بایسته‌های آیین‌های درگذشتگان

فرنشین انجمن موبدان، موبد دکتر مهربان پولادی در گفت‌وگو با امرداد بایسته‌های آیین‌های درگذشتگان را بازگفت.
در گفت‌وگو با امرداد، موبد دکتر مهربان پولادی، فرنشین انجمن موبدان، بایسته‌های آیین‌های درگذشتگان و چگونگی برگزاری آن‌ها را توضیح داد. به گفته‌ی وی، از مهم‌ترین مراسم شخص درگذشته، آیین سوم، آیین شبگیره و بامداد چهارم است.
موبد پولادی در ادامه افزود: طبق سنت و آیین زرتشتی و مصوبه همایش سراسری موبدان ایران در فروردین ماه 1403 خورشیدی که در هر مکانی که سفره سوم درگذشته پهن می‌‌شود آیین شبگیره و صبح چهارم در آنجا خوانده شود و هنگام سرودن آفرینگان صبح چهارم میوه پاره می‌‌شود. افزون‌بر این چون نمی‌توان در تاریکی و زمان شبگیره مراسم در آرامگاه برگزار کرد بنابراین شایسته نیست مراسم سوم و شبگیره و صبح چهارم در آرامگاه باشد.
فرنشین انجمن موبدان با اشاره به اینکه پیش از دهمان بامداد چهارم یعنی بعد از شبگیره تا بامداد چهارم زمانی که داریم (زمان هوشبام) به کارهای درگذشته که در سه روز نخست بررسی شده، رسیدگی و اعلام می‌شود، درباره‌ی “پُل‌گذاری” و تعیین پُل‌گذار، گفت: چنانچه فردِ درگذشته فرزند نداشته باشد، یک‌نفر پُل‌گذار طبق ماده 46 احوال شخصیه زرتشتیان ایران مصوب سال 1386 خورشیدی برای پل‌گذاری، که حتما فرد درگذشته بی‌فرزند از جهان درگذرد و فرزندخوانده هم نداشته باشد و وصیتی هم نکرده باشد، سپس نزدیک‌ترین ورثه، ورثه قانونی می‌تواند در بامداد روز چهارم پس از مرگ، با حضور موبد و حضار، شخصی حقیقی را به سِمَتِ پُل‌گذاریِ شخصِ درگذشته معین کند و دراین صورت، پُل‌گذار، سِمَتِ فرزند حقیقی را خواهد داشت.
تبصره – بامداد چهارم هنگام تعیین پُل‌گذار باید گواهی‌نامه در سه نسخه تنظیم و از همه مهمتر “به امضای ورثه، موبد و چهار تن گواه برسد” و سپس به گواهی انجمن زرتشتیان محل سکونت رسانیده و با ثبت در دفترِ انجمن یک نسخه از آن به پُل‌گذار تسلیم گردد. بدیهی است در صورت فقدان هر یک از شرایط فوق و خصوصا امضای وُراث عدم حضور در مراسم بامداد چهارم به هر دلیلی، مثال مهاجرت به خارج از کشور پُل‌گذاری کاملا باطل و نباید پُل‌گذاری انجام شود.
همچنین اگر فردِ درگذشته فرزند صغیر داشته باشد، قیم برایش معین می‌کنند و اگر مستمند بود، کوشش می‌شود به بازماندگان کمک مالی شود. بازماندگان درگذشته و دوستان در روز چهارم برای یاد و طلب آمرزش روان درگذشته به آرامگاه نیز می‌روند.

