رِخنهی روز اَفزون لکههای تیره رنگ و اسیدی در سنگ نبشتهی شاهپوریکم ساسانی در اِشکَفت حاجیآباد مَرودشت، یادگار ساسانیان را با خطر پاک شدن و حذف روبهرو کرده است. این باکتریها همانند خُوره به جان سنگنبشتههای پهلوی افتاده و روزگار سختی را برای آنها رقم زده است.
به گزارش اَمرداد، سنگ نبشتههایی که کمابیش 1700 سال پیش به فرمان شاهنشاه ایران شاهپوریکم ساسانی در فرو رفتگی بخشی از اِشکَفت (:غار) روستای حاجی آباد مَرودَشت تراشیده شده است، روزگار سرسخت و پرفراز و نشیبی را سپری میکنند. همچنین در یکی دو دههی گذشته، به انگیزهی رِخنهی لکههای تیره رنگ و اسیدی روزبهروز وضعیت آن بدتر شده و در خطر حذف و پاک شدن از چهرهی تاریخ جای گرفته است.
سنگنبشتههای باستانی از آن گروه از یادمانهای تاریخی-فرهنگی ارزشمندی هستند که سندی زنده و پویا به شمار میآیند. از سویی، با بررسی و پژوهش و خوانش این یادمانهای تاریخی، میتوانیم با شرایط زیست، تاریخ اجتماعی و گاه سیاسی و آیین و آداب گذشتگان پاک نهاد خویش آشنا شده و در واکاوی و موشکافی (:تحلیل و تجزیه) تاریخ از آنها به درستی سود جست. از همینروی، سنگنبشتهها نزد کارشناسان، پژوهشگران و زبانشناسان و دانشجویان رشتههای تاریخ و باستانشناسی از ارزش و جایگاه ویژهای برخوردارند.
اما با این همه، گاهی از سوی سرپرستان (:متولیان) اَمر به درستی مورد پاسداری و نگاهبانی جای نگرفته و با دشواریهای ریز و درشتی دست و پنجه نرم میکنند.
رِخنهی باکتریها در سنگ نبشتهی شاهپور یکم ساسانی
نگارنده در یکی دو دههی گذشته، بارها از این یادمان تاریخی بازدید کرده و دشواریهای پیشروی آن را به سرپرستان سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گزارش داده است. اما همچنان لکههای تیره و قهوهای رنگی که از سمت بالا به پایین سرازیر بوده و به بیشتر بخشهای سنگنبشته نیز، رخنه کرده است، وجود دارد و هم اینک رَوند رو به رشدی در پیش گرفته است. این باکتریها به باور کارشناسان همانند خوره به جان پوستهی سنگها خواهد افتاد و در دراز مدت آنها را نابود میکند. ترک و شکافهای ریز و درشتی که بر روی سنگنبشته و پیرامون آن، از گذشتهها پدیدار شده است از دیگر دشواریهای یادگار ساسانیان بوده که این یادمان باستانی را با خطر جدی روبهرو کرده است. یادگاری نویسیها با رنگ که از گذشتهها وجود داشته است، بخش دیگری از آسیبهای وارده به سنگ نبشتهی ساسانی نامدار به حاجیآباد است.
شاید یکی از بدترین آسیبها و چالشهای یادگار ساسانیان، وجود میدان تیر در نزدیکی و حریم درجه یک در پایین دست اِشکفت باشد که از سوی نیروهای نظامی سالهای سال است در حال انجام بوده و به باور کارشناسان تهدیدی جدی برای آن بهشمار میآید. همچنین نباید برخی از کارهای انجام شده در چندین سال گذشته از سوی میراث فرهنگی همانند نرده کشی گِرداگرد ورودی اِشکفت برای پاسداری بهتر و پیشگیری از ورود گوسپندان و چوپانان را نادیده گرفت. اما بیگمان بدترین و مهمترین دشواری سنگنبشتهی ساسانی اِشکفت حاجیآباد، رخنهی لکههای تیره و قهوهای رنگ اسیدی در زیر پوستهی سنگها است که باید هرچه زودتر شناسایی و پاک سازی شود. تا خدای ناکرده با نابودی یکی از ارزشمندترین یادگارهای باستانی روبهرو نشویم.
