تپه‌ی باستانی و 9 هزارساله‌ی «اَهَرنجان» در شهرستان سَلماس در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می‌برد. این تپه ی ارزشمند در محاصره‌ی ساخت‌وسازها، خانه‌ها و پسمانده‌های ساختمانی (:نخاله) جای گرفته است و روزگار اندوه باری را پشت سر می‌گذارد.
به گزارش اَمرداد، تپه ی باستانی «اَهرِنجان» با دخالت‌های انسانی روز به روز کوتاه‌تر می‌شود! در چندین سال گذشته برخی با برداشت فراوانی از حجم خاک تپه برای ساخت آجر در کارگاه آجرپزی و یا افزودن به زمین‌های کشاورزی برای قوی‌تر کردن خاک و برداشت بهتر فرآورده‌های خود، اقدام به نابودی آن کرده اند که انگیزه‌ی از میان رفتن داده های باستان‌شناختی خواهد شد. هم اینک تنها بخش اَندکی از این تپه‌ی باستانی در عرصه‌ی ظاهری آن برجای مانده است. با این همه، امروزه به انگیزه‌ی گسترش شهرنشینی و ساخت‌وسازهای بی رَویه و اَفسارگسیخته در حریم و عرصه‌ی آن، این محوطه به جایگاهی برای تخلیه‌ی پسمانده‌های ساختمانی و زباله‌های خانگی باشَندگان (:ساکنان) پیرامون آن تبدیل شده است. و این کار به شدت به پاک شدن شواهد باستان‌شناختی و نابودی محوطه خواهد انجامید. همچنین گذر هر روزه ی دوچرخه‌سواران و گاه موتورسواران از روی تپه، آن را به جایگاهی برای سرگرمی مردم منطقه تبدیل کرده است که جای بَسی اَفسوس و دریغ دارد. وجود انبوه خار و خاشاک در حریم و پیرامون تپه نیز از دیگر چالش‌های پیش روی این یادگار ملی است. نبود یک تابلوی ساده ی شناسایی (:معرفی) از سوی سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی که می‌تواند به نشانه ی هُشدار و آگاهی‌رسانی باشد و از دست‌اندازی‌های (:تعرضات) بیشتر پیشگیری کند، کم ترین کاری است که باید هر چه زودتر در دستور کار مدیران و سرپرستان (:مسوولان) میراث فرهنگی شهرستان و استان جای گیرد. همچنین می توان با پاک‌سازی محوطه و فَنس کشی گِرداگِرد تپه، از نابودی بیشتر آن پیشگیری کرد و آن را به آیندگان که دارندگان (:صاحبان) اصلی این سرزمین هستند، واگذار کرد.
پیشینه‌ی پژوهشی و شناخت تپه‌ی اَهرِنجان
دشت سَلماس با گستردگی کمابیش 400 کیلومترمربع در آذربایجان غربی و در شمال دریاچه‌ی ارومیه جای گرفته است. تپه ی اَهَرنجان در این دشت جای دارد. اَهرِنجان، تپه‌ی کوچکی است نزدیک به 3 هزار مترمربع که 3 متر از سطح زمین‌های پیرامون بلندا دارد. در سال 1353 خورشیدی، دکتر حسن طلایی در یک بررسی کوتاه مدت اَندکی از آثار سطحی تپه گردآوری کرد. در سال 1370 بهمن کارگر موفق به کَندن (:حفر) گمانه‌ای آزمایشی به‌اندازه‌ی 2*2 متر شد که داده های به دست آمده از آن را به گونه ی بخشی از پایان نامه‌ی دوره‌ی کارشناسی ارشد خود ارایه داده است. بر پایه ی داده های موجود از این گمانه‌ی آزمایشی، روشن شده است که کُلفتی (:ضخامت) آثار باستانی تپه ی اَهرنجان نُه متر و 20 سانتی متر است که نزدیک چهار متر و 80 سانتی متر از آن در زیر سطح زمین‌های پیرامون جای دارند. در این گمانه از 40 سانتی متر از زیر سطح زمین‌های پیرامون سفال ویژه ی اَهرنجان به دست آمده است. روی این آثار به ترتیب آثاری از دوره‌های برنز 1 و 2، آهن 2 و 3 جای داشتند. این داده ها با تمیز کردن سطح برشی ستونی (:عمودی) به پهنای یک متر در بخش دیگری از تپه ی اَهرنجان که به گونه ی غیرمجاز خاک‌برداری شده بود، تایید شده است. برپایه ی داده های انتشاریافته، افزون بر اندازه‌ی فراوانی تکه های سفال‌های ویژه ی دوره‌ی نوسنگی، شماری (:تعدادی) مشته سنگ، سنگ ساب، هاون‌های سنگی، تیغه های اِبسیدین (یا شیشه‌ی آتشفشانی، نمونه‌ای سنگ از سیلیکات است که بافت شیشه‌ای مشکی رنگی دارد و در دوران سنگ از اِبسیدین تراش داده شده به عنوان ابزار بهره می‌بردند و امروزه در کاردپزشکی (:جراحی) مورد بهره جای می‌گیرد)، انواع سردوک ها و ابزارآلات ساخته شده از استخوان جانوران نیز از سطح تپه گردآوری شده و از گمانه‌ی آزمایشی به دست آمده است.
