سه‌شنبه 21 اسفندماه 1403، نشستی مجازی با عنوان «حکیم نظامی گنجوی» به بهانه‌ی بیست‌ویکم اسفندماه روز بزرگداشت این سخنور نامدار سده‌ی ششم ایران- در نشر میراث مکتوب برگزار شد. شماری از استادان نظامی‌شناس در این نشست درباره‌ی آثار و اندیشه‌ی نظامی گنجوی سخن گفتند.
دکتر منصور ثروت، استاد زبان‌وادبیات فارسی دانشگاه و نظامی‌شناسان برجسته‌ی ایران از سخنرانان نشست یادشده بود. او در سخنانش به کتابی اشاره کرد که در آن‌سوی مرزهای ایران منتشر شده تا نظامی را سخنوری تُرک‌زبان و از شاعران جمهوری آذربایجان وانمود کنند و بدین‌گونه هویت ایرانی او را نادیده بگیرند.
دکتر ثروت در آغاز سخنانش گفت: «پیش از شروع بحث دوست دارم تاکید کنم که من تُرکِ آذربایجانیِ ایرانی هستم و زبان مادری‌ام تُرکی است و آن را بسیار دوست دارم. این را گفتم تا سوء‌تفاهمی از گفتار من پیش نیاید».
او سپس افزود: «موضوع سخن من چاپ کتابی به نام “شاهِ شاهان سخن” است که درباره‌ی نظامی گنجوی در لهستان و در شهر ورشو، توسط سفارت جمهوری آذربایجان به مناسبت هشتصدوهشتادمین سالگرد وفات نظامی چاپ شده است. کتاب یادشده با پشتیبانی “بنیاد بین‌المللی فرهنگ و میراث تُرکی” و “آکادمی ملی علوم جمهوری آذربایجان”، به عنوان بخشی از پروژه‌ی ادبیات تُرک، به ثمر نشسته است».
ثروت پس از ارائه‌ی آگاهی‌های کتابشناسی درباره‌ی این اثر، به برداشت‌های ناروا و دروغینی اشاره کرد که در پیشگفتارهای سه‌گانه‌ی آن به نظامی گنجوی نسبت داده شده است. او گفت: «این که در پیشگفتار کتاب، آثار نظامی گنجوی را “گنجینه‌ی مشترک جهان تُرک” دانسته‌اند، نیازمند بررسی است. آخر، تُرکی ده‌ها لهجه دارد: تُرکی جُغتایی و تُرکی اوغوز و تُرکی آذربایجانی ایرانی و تُرکی ترکیه و لهجه‌های دیگر. آن‌ها از کدام جهان تُرک حرف می‌زنند؟».
ثروت در ادامه افزود: «اینکه نوشته‌اند نظامی در آثار خود از شهرهای مانند بَردع و شکی و شروان نام بُرده، پس آذربایجانی بوده است، بی‌توجهی به این نکته است که این نام‌ها به اقتضای داستان آورده شده‌اند. در آثار نظامی از روسیه و ارمنستان هم نام بُرده شده. آیا باید نتیجه بگیریم نام بردن از این سرزمین‌‌ها دلیل بر آن است که نظامی روسی یا ارمنستانی بوده است؟»
این سخنران گفت: «باز می‌گویند نظامی بزرگترین شاعر جهان است! آخر این حرف چه معنایی دارد؟ اگر هم از نظر ما چنین باشد، از دید دنیا چنین نیست. انگلیسی‌ها شکسپیر را دارند و ایتالیایی‌ها دانته را. لابد آن‌ها شکسپیر و دانته را بزرگتر از شاعران دیگر می‌دانند».
نسبت دادن دیوانی تُرکی به نظامی از دیگر سخنان ساختگی آن‌هایی است که هویت این سخنور ایرانی را نادیده می‌گیرند. ثروت در این باره گفت: «در پیشگفتار کتاب آمده که دولتشاه سمرقندی–در سده‌ی نهم- در کتاب تذکره‌الشعرا نوشته است که “نظامی گنجوی دیوانی به زبان تُرکی داشت که گم شده است”! من تذکره‌الشعرا را نگاه کردم، در آنجا چنین سخنی نیامده است و آنچه گفته‌اند ساختگی است».