یک کارشناس مرمت : هر چه زودتر باید سنگنبشتهها از آلودگیها پاک شود
سیامک علیزاده، مرمتگر آثار، بناها و اشیای تاریخی دربارهی وضعیت یادگار ساسانیان به اَمرداد گفت: «برپایهی نگارههای موجود، سنگنبشته و سراسر دیواره باید با شستوشوی علمی تمیز و از آلودگی پاک شود. اَنگیزههای وجود لکههای قهوهای و تیره در دیواره و رخنهی آن در سنگنبشتهها بررسی و نوع پیشگیری و در فرجام برطرف کردن آن، هر چه زودتر انجام شود».
دکتر علیزاده دربارهی روش تمیز کردن این سنگنبشته افزود: «سنگنبشته باید به شیوهی کراتز یا ضمادگذاری نمکها و دیگر مواد زیانآور (:مضر) هر چه زودتر و در صورت امکان، کامل پاک شود. همچنین باید دید که لکهها با چه موادی بهتر پاک خواهد شد. با آب خالص، یا بخار و با دستگاههای ویژه (:مخصوص) باید بررسی و آنالیز شود که به چه نمونه موادی نیازمندیم تا لکهها و املاح (اسیدها یا باکتریها) را از میان ببریم. به هر روی، باید وزارت میراث فرهنگی هر چه زودتر دست به کار شود و از آسیبهای بیشتر و نابودی آن، پیشگیری کند».
سنگنبشته پهلوی حاجیآباد
سنگنبشتهی شاهپور یکم ساسانی در اِشکفتی که به «شیخعلی» یا زندان جمشید نیز نامدار شده، در پنج کیلومتری خاور (:شرق) میراث تاریخی نقش رستم در راستای راهی که از کنارکوه گذر میکند، جای گرفته است. درون اِشکفت تاقچههایی آراسته شده (:تعبیه) است. در دو تاقچه یکم و دوم درکنار یکدیگر، دو سنگنبشته به دبیرهی (:خط) درشت پهلوی نگاشته شده است. در تاقچهی نخست با دبیرهی پهلوی ساسانی در 16 رَج (:سطر) و در تاقچهی دیگر به دبیرهی پهلوی اشکانی یا پارتی در 14رج نگاشته شده است. شاهپوریکم، شاهنشاه ساسانی در این سنگنبشته، افزونبر شناخت خود و نیای خویش، توانایی و شرح تیراندازی خود را در برابر شهرتاران (شهرداران)، ویسپوران (شاهزادگان)، بزرگان و آزادگان به نمایش میگذارد. این سنگنبشته از دید پژوهشهای تاریخی و باستانشناختی دارای ارزش فراوانی بوده و سندی زنده و پویا به شمار میآید.
بخشی از برگردان سنگنبشته پهلوی حاجیآباد
«این تیر رس من مزدیسن بغ (خداوندگار) شاهپور شاهان / شاه ایران و اَنیران که چهر از ایزدان / پسر مزدیسن بغ اَردشیر شاهان شاه ایران / که چهر از ایزدان، نوه بغ پاپک شاه{است}. ما / هنگامی که این تیر انداختیم، پس پیش شهرداران/ ویس پوران (شاهزادگان) و بزرگان و آزادان انداختیم، ما پای به / این دره نهادیم، ما تیر آنسویتر آن چیده (نشانه) / بیافکندیم … » (برگردان داریوش اکبرزاده)
اکنون باید دید که آیا وزارت میراث فرهنگی پس از دو دهه، نابسامانی و وضعیت بد سنگنبشتههای شاهپوریکم، دست به کار مرمت و پاکسازی لکههای تیره و قهوهای رنگ از روی یادگار ساسانیان خواهد شد و یا همچنان یکی از ارزشمندترین یادمانهای ملی کشور را به حال خویش رها میکند.
سنگ نبشتهی پهلوی شاهپور یکم ساسانی نامدار به حاجیآباد در 18 تیرماه 1311 خورشیدی و با شمارهی 183 به ثبت ملی رسیده است.
فرتورها از سیاوش آریا است.
4090
