احمد محیط طباطبایی در نشست نمایش، نقد و بررسی مستند شاه‌جهان که در دفتر ایکوم برگزار شد، به بازگفت کوشش‌های فرهنگی و اقتصادی زرتشتیان و نقش آنان در گسترش فرهنگ ایرانی پرداخت.
خدایار معاونت و حسن نقاشی از دیگر سخنرانان این نشست بودند.
زرتشتیان یزد استمرار فرهنگی را حفظ کردند
احمد محیط طباطبایی، رییس ایکوم (شورای بین‌المللی موزه‌ها) در نشست نقد و بررسی مستند «شاه‌جهان» گفت: «در سده‌ی نوزدهم، به‌جز پایتخت که ورودی اصلی کشور بود، سه شهر بسیار مهم در ایران وجود داشت. یکی محور رشت- انزلی بود، دیگری تبریز و سومی یزد. شهرهای رشت و انزلی از راه پترزبورگ در روسیه‌ی آن روزگار، مفاهیم اروپایی و شکل‌های گوناگون مادی و غیر مادی را پذیرا بودند. حتا در رشت، پیش از تهران، کتابخانه‌ی ملی بنیادگذاری شده بود. تبریز نیز از راه استانبول با اروپا ارتباط داشت. این شهرها در حوزه‌ی فرهنگ و ادبیات نیز بسیار تاثیرگذار بودند».
او سپس افزود: «شهر یزد نیز همان ویژگی را داشت. یزد از راه کمپانی هند شرقی انگلستان که در بمبئی و هندوستان فعالیت می‌کرد، با مفاهیم غربی آشنا می‌شد. بازرگانان و مردم یزد با این کمپانی در ارتباط بودند. پس یزد یکی از ورودی‌های مهم مفاهیم جدید غرب به ایران بود. به همین سبب است که در انقلاب مشروطیت، در این سه شهر زودتر از شهرهای دیگر انجمن‌های ایالتی و ولایتی، که نماد مشروطیت شناخته می‌شدند، تشکیل می‌شود».
به سخن طباطبایی، همان‌گونه که در رشت و انزلی جامعه‌ی ارامنه یکی از دلایل انتقال فرهنگی بودند، یا ارامنه و آسوری‌ها در آذربایجان در چنین انتقالی اثرگذاری داشتند، در یزد نیز جامعه‌ی زرتشتی نقش و اهمیت بسیار بالایی داشت. جامعه‌ی زرتشتی یزد از زمان‌های دور، حتا در زمان ساسانیان، با هند ارتباط داشت و این استمرار فرهنگی را حفظ کرده بود.
این سخنران در ادامه گفت: «یکی از رهبران مشروطیت که سپس نماینده‌ی زرتشتیان در اولین مجلس شورای ملی ایران شد، ارباب جمشید جمشیدیان بود که از مفاخر و افراد بسیار مؤثر در تثبیت مفاهیم جدید بود».
طباطبایی با اشاره به کوشش‌های فرهنگی در دوره‌ی مشروطیت، افزود: زمانی که از یکی از رهبران مشروطیت، میرزا یحیی دولت‌آبادی، پرسیده بودند که چگونه باید انقلاب مشروطیت را قوام داد؟ او پاسخ داده بود که «مدرسه‌سازی کنید». در واقع مدرسه‌سازی و مردم را به درس‌خواندن تشویق کردن، از ویژگی‌های تاثیرگذار انقلاب مشروطیت بود. در آذربایجان میرزا حسن رشدیه و در تهران کسانی مانند دولت‌آبادی و دیگران، به این کار مشغول شدند. حتا شخصیت‌های مذهبی انقلاب مشروطیت- مانند آیه‌الله طباطبایی- نخستین مدرسه‌ی دخترانه را در تهران دایر می‌کنند تا بتوانند توسعه‌ی کیفی و کمی آموزش در میان مردم را همگانی کنند. البته در آن زمان دارالفنون را داشتیم اما دارالفنون مدرسه‌ی اشراف بود».
او افزود: «جامعه‌ی زرتشتی نیز از ارکان مهم مدرسه‌سازی در ایران شناخته می‌شود. آن‌ها در تهران و جاهای دیگر، در کرمان و یزد، مدرسه ساختند. مدارس آن‌ها هم تنها برای جامعه‌ی زرتشتی نبود، برای همه‌ی ایرانیان بود. دبیرستان فیروزبهرام، در خیابان سی تیر تهران، نیز یکی از آن مدارس است که زرتشتیان به کمک جامعه‌ی پارسیان هند، بنیادگذاری کردند.
احمد محیط طباطبایی در پایان سخنانش درباره‌ی نشست نقد و نمایش فیلم در ایکوم گفت: «یکی از محورهای ایکوم در سال میلادی‌ای که وارد آن شده‌ایم، حفاظت از میراث ناملموس است. میراث ناملموس یعنی زبان، ادب، باورها، شعر و هر آنچه که به انسان بازمی‌گردد. ساخت و پخش فیلم مستند نیز در همین راستا و بخشی از میراث ناملموس است».
نشست «نقد و نمایش شاه‌جهان»، پسین دوشنبه 6 اسفندماه 1403 در دفتر ایکوم (سرای) پروین اعتصامی، در محله‌ی سرچشمه‌ی تهران، برگزار شد. پس از نمایش مستند یادشده، پرسش باشندگان و پاسخ سخنرانان، پایان‌بخش این نشست بود.
خدایار معاونت: ترورهای پس از مشروطه، برآیند به خطر افتادن منافع بیگانگان بود
حسن نقاشی: ساخت مستند به یافتن اسناد تاریخی در خانه‌ی شاه‌جهان انجامید
گزارش تصویری: مستند شاه‌جهان در دفتر ایکوم به نمایش گذاشته شد
