سید مصطفی سعیدی معروف به آسید مصطفی، از معدود نقالان بازمانده از نسل نقالان گذشته است که چراغ نقل و نقالی را در ایران روشن نگاه داشته است. مرشد سعیدی در سال 1316 در روستای کلاه‌دوز کزاز، از توابع شهرستان اراک، دیده به جهان گشود. پس‌از آن همراه خانواده به بروجرد نقل مکان نمود. صدای خوش او از سن هفت سالگی مورد تشویق و توجه قرار گرفت. به تشخیص و تشویق پدر، نزد سیدمهدی صفوی‌پور اصفهانی آداب سخنوری آموخت و در بروجرد پای نقل «مرشد کرم» که از نقالان سرشناس روزگار خود بوده نشست؛ از دولت هم‌نشینی و شاگردی مرشد، راه و رسم و چند و چون نقل را فراگرفت و در این کار چنان نبوغ و استعدادی از خود نشان داد که در سن چهارده سالگی به مقام نقالی نائل آمد. پس از آن شهد و شکر سخنش را در قهوه‌خانه شاخ نبات بروجرد بر زن و مرد و پیر و جوان عرضه کرد. در همین روزگار با پیروی از راهنمایی‌های مرشد کرم و بهره‌گیری از آبشخور غنی و درفشانِ شاهنامۀ حکیم فرزانه طوس و آنچه از داستان‌های حماسی و پهلوانی به صورت شفاهی برای وی روایت شده بود، به طومارنویسی روی آورد و در این کار نیز مهارت یافت(1). حاصل این کشش و کوشش، گردآوری و انتشار طومارهای ارزشمند نقالان طی دو جلد توسط ایشان است که در سال 1381 خورشیدی تحت عنوان «طومار شاهنامه فردوسی» توسط انتشارات خوش‌نگار تهران به چاپ رسیده است. مایه خرسندی است که با نوشتن و گردآوری برخی روایات دیگر، به‌زودی این مجموعه در قالبی بسیار گسترده‌تر و فراگیرتر آماده انتشار خواهد شد که بی‌تردید منبعی بسیار ارزشمند در پژوهش‌های حماسی- اساطیری ایران به‌شمار می‌آید(2). طی سالیان بعد، مرشد بنا به اقتضای روزگار و حال و کار خویش در شهرهای مختلف به نقالی پرداخت؛ به گونه‌ای که امروز به عنوان راوی خوش‌سخن و شایسته داستان‌ها و روایت‌های حماسی و اساطیری ایران‌زمین شهرت یافته است.
در حال حاضر استاد مصطفی سعیدی در شهر بروجرد زندگی می‌کند و در آخرین چهارشنبه هر ماه، در شهرستان دورود به اجرای نقالی می‌پردازد. همچنین گهگاه حسب دعوت، در همایش‌ها، جشنواره‌ها و… به اجرای نقل می‌پردازد.
شهر تهران از بیست‌ونهم مهرماه تا چهارم آبان ماه سال 1396 خورشیدی میزبان دَمِ گرم و نَفَس روشن استاد مصطفی سعیدی بود. بزرگ‌مرد سخن‌دان و خوش‌خوان و فرخنده‌رایی که موی سپیدش حکایت از مسیر دور و درازی داشت که داستان‌ها و روایت‌های این کهن مرز و بوم به همت بزرگانی همچون او پیموده‌اند؛ آنها که دشخواری و گزندگی هفت‌خان‌های راه را به جان خریده‌اند، رخش اندیشه را زین کرده‌اند و در نشیب و فراز و گسست و پیوست روزگار، تاریک‌جای‌ترین و نابسوده‌ترین کوره‌راه‌ها را پیموده‌اند تا آب حیات فرهنگ دیرین و بهین سرزمین‌مان را در کامِ جانِ باشندگان و آیندگان سرازیر کنند.
در این دوره که در سالن آمفی تاتر سرای محله کوهسار و تحت عنوان «کارگاه آموزش نقالی در مکتب سید مصطفی سعیدی» با همکاری خانه نقالی برگزار شد، روش‌های صحیح نقالی طی شش جلسه دو ساعته توسط مرشد سعیدی، به علاقه‌مندان آموزش داده شد.
این دوره به صورت کاربردی و اجرایی و براساس تجارب یگانه مرشد سعیدی از هنر ریشه‌دار نقالی برگزار گردید. شیوه آموزش به این صورت بود که مرشد به یاری حافظه و هوش خداداد و کم‌نظیر خود، صدای رسا و خوش‌آهنگ و همچنین با استفاده از حرکات و زبان بدن -که بسیار هدایت‌شده، به‌دور از افراط و در توازن و تعاملِ پیوسته با حرکات منتشا یا عصای ایشان است- تجارب و درس‌آموخته‌های هفتاد ساله خود را در حوزه نقل و نقالی برای حاضران اجرا و بازگو می‌کردند. سپس شرکت‌کنندگان هر یک به قدر وسع خویش و براساس آموزش‌های ارائه شده، به نقل و تمرین آموخته‌های خود می‌پرداختند و مرشد سعیدی در حین اجرا، ضمن تشویق و برجسته نمودن ویژگی‌های مثبت نقل هنرجویان، به بیان نکات قابل توجه و اصلاح روش نقل و گفتار و همچنین حرکات و رفتار ایشان می‌پرداختند.