سفال‌های دوره‌ی نوسنگی اهرنجان همانندی بسیار فراوانی با سفال‌های نوع «سرابی» دارند که نمونه‌هایی از آن‌ها در کاوش های تپه ی حاجی فیروز نیز به دست آمده است. سفال‌های اَهرنجان دست ساز و دارای شاموت گیاهی هستند. سطح آوَندها (:ظروف) با روش دست نم‌دار لعاب داده شده‌اند. گهگاهی نیز برای لعاب دادن سفال‌ها از لعاب گِلی پرمایه‌ی (:غلیظ) سرخ یا کرم رنگ بهره برده شده است. مغز سفال‌ها دود زده و تیره است که نشان می دهد سفال‌ها در گرمای کمابیش ناکافی پخته شده اند. سفال‌های اَهَرنجان به دو گروه اصلی داغدار و نقش دار بخش می‌شوند. سفال‌های نقش دار اَهرنجان را با عناصر ساده هندسی آرایش (:تزیین) کرده اند. رنگ نقش‌ها زیر گروهی از سرخ تیره تا قهوه‌ای جای می‌گیرند که تغییر رنگ ها ناشی از چگونگی پخت سفال‌ها است. از دید شکل، بیشتر آوَندهای اهرنجان را انواع کاسه‌های ساده و سبو تشکیل می‌دهند. آوندها دارای کف تخت و لبه کمی به بیرون برگشته هستند. برخی از کاسه های اَهرنجان دارای لوله کوتاهی در زیر لبه هستند که همانند آن‌ها تا کنون از هیچ جایگاه باستانیِ هم دوره‌ی دیگری گزارش نشده است.
تپه ی اَهرنجان با شماره‌ی 2102 به ثبت ملی رسیده و در شهرک فرهنگیان شهرستان سَلماس جای گرفته است و به وسیله‌ی خانه‌های تازه‌ساز محاصره شده و حال و روز خوبی ندارد. بر پایه ی پژوهش‌های انجام شده در این محوطه آثاری از دوران نوسنگی (نئولتیک) و مس و سنگ (کالکولتیک) با تاریخ‌گذاری کمابیش هزاره‌ی هفتم پیش از میلاد ( 9 هزار سال پیش) به دست آمده که نشانه ی پشتوانه‌ی سِتُرگ هویتی باشَندگان این سرزمین است.
اَهرنجان، یکی از قدیمی‌ترین روستاهای شناخته شده در آذربایجان غربی از دیدگاه پژوهش‌های باستان‌شناختی به شمار می‌آید که دارای ارزش بسیار فراوانی است.
در آماده‌سازی این گزارش در بخش پژوهشی از کتاب ایران پیش از تاریخ، نوشته‌ی دکتر صادق ملک شهمیرزادی بهره برده شده است.
گسترش بی رویه شهرنشینی و ساخت و سازها بیش از نیمی از تپه را نابود کرده است
نخاله و مصالح ساختمانی را در کنار یادمان ملی ریخته اند که جای شگفتی دارد
واپسین نفس های تپه ارزشمند اَهرنجان به گوش می رسد
نمونه ای از سفال های به جا مانده از سطح محوطه
تنها بخشی که ازتپه 9 هزارساله اَهرنجان سلماس برجای مانده و جای بسی افسوس دارد
ساخت و سازهایی که تا عرصه تپه پیش رفته و آنرا نابود کرده است
این وضعیت روی تپه است، تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل!؟
این تنها تابلویی است که برای اثر ارزشمند چندهزارساله نصب کرده اند البته بسیار دور ازدسترس!؟
بخش هایی که با تیغه های لودر نابود شده است
تپه ای که به پیست دوچرخه و موتور سواری تبدیل شده و مدیران در خواب به سرمی برند.
فرتور از سیاوش آریا است.
6744