موبد مهربان پولادی در ادامه‌ی سخن خلاصه‌ای از مراسم آیین شبگیره و بامداد چهارم را بدین‌گونه بازگفت:
شبگیره: عبارت است از نو کردن کشتی بنام درگذشته بدون اهمائی رَئیسچه و گفتن زدَن نَسُش از جاده اشویی روان، سرایش گاه اُشهین، سرودن چهار درون سروش ، اشوان، رشن و اشتاد، رام به‌طور کامل که توسط موبد در گاه اُشهین یعنی قبل از گاه هاون و اجرای مراسم بامداد چهارم خوانده می شود.
در ضمن در مراسم شبگیره مقدار پارچه “سدر”، “اشوداد” برای مرد و زن درگذشته، مساوی 3 متر پارچه سفید باشد و همچنین 7 عدد تخم‌مرغ کفایت می‌کند.
همچنین نان، شیر و میوه‌جات، آتش، سیر و سداب، ظرف مسی کلچه‌، لباس و کشتی درگذشته و… را هم هنگام سرودن درون سر سفره می‌‌گذارند و همکیشان که حضور دارند اوستاهایی که بلد هستند به‌جز تندرستی و اوستاهای گیتی را می‌سرایند.
آیین بامداد چهارم: پس از اجرای مراسم شبگیره و با آغاز سپیده‌دم شروع گاه هاون، موبد مراسم بامداد چهارم را به شرح زیر برای همکیشان اعلام می‌‌کند:
با نام اهورامزدا، مراسم بامداد چهارم روانشاد …………. را شروع می‌نماییم. دو اوستای سروش واژ و یک اوستای کشتی بخوانید، نخستین بار سروش‌واژ را تمام مثل همیشه برای تندرستی و شادزیوی خودتان، سروش‌واژ دیگری به نام روان‌شاد………….. بدون اهمائی رَئیسچه و تغییر در قسمت زدن نَسُش که آنرا اینچنین بخوانید ” زدن نَسُش زِدار دیو و درُج پاکی از جاده اشوئی روان، بهشتی روان………………. برساد.” فعل‌های “بیم” کشتی هم “بید” خوانده می‌شود.
پس از اینکه همگی کشتی نو کردند و نشستند، موبد پس از سرودن گاه هاون و برساد که از جاده اشویی روان …………..
تحویل می‌دهد (آفرینگان دهمان چهارم) را اینچنین می‌سراید:
سیر و سداب می‌آورند و در ابتدای اوستای آفرینگان (میوه‌هایی از پسین سوم سر سفره بوده اکنون پاره می‌شود) نام اورمزد واجیم، مَنشن خوب داریم، همگی سَروا پوشیم و نماز وکریم به داداراورمزد رایومند و خروهمند، دَهمیاو وَنگهویاو آفریتوئیش، برساد به دهمان و وهان آفرین، خدایش بیامرزاد، نام اورمزد. یتا اهو وئیریو .2 اشم وهو 3. گاه هاون، کرده آفرینگان دهمان چهارم، کرفه‌اش از جاده اشوئی روان………………. برساد، خدایش بیامرزاد، بهشت بهره‌اش باد، نام اورمزد،
در اینجا موبدان دیگر، در صورت حضور در مراسم (با هم هماهنگ شده و آفرینگان دهمان را از “هومت و هوخت و هورشت” تا پایان آن کرده می‌سرایند و آن‌را با سرودن برساد از جاده اشوئی روان درگذشته تحویل می‌دهند.

در زمان سرایش هزنگرم در پایان آفرینگان دهمان، دهموبد، لحظه‌ای چراغ را خاموش کرده، (نشان از زندگی گیتی به نور و روشنایی مینوی و گزینش چینودپرتو است) و سپس موبدی دیگر آتش و بوی خوش می‌چرخاند و هزنگرم کرده، هزنگرم گفته (هزاران بار تندرستی و شادزیوی برای بازماندگان خواستاریم و موبد اعلام می‌کند که سرایش 21یتا اهو و13 اشم وهو بایسته است سپس اوستایی که هر فرد برای درگذشته نیت کرده و تا صبح دهم فقط یک‌بار می‌خواند را به موبد جهت سپاسگزاری و یادبودی از درگذشته و چرخه نیایش به موبد یا دهموبد اعلام کرده و بر کاغذی نوشته می‌شود و موبد این اوستاها که باعث نگهداری سنت و باور به اوستا و کتاب دینی است را جمع کرده و دست‌های خود را با کمی آب می‌شویند. (آب نماد رسایی و تندرستی و بدرود گفتن و بخشش درگذشتگان است) و سپس درحالی که همه ایستاده‌اند، موبد پس از سرودن ” خشنوتره اهورهه مزدا و یک اشم وهو” اعلام می‌‌کند:
” جمع اوستاهایی که دراینجا خوانده شد، پیش ایزدان داور مهر و سروش و رشن و اشتاد کرفه‌اش هر یک به ده، هر ده به صد و تا به بیور از جاده اشویی روان ……………… برساد.
و سپس با حرکات دست هماوناه جارشنی، کرفه افزایشنی، وناه خشک و نیست و نفور باد، کرفه‌اش ویش و وه و سبز و بلند و ارجمندباد. راه بهشت همواره گشاده باد. از جاده اشویی وان…………….. برساد. خدایش بیامرزاد. تا اینجا یک بار (اشم وهو یک بار) پایان برساد: روز ……. ماه ………. گاه ……….. به خشنودی واژِ درون اشوان، یشت سروش و رشن. اشتاد و …… مینوی کار و کرفه اش از جاده اشوی روان بهشتی روان …….. با هماروانان و فروهرانِ اَشَوان برساد. خدایشان بیامرزاد، روانشان به جای نیکان و نیک کرداران برساد،پسند و پذیرفته دادار اورمزد باد. اشم وهو یک بار.