این کارگاه مورد استقبال بسیاری از علاقه‌مندان به هنر نقل و نقالی قرار گرفت. طی چند روز حضور مرشد سعیدی در شهر تهران، چهره‌های دانشگاهی و علمی، نقالان حرفه‌ای و افراد مشتاقی که بوی خوش هنر و ذوق مرشد سعیدی را به گوش دل و جان نیوشیده بودند، در محل برگزاری کارگاه حاضر می‌شدند و از وجودی که خشت‌خشت انسانیت و فروتنی و فرزانگی را در کنار هم نهاده بود، عاشقانه و خردمندانه به چشم‌اندازهای تازه‌ای از خرم‌کده فرهنگ و ادب ایران زمین راه می‌بردند.
در نخستین روز آبان‌ماه نیز بنا به دعوت استادان و دانشجویان واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد تهران، مرشد سعیدی به اتفاق همراهانشان، در دانشکده هنر و معماری آن دانشگاه حضور یافتند. در این نشست مرشد ضمن ادای احترام به زنان شاهنامه، به نقل ِداستان بیژن و منیژه پرداختند. سپس به طور مفصل به پرسش‌های حاضران پاسخ گفتند. اجرای استوار و آهنگین قطعه «ستایش ایزد یکتا» با گویش بختیاری توسط کیخسرو دهقانی و کلام نوشین و شکرینِ پریسا سیمین‌مهر در نقل «چوگان در زمان اردشیر بابکان» لطف و رونق بیشتری به این نشست انس و دوستی بخشید.
در آخرین روز برگزاری کارگاه آموزشی (چهارم آبان‌ماه)، شماری از علاقه‌مندان به هنر اصیل نقالی در خانه هنر و ادب سرای محله کوهسار گرد هم آمدند تا ضمن شرکت در مراسم نکوداشت مرشد سعیدی، شور و اشتیاق خود را برای حضور دوباره مرشد و تکرار چنین فرصت‌های یادگیری، بدرقه راهشان کنند. حضور دکتر ابوالفضل خطیبی، شاهنامه پژوه و عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دکتر ضیاءالدین هاجری مترجم و سرپرست انجمن پاسداری و پالایش زبان پارسی، از نکات برجسته و قابل توجه این مراسم بود. طی این نشست سه نفر از هنرجویان، که دارای تجاربی در حوزه نقل و نقالی بودند، براساس تجربه‌های پیشین و درس‌آموخته‌های شش‌روزۀ خود به اجرا پرداختند. همچنین هنرمندان خوش‌نوایِ نقل و نقالی، کیخسرو دهقانی و پریسا سیمین‌مهر، بنا به درخواست هنرجویان و حاضرین، به اجرای بخش‌هایی از حماسه ملی ایران پرداختند. در ادامه نیز دکتر خطیبی با یاد کردن از استاد مصطفی سعیدی در مقام «بزرگ‌ترین نقال ایران»، هنر داستان‌گزاری و نقل ایشان را ستودند و نسبت به ثبتِ هنر و نامِ ارجمند این یادگارِ چیره‌دستِ نقالانِ سالیانِ دور در سازمان میراث فرهنگی و یونسکو اظهار امیدواری نمودند و برایشان طول عمر و سلامتی آرزو کردند.
در پایان این مراسم، شرکت‌کنندگان ضمن استقبال فراوان از برگزاری این کارگاه آموزشی، حضور مرشد سعیدی، به عنوان کهن‌سال‌ترین نقال ایران و همچنین بهره‌گیری از روش‌های کاربردی و اجرایی در انتقال فنون و روش‌های این هنر اصیل ایرانی به علاقه‌مندان را از دلایل توفیق این دوره برشمردند و اظهار امیدواری کردند که بسترسازی لازم برای برنامه‌ریزی و اجرای چنین آموزش‌هایی در شهر تهران و سایر شهرهای کشور انجام شود تا امکان بهره‌مندی از هنر اصیل نقالی، که قدمت دیرینه‌ای در تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران زمین دارد، بیش از پیش برای مشتاقان و دوستداران فراهم گردد.
و سخن آخر ادای سپاس و احترامی است به برگزارکنندگان این دوره که یُمن همتشان کارهای بسته می‌گشاید و بی‌هیچ مزد و منت و چشمداشت، عاشقانه و فروتنانه، در راه اعتلای فرهنگ این مرز و بوم می‌کوشند.
گر رخش همت زین کنیم، از هفت گردون بگذریم هنگام شب چون شبروان، هنگامه بر گردون زنیم
مرشد سیدمصطفی سعیدی
فرتور رسیده است.
0114
