در پی کاوش نجات‌بخشی گورستان تاریخی حاجی‌آباد در شمال مرکزی استان هرمزگان آثاری از دوره‌ی اشکانی از این گستره به‌دست آمده است.
به گزارش خبرگزاری میراث‌آریا، و به‌گفته‌ی روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، مرجان روایی، سرپرست هیات گمانه‌زنی نجات‌بخشی گورستان تاریخی حاجی‌آباد، روز چهارشنبه 24 اردیبهشت 1399 با گفتن این خبر افزود: «گورستان حاجی‌آباد با وسعتی بیش از 1200 هکتار به‌عنوان بزرگ‌ترین گورستان تاریخی شناخته شده و قابلیت ثبت جهانی دارد».
او با گفتن این که گورستان از دید گونه‌شناسی گورها، اندازه، مهرازی و خاکسپاری دارای گوناگونی قابل‌توجهی است، افزود: «عمده‌ترین مصالح ساخت گورها، تخته‌سنگ‌های بزرگ و قلوه‌سنگ‌های متوسط و کوچک هستند که بدون ملات و به‌صورت خشکه چین در معماری گورها به کار رفته‌اند».
روایی گورهای یاد شده را بیشتر دارای پلان دایره، به قطر یک متر تا 15 متر، دانست و افزود: «در این فصل از کاوش، شش گور مورد کاوش قرار گرفت. بیشتر گورها فاقد چاله تدفین هستند و مقدار ناچیزی استخوان انسانی از آن‌ها به‌دست آمده که در این باره فرضیات و پرسش‌هایی مطرح و مطالعه بر روی آن‌ها آغاز شده، همچنین بقایای استخوان حیوانی نیز دست‌کم از چهار گور به دست آمده است».
سرپرست هیات گمانه‌زنی نجات‌بخشی گورستان تاریخی حاجی‌آباد افزود: «مهم‌ترین یافته منقول به دست آمده در این فصل، یک کوزه دسته‌دار کوچک به رنگ آجری است که در فاصله میان دو کوزه نخودی رنگ به دست آمد و در مجموع نشان داد گور کاوش شده مربوط به دوره اشکانی است که برای حصول اطمینان و به‌منظور تاریخ‌گذاری دقیق نیازمند انجام آزمایش ترمولومینسانس بر روی نمونه‌های سفالین هستیم».
او آویز تزیینی، سنگی مستطیل شکل، مهرهایی از جنس عقیق و خمیر شیشه را از دیگر یافته‌های به دست آمده از کاوش گورها بازگو کرد و گفت: «در سطح گورستان و پیرامون چند گور قطعاتی از سفالینه‌های جلینگی دوره اشکانی به دست آمده است».
روایی یادآوری کرد: «یک قطعه صدف دریایی به دست آمده از گورها، نشان می‌دهد ساکنان حاجی‌آباد با مناطق ساحلی خلیج‌فارس ارتباط تجاری داشته‌اند».
او گفت: «هرچند در نتیجه‌ی کاوش در این گورستان، آثاری از دوره اشکانی به دست آمد ولی وسعت قابل‌توجه گورستان، همچنین تعدد و تنوع شکل گورها نشان می‌دهد که گورستان ممکن است در یک بازه زمانی بسیار گسترده‌تری مورد استفاده قرار گرفته باشد لذا تاریخ‌گذاری دقیق اثر، منوط به ادامه پژوهش‌های میدانی در طی فصل‌های آینده و ایجاد کارگاه‌هایی در سایر بخش‌های آن خواهد بود».
سرپرست هیات گمانه‌زنی نجات‌بخشی گورستان تاریخی حاجی‌آباد با گفتن اینکه در روزهای پایانی این فصل برای تعیین عرصه تقریبی گورستان، گستره‌ی پیرامونی آن مورد پیمایش قرار گرفت، گفت: «با توجه به اهمیت گورستان و ضرورت ثبت آن در فهرست میراث جهانی لازم است پس از تامین اعتبار از طرف شرکت گاز، نقشه توپوگرافی گورستان با مقیاس مناسب و در لایه‌های مورد نیاز تهیه شود».
او در ادامه بر بایستگی انجام نقشه‌برداری، برای تعیین عرصه و حریم گورستان، همچنین انجام کارهای قانونی با هدف پیشگیری از هرگونه دست‌درازی و تخریب احتمالی آینده پافشاری کرد.
