شیرهای پرویز تناولی همچنان در گنجخانه «هنرهای معاصر تهران» دوستداران فرهنگ و هنر ایرانی را برای شناخت 5000 سال گنجینه نیاکانی به چالش میکشد.
کهنترین بازنماییهای شیر در هنر ایران در آثار یافت شده از فرهنگ هلیلرود در جیرفت به 2700 سال پیش از میلاد بازمیگردد و پرویز تناولی بیش از چهل دهه شیفته پژوهش در روستاها، ایلنشینان و آفرینش آثار هنری از شیرهای ایرانی بودهاست که برآیند آن گرد آمدن شیرهای بسیاری از گنجخانههای گوناگون از جمله گنجخانه ملی ایران، گنجخانه رضاعباسی و گنجخانه پشت شیشه است.
بهزاد حاتم دبیر نمایشگاه دیدگاه خود را درباره نمایشگاه چنین بیان کرد: «این تار فرهنگی و زیباشناسیایی است که همه آنچه در این نمایشگاه وجود دارد را به هم پیوند میدهد و بنیان چیدمان این نمایشگاه بودهاست. اینجا خوب میتوان دید که چگونه تناولی در پی شیفتگیاش به نقشی که بافندهای کوچگرد بر قالیچهاش انداخته، تندیسی را طراحی کرده و چگونه ناشیگریهای او در طراحی را مایهی طرح پخته و استادانهی خود کردهاست. خوب میتوان دید که شیرهای سنگی که اینک دیگر همه را شکسته و کوفتهاند و بهتاراج بردهاند، چگونه در نگارگری، تندیس و فرشی که تناولی آفریده، نمود پیدا کردهاست.
پیگرفتن این تار فرهنگی و زیباشناسی، چیدمان این نمایشگاه همانند سرودن چکامه (:شعر) کرد. با گذاشتن هر واژه، واژهای هموزن و هم قافیهاش آمد و در پی ساختن هر بند، بندی هماهنگش. واژهای از کارگاه تناولی آمد و واژهای از کارگاه قفلسازی روزگار صفوی، واژهای از چادر کوچگرد قشقایی یا بختیاری آمد و واژهای از کارگاه استادکار روزگار هخامنشی، واژهای از کارگاه قلمزنی ساسانی و واژهای از درون چادر یک حسینیه آمد و همه این واژهها و بندهای بههم پیوسته سرودهی بلندی شد که از فرهنگی ایرانی میگوید و از شیر ایرانی.
سیری که در سراسر این پنجهزارهی پشت سرمان و هزارههای پیش از آن بودهاست و دهههاییست که دیگر نیست، چون برخی دیگر از عموزادههایش که در روزگار ما نابود شدهاند.»
سحر متکی راهنمای گنجخانه هنرهای معاصر تهران درباره نمایشگاه به خبرنگار امرداد گفت: «موضوع نمایشگاه شیرهای ایرانی نشاندهنده آثار تناولی که به شکل شیر کار کردهاست. تناولی دورههای گوناگون هنری را پشت سر گذاشتهاست؛ وی بیشتر با هیچ شناخته میشود تندیسهای شیرین و فرهاد یا فرمهای «دست» را در دورههای دیگر آفرید؛ فرم شیر را هم از دهه چهل تا کنون بهره گرفتهاست.»
وی آثارش را بیشتر با دیدگاه «مکتب سقاخانهای» پدید آوردهاست و نمادهایی از مکتب سقاخانهای در همه آثارش بهچشم میخورد. متکی توضیحات بیشتری دراینباره داد: «در این نمایشگاه دو بخش از آثار تناولی بهنمایش درآمدهاست بخشی در پیوند با آثار حجمی مانند بزنز، سرامیک و یا مواد دیگر و بخش دیگر بافتهها که شامل 21 تخته فرش است. اگرچه نقش قالیچهها از تناولی بوده ولی بافندههای قشقایی و بختیاری بنا به برداشت خود بافتهاند و بههمینروی به یک شکل نیستند.
