سوزن عشق بر تاروپود مهربانی، هنر بانوان بلوچ

خبرنگارامرداد: مارال آریایی
1395-11-10
00:00

نمایشگاه پوشاک سنتی بلوچستان با نام «با ابریشم تا بلوچستان» پس از چهار روز با نمایش تن‌پوش‌های سنتی بلوچستانی در گنج‌خانه سلطنتی پوشاک در مجموعه فرهنگی ـ تاریخی سعدآباد به کار خود پایان داد.
به‌گزارش تارنمای امرداد سوزن‌دوزی بلوچستان پویا است در حالی‌که در بخش‌های دیگر کشور به‌گونه سنتی و کهن خود برجای مانده‌است؛ بومیان موضوعی به‌نام «مُد» بین خودشان دارند که رنگ‌ها و طرح‌ها هر سال دیگرگون می‌شود.
گیسو فکوری سرپرست گنج‌خانه (:موزه) پوشاک سلطنتی برپایی نمایشگاه از «ابریشم تا بلوچستان» که چهار روز در کاخ سعدآباد برگزار شد را در راستای آرمان گنج‌خانه (:موزه) دانست و گفت: «برخی از آثار گنج‌خانه شامل تن‌پوش‌های دوره پهلوی است و فرح دیبا در گذشته با سفارش‌هایی از دوخت‌های سنتی برای تن‌پوش‌های رسمی بهره گرفته‌بود.»
فکوری به خبرنگار امرداد گفت: «از آن‌جایی که سوزن‌دوزی‌ رو به فراموشی است گنج‌خانه برآن شد تا به گونه نمایشگاه و کارگاه به شناساندن بیشتر آن بپردازد؛ بنایراین با بانو مشایخان در سیستان بلوچستان در پیوند بودیم؛ از وی خواهش کردیم افزون بر برپایی نمایشگاهی از تن‌پوش‌های بلوچی و نشان‌دادن کاربرد آن در تن‌پوش‌های امروزی، کارگاهی سه‌روزه از 6 تا 8 بهمن آموزش‌های بایسته را برای دوست‌داران داشته باشد.»
فکوری از استاد برجسته این هنر ارزشمند گفت: «هنگامی که دیبا برآن بود هنرهای سنتی بر روی تن‌پوش‌های بانوان ایرانی را گسترش دهد در سفرهایی به سیستان و بلوچستان با «بانو مهتاب نوروزی» دیداری داشته و سفارشات خود را به وی ‌می‌دهد تا روی تن‌پوش‌های تشریفاتی این دوخت را انجام دهد. البته طراحی تن‌پوش‌ها به‌وسیله «کیوان خسروانی» صورت می‌گرفت و سوزن‌دوزی‌ها را بانو نوروزی می‌دوخت.»
گفت‌وگوی دیگری با استاد سوزن‌دوزی نمایشگاه صورت گرفت. زهرا مشایخان که زاده سیستان و بلوچستان نیست ولی در زمان دانشگاه به انگیزه شیفتگی به این هنر و پیوند زناشویی با یکی از بومیان به درازای 18 سال است که در آن‌جا زندگی می‌کند و هم‌اکنون نیز در سازمان زندان منطقه سرپرستی کارگاه صنایع دستی را برعهده دارد و به مددجویان زندان سوزن‌دوزی را آموزش می‌دهد.
زهرا مشایخان به امرداد گفت: «سوزن‌دوزی بلوچ بسیار ظریف، کهن و زیبا ولی فراموش شده‌است و اگرچه اثارش را در جاهای بسیاری حا خارج از کشور می‌بینیم ولی کمتر کسی درباره آن آگاهی یا شناخت دارد.
یکی از انگیزه‌های ناشناخته ماندنش این است که بلوچی‌ها تنها بر روی تن‌پوش‌های خود آن را می‌دوزند و کاربری دیگری مانند رومیزی، مانتو، کوسن و… در منطقه ندارد. من به‌مانند دوستان دیگر برآن هستیم این هنر را کاربردی‌تر کرده تا در دسترس همگان قرار گیرد.»
