نشست نقد و بررسی «فرهنگ موضوعی فارسی» از سلسله نشستهای سرای اهل قلم، با باشندگی محمد شادرویمنش، حسن هاشمیمیناباد و نویسندهی کتاب، بهروز صفرزاده برگزار شد.
محمد شادرویمنش، حسن هاشمیمیناباد و بهروز صفرزاده در این نشست به نقد و بررسی این کتاب پرداختند.
فرهنگنویسی در هازمان(:جامعه) ما از کارهایی است که بیشتر بهگونه فردی به سامان میرسد
شادرویمنش درآغاز سخنانش از گفتهای از جانسون یاد کرد و گفت: جانسون میگوید «وقتی نویسندهای کتابی را مینویسد از دیگران امید ستایش دارد اما برای فرهنگنویس همین که او را سرزنش نکنند بسنده میکند.»وی افزود: بهاءالدین خرمشاهی نیز در پیشگفتار دانشنامهی فرهنگ کارا این سخن را به نظم درآورده است. بنابراین کسی که دست به نوشتن فرهنگنامه میزند خود را آماج انتقادها قرار میدهد.
این دکترای زبان و ادبیات فارسی با اشاره به پیشینهی آشنایی خود با نویسندهی کتاب گفت: از سال 1375 تاکنون صفرزاده را میشناسم و باید بگویم او در زمان فعالیت کاری خود همواره بزرگمنشی(:شرافت) ادبیاش را نگاه داشته است.
محمد شادرویمنش درباره ارتباط فرهنگنویسی و کار گروهی در ایران نیز سخن گفت و افزود: ما اهل کار گروهی نیستیم و کار گروهی در ایران برآیند چندانی ندارد و شوربختانه کار فرهنگنویسی در هازمان(:جامعه) ما از کارهایی است که بیشتر بهگونه فردی به سامان میرسد.
وی در ادامه با انتقاد از اینکه نویسنده گاهی ناچار بوده به فرهنگهای پیش از خود اعتماد کند اما گاه این اعتماد به جا نبوده و همین باعث شده در بخشهایی از کتاب مشکلاتی وجود داشته باشد گفت: با این همه این کتاب کاری بیمانند و بیپیشینه در تاریخ فرهنگنویسی است که تاکنون به اینگونه وجود نداشته است.
او یادآور شد که در تاریخ فرهنگنویسی، همواره نگرش به زمینهی زبان وجود داشته است و باید گفت کهنترین فرهنگ عربی به فارسی «البلغه المترجم فی اللغه » نوشتهی یعقوب کردی نیشابوری است که در این زمینه منتشر شده است. همچنین کتاب صفارزاده گردآورندهی دیدگاهها و رویکردهای گوناگون به زبان است و یک رویکرد تدوین واژهها، بهگونهی دستگاهی در آن دیده میشود.
شادرویمنش همچنین به برخی از فرهنگنامهها همچون فرهنگ بیان اندیشهها و فرهنگنامههای طیفی اشاره کرد و گفت: بزرگترین تفاوت این کتاب با کارهای دیگر از دید شیوه و ساختار است چرا که این فرهنگ تعریف دارد و افزونبر گردآوری واژهها، تعریف درستی برای دانشهای گوناگون در خود دارد ولی با اینکه نویسنده کوشش کرده واژههای این فرهنگنامه به روز باشد باز هم جای کار در این زمینه بسیار است.
وی همچنین با اشاره به واژههای محاورهای که در این فرهنگنامه به کار رفته است گفت: نوشتن به زبان محاوره در روزگار ما گسترش یافته و نویسنده کتاب هم در این باره تکاپوی زیادی داشته و در کتابهای پیشین خود هم چنین رویکردی داشته است. صفارزاده کوشیده است درباره زبان محاوره راهی را پیشنهاد کند و اگرچه از سوی منتقدان مورد تاخت و تاز قرار گرفته اما بازهم به شوند کوشش برای از میان بردن این مشکل درخور سپاسداری است.
فرهنگها موضوعی گونهای ویژه از فرهنگ اندیشهنگار هستند
حسن هاشمی میناباد دیگر سخنران نشست، با اشاره به نوشتههای سودمندی که از سوی صفرزاده در سال گذشته به چاپ رسیده است از برخی از ویژگیهای علمی او یاد کرد و گفت: در زمانی که از انتشار تازهترین کتاب صفارزاده میگذرد پرسشهای بسیاری پیرامون این کتاب مطرح است. برای نمونه اینکه این کتاب یک فرهنگ معمولی است یا یک گنجواژه؟ اگر تعریف در آن آورده شده چرا همانند فرهنگ معین نیست و اگر موضوعی است چرا تعریف دارد؟
وی در پاسخ به این پرسشها بیان کرد: فرهنگنامه میتواند آمیختهای از چند فرهنگ باشد و این کتاب نمونهی یک فرهنگ دورگه است. فرهنگ موضوعی یا گنجواژه نوع ویژهای از فرهنگ اندیشهنگار است که ساختار کلی آن در طرح طبقهبندی که روی واژگان بهکار برده میشود سامان مییابد.
فرهنگ موضوعی پیشرو فرهنگی روزآمد است
نویسندهی کتاب نیز در این نشست دربارهی کار خود گفت: فرهنگها بیشترالفبایی هستند و هنگامیکه میخواهید از آن بهره بگیرید، باید واژهای را در جایگاه الفبایی پیدا و معنی آن را جستجو کنید. اما اگر بخواهید واژهای را برای مفهومی که در ذهنتان وجود دارد پیدا کنید باید از فرهنگ موضوعی بهرهگیری کنید. همچنین اگر بخواهید برای نمونه فهرستی از همهی رنگها داشته باشید بهرهگیری از دیگر فرهنگها مناسب نیست ولی فرهنگ موضوعی کار را برای شما آسان میکند.
بهروز صفرزاده با یادآوری اینکه فرهنگ موضوعی امکان دستیابی به واژههای هممعنا را بهوجود میآورد گفت: ما اکنون در این راستا فرهنگ بهروز و مناسبی نداریم و این فرهنگ که برآیند 10 سال کوشش من است، تلاشی در این راه بوده است. کوشیدم تازهترین واژهها و اصطلاحها را در فرهنگ بگنجانم و از این دیدگاه این اثر، فرهنگی روزآمد است. برای نمونه واژههای پهباد و راستیآزمایی که از نوینترین واژههای امروزی است در این فرهنگ به کار رفته است.
نشست نقد و بررسی «فرهنگ موضوعی فارسی» چهارشنبه 25 امردادماه 1396 خورشیدی ساعت 17، با باشندگی نویسنده کتاب در سرای اهل قلم برگزار شد.
فرتور از جواد رحیمی است.
0114