آمارها از سفرهای نوروز 1403 چه می‌گویند؟

«گزارش تحلیلی یک‌خبر» عنوانی برای بررسی یک خبر در بخش میراث تاریخی یا گردشگری است که در هفته‌ای که پشت سر گذاشتیم، بازتاب افزون‌تری داشته یا ارزش پرداختن ویژه‌تر را دارد. از این‌رو می‌کوشیم آن خبر را ریزبینانه‌ ببینیم و بررسی کنیم.
آمارهایی که در هفته‌ی گذشته خبرگزاری‌ها از سفرهای نوروزی به‌ دست دادند، موضوعی است که در این‌جا به آن پرداخته می‌شود تا بدانیم که کدام‌یک از مکان‌های گردشگری و میراث تاریخی ما، بیش‌تر پذیرای ایرانیان در روزهای نوروزی بوده است.

بایستگی آسیب‌شناسی سفرهای نوروزی
سفرهای نوروزی در هر سال پیامدهایی دارد و به نتیجه‌هایی می‌انجامد که باید برآورد و سنجیده شوند تا زیان‌ها و سودهای آن روشن شود. این کار، به‌دستیاری «ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر» باید انجام گیرد. اما در بیش‌تر سال‌ها چنین برآوردهایی انجام نگرفته (یا بازتاب بیرونی نداشته است) و تنها به بازگویی آمارها پرداخته شده است و نه آسیب‌شناسی سفرها.
خبرگزاری مهر، در گزارشی که به بررسی آمار سفرهای نوروزی در فروردین‌ماه سال گذشته پرداخته بود، بر این نکته پافشاری کرده است که: «هر ساله شاهد هستیم که دستگاه‌ها در جلسات ستاد سفر، تنها به بیان گزارش می‌پردازند و برنامه‌ریزی‌ها و هماهنگی‌ها در داخل دستگاه‌ها انجام می‌شود و نه ستاد سفر. چون بسیاری از آن‌ها مانند وزارت راه‌وشهرسازی، در داخل دستگاه خود جلسات ستاد سفر را برگزار می‌کنند، بدون آنکه نیازی به حضور وزارت میراث فرهنگی داشته باشند» (16 فروردین 1402). این رَویه، تا اکنون نیز که روزهای نوروزی را پشت سر گذاشته‌ایم، هم‌چنان وجود داشته است و تنها آماری از شمار بازدیدکنندگان و گردشگران و مسافران نورزوی به‌دست داده شده است و ندیده‌ایم که کاری در زمینه‌ی آسیب‌شناسی‌ها انجام گیرد.
به هر روی، از آمارها چنین برمی‌آید که در نوروز امسال، با کاهش سفرهای گردشگری روبه‌رو بوده‌ایم. این کاهش، بر روند صنعت گردشگری ما اثرهای منفی خواهد گذاشت. تارنمای «دنیای اقتصاد» چنان کاهشی را این‌گونه تحلیل کرده است: «اگرچه سفرهای تعطیلات نوروز یکی از مهم‌ترین معیارها برای روند سفر در طول یک سال است (زیرا بیش‌ترین میزان حجم سفر در این دوره اتفاق می‏‏‌افتد)، اما باتوجه به تعطیلات مناسبتی پراکنده در طول سال و تغییر نوع سفرها طی ۳ سال اخیر، دیگر نمی‌توان فقط بر مبنای سفرهای نوروزی چشم‏‏‌انداز یک سال آینده گردشگری را بررسی کرد. با توجه به چالش‏‏‌هایی که صنعت گردشگری با آن مواجه است، بازار گردشگری ممکن است با فراز و فرودهایی همراه شود که از مهم‌ترین این چالش‏‏‌ها می‌توان به افزایش تورم، کاهش رشد اقتصادی، پایین آمدن سطح معیشت زندگی خانوارها، تنش‏‏‌های ژئوپلیتیک منطقه‏‏‌ای و بین‌المللی، افزایش تحریم‏‏‌ها و تغییرات اقلیمی اشاره کرد» (تارنمای دنیای اقتصاد- گزارش 16 فروردین 1403).
در گزارش دنیای اقتصاد، با اشاره به «ادامه‌ی روند گردشگری فقیرانه» در ایران، چنین می‌خوانیم: «گرچه آمارها نشان از افزایش چشمگیر تردد خودروها در سفرهای بین استانی می‌دهد، اما با توجه به کاهش اقامت در مراکز رسمی و حتا غیر رسمی (چه هتل‌‌‌ها و چه بوم‌گردی‌‌‌ها و دیگر مراکز اقامتی) باید گفت که سفرها به سمت سفرهای خانوادگی و فامیلی و اقامت در خانه‌ی اقوام و آشنایان پیش رفته است و بیشترین حجم سفرها به دیدار خانوادگی و دوستانه اختصاص داشته است. این موضوع یکی از مهم‌ترین دلایل استقبال پایین از مراکز اقامتی رسمی و غیررسمی بوده است». سپس به این نکته‌ نیز اشاره شده است که: «البته مهم‌تر از آن، عمده دلیل را باید در بالا بودن بیش از حد هزینه‌ی سفر و پایین آمدن توان مالی خانوارها دانست که امکان سفر مانند گذشته را ندارند و سفرهای نوروزی خود را به دیدار اقوام و ماندن در خانه اقوام و آشنایان محدود کرده‌‌‌اند». همین دشواری‌هاست که صنعت گردشگری ایران را «فقیرانه» ساخته است؛ روندی که به‌گمان می‌رسد در سال جاری نیز ادامه‌دار خواهد بود.
اکنون به آماری که وزارت میراث فرهنگی از جاها و شهرهای پُررفت‌وآمد نوروزی به دست داده است، می‌پردازیم تا بدانیم در سفرهای نوروزی امسال چه مکان‌هایی بیش‌ترین بازدیدکننده را داشته‌ است.