همه‌ی جهان نظامی را ایرانی می‌داند
ثروت در ادامه افزود: «همه‌ی جهان می‌داند که نظامی ایرانی و شاعری فارسی‌زبان است. اما جمهوری آذربایجان در پایتخت‌های جهان مجسمه‌هایی به نام نظامی می‌تراشد و زیر آن می‌نویسد: شاعر ملی آذربایجان!».
دکتر منصور ثروت سپس گفت: «آخر این‌ها نمی‌دانند که از سده‌ی ششم تاکنون در همه‌ی کتاب‌ها و تذکره‌ها نوشته شده که نظامی شاعری فارسی‌زبان است؟ شرق‌شناسانی مانند براون و اِته و دیگران هم نظامی را شاعری پارسی‌گو دانسته‌اند. آیا این مقدمه‌نویسان گمان می‌کنند ایران‌شناسان جهان آنقدر بی‌سواد و بی‌منطق هستند که نظامی را شاعری تُرک بدانند؟ حتا جعل دیوان هم می‌کنند. یک‌وقتی دیوانی از شاعری تُرک به نام “نظامی قارامانلی” را که در سده‌ی هشتم و اوایل سده‌ی نهم قمری در آسیای صغیر می‌زیست، به نام دیوان نظامی گنجوی جا زدند».
این استاد نظامی‌شناس سپس گفت: «باید از نویسندگان مقدمه‌ی کتاب پرسید که مشکل شما چیست؟ اما ما می‌دانیم که مشکل در هویت‌سازی دروغین برای نظامی گنجوی است. حقیقت آن است که در ادبیات کلاسیک تُرکی، آثاری در رده‌ی بزرگان جهان (مانند فردوسی و شکسپیر و دانته و دیگران) وجود ندارد. به همین خاطر آن‌ها دست به جعل می‌زنند و سرزمینی که پس از پیمان‌نامه‌ی ترکمن‌چای و گلستان از ایران جدا شد و سپس‌تر آن را جمهوری آذربایجان نامیدند، نظامی را به این سبب که آرامگاه او در آذربایجان است، به نام شاعری تُرک جعل می‌کنند. کتیبه‌های فارسی آرامگاه نظامی گنجوی را هم تعویض کردند و کتیبه‌هایی به زبان تُرکی به جای آن گذاشتند. بر روی آن کتیبه‌های فارسی بیت‌هایی نوشته شده بود که آغازش چنین بود: ای شاه‌سوار مُلک هستی/ سلطان خِرد به چیره‌دستی. حرف‌شان هم این بود که ممکن است بازدیدکنندگان با دیدن کتیبه‌های فارسی، گمان کنند که نظامی شاعری فارسی‌زبان بوده است! آیا این کار درست است؟».
نظامی شعری به زبان تُرکی ندارد
ثروت گفت: «نظامی را میراث‌دار ادبیات تُرکی می‌نامند، اما می‌دانیم که نظامی هیچ شعری به زبان تُرکی ندارد. پس ناچار می‌گویند که آثار نظامی جزو گنجینه‌ی بشری است. البته این مایه‌ی افتخار است و اشکالی هم ندارد، اما آن‌ها از این حرف نتیجه‌ی دیگری در ذهن دارند و به‌دنبال آن ده‌ها بار تکرار می‌کنند که نظامی نابغه‌ی جهان تُرک است و به جهان تُرک تعلق دارد و بزرگترین سفیر ملت آذربایجان در فرهنگ جهانی است! انتساب پی‌درپی نظامی به فرهنگ جهانی از آن سبب است که اگر نشد او را به آذربایجان بچسبانند، لااقل او را فردی بی‌هویت نشان بدهند تا از ایرانی‌بودن نظامی سخن نگفته باشند. این مقدمه‌نویسان حتا یکبار هم نام ایران را نمی‌آورند و سخنی از زبان فارسی نظامی نمی‌گویند».
منصور ثروت در پایان سخنانش گفت: «پیشنهادم به آن‌ها این است که به جای آنکه کوشش کنند که نظامی گنجوی را تُرک نشان بدهند، به شاعران ادبیات تُرک –که کم هم نیستند- بپردازند».
گفتنی است که اصغر دادبه، تقی پورنامداریان، یداله جلالی پندری، مصطفی موسوی، مریم مشرف، مهدی نوریان و خسرو احتشامی از دیگر سخنرانان نشست «حکیم نظامی گنجوی» بودند.