مکتب سقاخانهای با آثار هنری تناولی و زندهرودی در نمایشگاهی که در دهه 40 برگزار کردهبودند، وارد عرصه هنری ایران شد. روزنامهنگار منتقدی بهنام «کریم امامی» پس از بازدید از نمایشگاه برای نخستینبار این نام را بهکار برد. در گذشته سقاخانهها که مکانی سپنتا بهشمار میآمد، مردم برای گشایش مشکلاتشان نذر کرده و شمع روشن میکردند، شمایل معصومین اسلام را بر دیوارها میکوبیدند، قفل میبستند و…
زمانی که تناولی آثارش را پدید میآورد اوج هنر «پاپ آرت» در امریکا بود. سقاخانه هم مکانهای مردمی بودند و قفل بهمنزله دستنوشته (:امضا) تناولی بهشمار آمد.»
وی از دیگر ویژگیهای آثار تناولی گفت: «اگر ریزبینانه آثار را بنگرید فرم معمارگونه آثار تناولی را خواهید دید که بیشتر برگرفته از معماری دوره اسلامی است. ایستایی و استواری تندیسها آشکار است. پنجره پنجره بودن نیز یادآور ضریح است.»
نگارگریهای تناولی رویکرد سقاخانهای ندارند و معاصرتر هستند؛ نگاره شیر را به شکلهای گوناگون کشیده شدهاند. متکی به نماد شیر درباورهای نیاکانی اشاره کرد و گفت: «نماد شیر در دوره باستان و اسلامی برای ایرانیان کاربردهای بسیاری داشتهاست. در هنر، معماری و حتا در مهرآیینی، شیر کنار میترا، نگهبان آتش و مهر بودهاست و در نیایشگاه آناهیتا نگهبان آب بودهاست. در نقشبرجستههای هخامنشی و ساسانی و در دوره صفویه بر روی پرچم دیده میشود که نگاه مذهبی پیدا میکند. در نقاشی قهوهخانهای شیر همیشه در کنار نخستین امام شیعیان و نمادی از وی است.»
وی در ادامه افزود: «در گورستانهای لرستان، بر روی گورها شیرهای سنگی وجود دارد که کهنترین آنها به دوره صفویه بازمیگردد. پس از آمدن اسلام به ایران تندیس سازی حرام میشود بنابراین هنرمندان آن دوره این هنر را از جنبه آراستنی (:تریینی) خارج کردند و با گذاشتن شیرهای سنگی بر روی گورها رشادت، دلاوری و جنگاوری درگذشته را نشان میدادند.»
در بین آثار دستنوشته و چاپهای سنگی وجود دارند پرویز تناولی دراین باره گفتهاست که روزی از جمعه بازاری گذر میکردهاست و این دستنوشتهها در گوشهای لوله شده افتاده بودند، برایش گیرا بهنظر آمده و خریداری میکند. تحت تاثیر نگارههای کتاب «عجایب المخلوقات» از سده نهم مهی (:هجری)، نگارههایی را به دستنوشتهها میافزاید که بیشتر نگاره شیر است و در زمانی دیگر همین نگارهها بهگونه کتابی با نام «عجایب عالم» چاپ شد.
دستنوشتههایی که برای نمایش گذاشته شدهبود بخشی از گلستان سعدی بود؛ برخی از بازدیدکنندگان چنین کاری را از هنرمندی بزرگ بهدور دانستند و خرده گرفتند ولی راهنمای گنجخانه باور داشت با اینکار دستنوشتهها زندگی دیگری پیدا کردند و ارزش بیشتری یافتند وگرنه همگی پاره و از بین رفتهبودند.
در این نمایشگاه نزدیک ۴۰۰ اثر به نمایش درآمده که بیش از ۱۴۷ اثر آن از آثار استاد تناولی است که شامل ۵۱ تابلو نقاشی ، ۲۱ تخته فرش ،۶ مجسمه ی فلزی و ۶۰ مجسمه ی سرامیکی ، ۹ عدد جواهرات می باشد و تمام این آثار به نقش شیر در فرهنگ و هنر ایرانی مربوط می شود . ۱۵۳ اثر هم از سایر مجموعه ها به امانت گرفته شده که متعلق به استاد تناولی است .
دوستداران می توانند از زمان باقی مانده بهره بگیرند و از نمایشگاه پرویز تناولی و شیرهای ایرانی تا ۷ شهریور بازدید کنند. زمان بازدید از روز یکشنبه تا پنجشنبه، ساعت 10 تا 18 است.
پرویز تناولی از کودکی تا جوانی
طرح هایی که عشایر به گونه قالیچه بافتهاند
شیرهای پرویز تناولی به گونه تندیس و نگارهای در بشقاب
فرتور از مارال آریایی است.
0114