ارزش‌های تاریخی گورستان حاجی‌آباد
به گفته‌ی روایی، گورستان حاجی‌آباد با گستره‌ی دست‌کم 1200 هکتار در یک بازه زمانی گسترده‌ای افزون‌بر هزار سال همواره مورد استفاده قرار گرفته و به لحاظ وسعت، تنوع مقیاس، شکل و شمار گورها در میان گورستان‌های سنگ‌چین شناخته شده گستره‌ی جنوب خاوری (:شرقی) ایران از ارزش ویژه‌ای برخوردار است و به همان دلایل ارزش ثبت در فهرست آثار جهانی را دارا است.
او افزود: «هرچند تاکنون در بسیاری از مناطق جنوب و جنوب شرق کشور و حتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس تعداد زیادی از گورستان‌های سنگ‌چین شناسایی و کاوش شده‌اند، اما گورستان حاجی‌آباد با توجه به وسعت و سایر دلایل پیش‌گفته می‌تواند مبنا و نفطه عطفی برای مطالعات مربوط به گورستان‌های سنگ‌چین جنوب شرق و به عبارتی کامل کننده زنجیره آیین‌های تدفینی دوران اشکانی و سایر دوره‌های مرتبط باشد».
سرپرست هیات باستان‌شناسی با اشاره به اینکه ایجاد خط لوله افزون‌بر تخریب دست‌کم 70 گور شاخص، سبب ایجاد شکاف و گسست در این اثر ملی شده و مفهوم گورستان را خدشه‌دار کرده، گفت: «احداث رایتاوه (جاده دسترسی خط لوله) با عرض 11 متر ضمن تخریب بخش گسترده‌ای از گورستان با ایجاد خاکریز حاصل از خاک رایتاوه، در دوسوی آن همچنین موجب تخریب و یا دست‌کم مدفون شدن تعداد زیادی از گورها در این بخش شده و چشم‌انداز نامناسبی ایجاد کرده که درشان یک اثر شاخص ثبتی نیست».
او افزود: «بدیهی است در صورت اجرای خط لوله یادشده، انشعاب‌های دیگری توسط بخش‌های خصوصی و دولتی از این خط لوله گرفته خواهد شد و بدین ترتیب بخش‌های دیگری از آن تخریب می‌شود که در آن صورت نه تنها ارزش ثبت جهانی، بلکه ارزش ثبت ملی اثر نیز از بین خواهد رفت».
روایی گفت: «از آنجایی که این گورستان جزو میراث ملی کشور بوده و قابلیت ثبت جهانی را داراست، نه تنها وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بلکه عامه مردم و سایر نهادهای دولتی نیز در قبال حفاظت از این اثر ارزشمند و منحصر به فرد، مسوولیت دارند، لذا شایسته است در امر خطیر نجات گورستان، این وزارتخانه را یاری کنند».
ویران کردن بخشی از اثر ثبتی کشور
در فاصله سال‌های 1383 تا 1391 خورشیدی، به‌منظور پاسخ‌گویی به دو استعلام ارسالی از سوی شرکت گاز استان کرمان، راه‌های یادشده از سوی کارشناس استان مورد بررسی قرار گرفت که به دلیل برخورد با گورستان پاسخ منفی ارسال شد، شوربختانه آن شرکت با وجود دریافت چندین پاسخ منفی، با علم و آگاهی نسبت به ثبتی بودن گورستان و بدون دریافت پروانه (:مجوز) از شورای فنی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بار نخست با ایجاد رایتاوه غربی و ایستگاه تقلیل فشار در عرصه گورستان، بخش بزرگی از گورستان، در سال 1394 نیز با ایجاد رایتاوه شرقی دیگربار به طور غیرقانونی بخش بزرگی از این اثر ثبتی را ویران کردند، به دنبال آن، سوداگران اموال فرهنگی، به انجام حفرهای غیرمجاز ترغیب شده و شرایط ویرانی بیشتر گورستان را فراهم کردند، در نتیجه این حفاری‌ها اشیایی را به دست آوردند که برخی از آن‌ها از سوی نیروی انتظامی آن شهرستان توقیف شدند.
همزمان با آغاز کاوش نجات بخشی، شرکت گاز استان کرمان با آرمان گشایش و بهره‌برداری هرچه سریع‌تر، عملیات اجرایی پروژه را با شدت بیشتری ادامه دادند، که این سرعت بخشیدن به روند ویران کردن گورستان، واکنش سریع برخی از مسوولان وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را به دنبال داشت. وزارت میراث فرهنگی افزون‌بر پافشاری بر غیرقانونی بودن پروژه‌ی گازرسانی، خواستار توقف آن عملیات شدند. این اقدامات موجب آغاز شکایت قضایی اداره‌کل استان از شرکت گاز شده و در نتیجه‌ی آن به دستور قاضی پرونده، عملیات اجرایی خط لوله گاز متوقف شد.