این استاد درباره دیرینگی هنر سوزن‌دوزی در سیستان و بلوچستان گفت: «دیرینگی سوزن‌دوزی به‌درستی شناخته شده ‌نیست ولی اثارش از 100 تا 200 سال پیش از ورود اسلام به ایران دیده می‌شود. گروهی از راه جاده ابریشم وارد بلوچستان می‌شوند؛ آنان پرورش کرم‌ ابریشم، چگونگی تهیه نخ ابریشم، رنگ‌آمیزی و سوزن‌دوزی را به مردم بومی به‌ویژه بانوان آموزش می‌دهند.
در دوره تیموری و مغولان رواج کاملی داشته‌است و تا نزدیک به 100 سال پیش نخی که برای این دوخت به‌کار می‌رفته، از ابریشم بوده‌است نخی که به‌وسیله بومیان آماده می‌شد.»
مشایخان در ادامه گفت: «امروزه شوربختانه به‌انگیزه خشک‌سالی، درختان توت از بین رفته و کرم ابریشم پرورش داده نمی‌شود؛ مردم نیز توان مالی بالایی ندارند تا ابریشم مورد نیاز را تهیه کنند بنابراین نخ‌ها بیشتر پنبه، کاموا و حتا گاهی نخ اکرولیک به‌کار می‌رود.
برای کاربردی‌تر شدن با موادی مانند چرم و نمد آمیخته شد تا بتوان برروی کالاهایی چون کیف‌های دستی و شال بهره گرفت. حتا با دوخت روی شلوارهای جین در کشورهای دیگر به‌فروش می‌رسد.»
کوچ بومیان به کشورهای دیگر انگیزه‌ای برای ورود این دوخت در تن‌پوش‌های آنان از جمله کشور سوئد و انگلیس و فنلاند شده‌است.
مشایخان درباره به‌روز بودن دوخت سوزن‌دوزی در سیستان بلوچستان گفت: «رودوزی‌های رایج در جهان همگی دارای وجه‌های یکسانی هستند ولی سوزن‌دوزی بلوچستان پویا است و هر سال به‌روز می‌شود؛ در حالی‌که در بخش‌های دیگر کشور به‌گونه سنتی و کهن خود برجای مانده‌است. بومیان موضوعی به‌نام «مُد» بین خودشان دارند که رنگ‌ها و طرح‌ها هر سال دیگرگون می‌شود.»
استاد سوزن‌دوزی در بخش دیگری از سخنانش به دلالان و سود هنگفتی که به‌دست می‌آورند گفت: «شوربختانه هنرمند واقعی در استان چند مشکل بزرگ دارد یکی این‌که هنرمند مشکل زبان دارد زیرا بلوچی لهجه نیست بلکه یک زبان است و بیشتر بلوچی‌ها نمی‌توانند به فارسی سخن بگویند؛ دیگر این‌که استان بسیار محروم است و هنرمند توانایی بالایی برای فروش هنرش ندارد به‌همین انگیزه دلالان سود کلانی را به‌دست می‌آورند بدون آن‌که هنرمند اصلی به کارمزد شایسته‌ای برسد.
چند سالی ‌است در نمایشگاه‌ها شرکت می‌کنند و اینترنت و شبکه‌های مجازی به‌ آن‌ها کمک کرده تا به دیگران این هنر را بهتر بشناسانند.»
مشایخان در پایان سخنانش گفت که شوربختانه به‌انگیزه نداشتن وضعیت مالی بالا از صنایع دستی کمتر خرید می‌کنند، از سوی دیگر آگاهی درستی نسبت به ظرافت و ارزشمندی این دوخت ندارند و گمان دارند مانند گلدوزی‌های دیگر ساده دوخته می‌شود بنابراین ارزش راستین آن ناشناخته مانده‌است.