرکت اعیان و اشراف این کتابخانه افتتاح شد و ارباب کیخسرو شاهرخ فردی به نام مشایخ نقیب‌زاده را به عنوان فرنشین کتابخانه برگزید و در سال 1305 فهرست کتاب‌ها توسط یوسف آشتیانی نوشته شد. این مکانی که امروز به عنوان کتابخانه مجلس شناخته می‌شود، فرح دیبا همسر محمد‌رضا پهلوی و تقی تفضلی، فرنشین کتابخانه مجلس در سال 1339 افتتاح کردند. ارباب کیخسرو با پارسیان هند در پیوند بود و چون پارسیان هند از نظر صنعت چاپ پیشرفته بودند چندین کتاب از پارسیان هند گرفت و به این کتابخانه داد.
راهنما در این دیدار گفت: اگر کسی به دنبال کتابی است، نخست با مراجعه به تارنمای کتابخانه مجلس به نشانیwww. ical.ir می‌تواند کتاب مورد نظر خود را در این تارنما جستجو کند و سپس با آمدن به این کتابخانه از مطالب آن کتاب بهرمند گردد.
سپس به بخش تبدیل نسخ خطی و چاپی کتاب‌ها به کتاب‌های دیجیتال رفتیم.
راهنمای این بخش گفت: کار این بخش اسکن منابع قدیمی است. در اینجا ما اسناد تمام دوره‌ها از مشروطیت تا انقلاب را اسکن می‌کنیم. تا کنون یک ونیم میلیون سند دوره‌ی انقلاب و 280 هزار نشریات دوره‌ی قاجار و پهلوی اول و دوم را اسکن کردیم. کتاب‌های سنگی، سربی، خطی و چاپ‌های قدیمی را هم ما دیجیتالی کردیم. این مرکز با کتابخانه یگانگی در پیوند است. وی افزود اگر کتاب خطی یا قدیمی در منزل دارید ما در اینجا به شکل رایگان کتاب را برای شما دیجیتالی می‌کنیم و پس از برداشتن یک نسخه دیجیتالی از کتاب برای نگاهداری در مرکز کتابخانه، نسخه دیجیتالی دیگر را به همراه خود کتاب  به شما باز می‌گردانیم. از این وسایلی که ما اینجا استفاده می‌کنیم تعدادی هم در کتابخانه یگانگی وجود دارد که خودشان کار تبدیل کتاب‌ها را به نسخه دیجیتال انجام می‌دهند.
وقتی بازدید ما از این قسمت به پایان رسید به بخش مرمت کتاب‌ها رفتیم و جعفری مسوول مرمت در آنجا توضیحاتی داد.
جعفری گفت: تمام کتاب‌ها و اشیا، مانند انسان برای زندگی و ماندن مدت زمانی دارند البته ما با مرمت کتاب زمان مرگ کتاب‌ها را به عقب خواهیم انداخت. روند کار ما بدین گونه است، کتاب‌ها پس از آمدن به اینجا نخست ضدعفونی می‌شوند تا عواملی که شوند تخریب شده‌اند از بین بروند و بیش از این به کتاب آسیب نرسانند. سپس تلاش می‌کنیم کتاب‌ها را مرمت کنیم. به عنوان مثال این کتابی که الان در دست من است را موریانه نابود کرده ما تنها توانستیم عامل اسیدی صفحه را پاک کنیم تا کتاب از بین نرود، ولی بخش‌هایی از برگه‌های کتاب که موریانه نابود کرده است، را دیگر نمی‌توان ترمیم کرد. در کار مرمت تلاش می‌کنیم مشخص باشد که کتاب مرمت شده است چون در غیر این صورت ترمیم کردن آن کتاب به شکل نخستین آن خودش نوعی جعل است، ولی این ترمیم را به گونه‌ای انجام می‌دهیم که بخش ترمیم شده زیاد به چشم نیاید. وی افزود اکنون دو نفر از کتابخانه یگانگی هموند اینجا هستند که در ترمیم کتاب‌ها به ما یاری می‌رسانند.

بازدید از موزه و کتابخانه مجلس در ساعت 11 به پایان رسید و گروه در جلوی در کتابخانه با برداشتن فرتور یادگاری به این بازدید پایان دادند.