چهار‌جای پُربازدید در روزهای نوروزی
در روز 14 فروردین‌ماه، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، آمار گردشگران نوروزی و بازدید آن‌ها از جاهای تاریخی ایران را انتشار داد. برپایه‌ی آن آمار، بیش از 6 میلیون و 200 هزار تَن از دیرینکده‌های (:موزه‌های) کشور و هم‌چنین جاهای تاریخی ایران دیدن کرده بودند. در این میان، تخت جمشید، حافظیه، سعدیه (در استان فارس) و دیرینکده‌ی سعدآباد (در تهران) بیش‌ترین بازدیدکننده را داشته‌اند (خبرگزاری ایسنا). در این گزارش، استان فارس و جاهای تاریخی آن، بازدیدکنندگان افزون‌تری در میان استان‌های دیگر داشته است. برپایه‌ی همان آمار است که درمی‌یابیم مجموعه‌ی فرهنگی ‌تاریخی سعدآباد، مجموعه‌ی میراث جهانی کاخ گلستان، مجموعه‌ی میراث جهانی تخت جمشید، حافظیه، مجموعه‌ی فرهنگی‌تاریخی نیاوران، سعدیه، ارگ کریم‌خانی، باغ فین، کاخ‌موزه‌ی چهل‌ستون و قلعه‌ی فلک‌الافلاک از پُربازدیدها بوده‌اند.

واپسین روزهای نوروز و شلوغی تخت جمشید
در روز 12 فروردین، تخت جمشید شمار بسیار زیادی از مسافران نوروزی را به خود دیده بود؛ بدان اندازه که راه‌بندان خودروها و بازدیدکنندگان، رسیدن به کاخ‌های تخت جمشید را دشوار می‌ساخت. در این روز، گردشگران نوروزی فراوانی پشت درهای بسته‌ی مجموعه کاخ‌های تخت جمشید مانده بودند (ایسنا- گزارش 13 فروردین‌ماه). در آن گزارش میدانی آمده است: «با وجود اینکه ساعت 18 به‌عنوان ساعت پایان بازدید این مجموعه در نظر گرفته شده بود، اما تا حدود دو ساعت پس از این زمان نیز وضعیت ترافیکی جاده تخت جمشید تغییر چندانی نکرده بود. در ساعت 18 همچنان فضای مجموعه مملو از جمعیت بود و تاریک‌شدن هوا هم نمی‌توانست باعث دل‌کندن گردشگران از این بنای باشکوه باشد».
آن مایه از دل‌بستگی ایرانیان به بازدید از تخت جمشید، بی‌گمان گواه نگرش و توجه به پیشینه‌ی باستان و تاریخ‌وفرهنگ هزاره‌ای ایران باید دانسته شود.

آمار بازدید از بیستون
در روزهای نوروزی، 37 هزارتَن نیز از مجموعه‌ی جهانی بیستون (در استان کرمانشاه) بازید کرده بودند (ایسنا- 12 فروردین). برپایه‌ی آمار اداره‌کل میراث فرهنگی کرمانشاه، بیش از 91 هزار تَن نیز به دیدن تاق‌بستان، یادگاری باشکوه از ساسانیان، رفته بودند. از سوی دیگر، در بازه‌ی زمانی نوروز، بیش از 7300 تَن «تکیه‌ی معاون‌الملک» و بیش از 45 هزارتَن «معبد آناهیتا» را از نزدیک دیده بودند. تکیه‌ی معاون‌الملکِ شهر کرمانشاه، از سازه‌های زیبا و باشُکوه دوره‌ی قاجار است.

استان‌های لرستان و کردستان؛ کاهش گردشگران
آثار تاریخی در استان لرستان، فراوان است. اما امسال آمارها گواه می‌دهند که بازدید از آن آثار با کاهش 19 درصدی روبه‌رو بوده است (ایسنا- گزارش 15 فروردین). شمار مسافران نوروزی‌ استان لرستان که بازدید از آثار تاریخی را در برنامه‌های خود گنجانده بودند، 938 هزار تَن بوده است. در این میان، 103 هزار تَن قلعه‌ی فلک‌الافلاک را برای دیدن برگزیده بودند. شاید هوای بارانی نوروز لرستان، سبب کاهش بازدیدکنندگان از آثار تاریخی این استان بوده است. در استان کردستان نیز با کاهش 12درصدی مسافران نوروزی روبه‌رو بوده‌ایم (گزارش ایرنا- 4 فروردین 1403).

رویکرد دل‌گرم‌کننده به صنایع دستی
خوشبختانه در نوروز امسال، گردشگران نگاه بسیاری به صنایع دستی استان سیستان‌وبلوچستان (که از این دید از استان‌ها مهم تولید صنایع دستی است) داشته‌اند. آمارها می‌گویند که در این استان، در نوروز، فروش صنایع دستی بیش از 15 میلیارد ریال بوده است. این میزان از خرید صنایع دستی، از بیش از 674 هزار مسافری بوده است که دیدار از آن استان را در برنامه‌های نوروزی خود گنجانده بودند (گزارش ایسنا- 14 فروردین). درباره‌ی فروش صنایع دستی دیگر استان‌ها، آماری به دست نیاوردیم.

نکته‌ و برآورد پایانی
به هر روی، با توجه به آمار به‌دست داه شد توسط وزارت میراث فرهنگی، به چنین برداشتی می‌توان رسید که مقصد گردشگری نوروزی در نوروز 1403، از شهرهای شمالی کشور به سوی مرکز کشور و بیش از همه استان فارس بوده است. در این میان جاهایی مانند تخت جمشید و حافظیه و سعدیه پذیرای شمار افزون‌تری از مهمانان نوروزی بوده‌اند.