سبزه می­‌کاریم، ماهی قرمز هم می­‌خریم، عمو نوروز در راه است

مادرم چندسالی بود که ماهی قرمز بر سر سفره هفت سین نمی‌گذاشت و ما هرسال به یاد خاطره‌های کودکی، از جای خالی‌اش در سفره به او گلایه می‌کردیم که چرا سفره هفت‌سین ماهی قرمز ندارد. سال نخست گفت چون رسم چینی است، سال دیگر گفت اصلا زود می‌میرد و ناراحت می‌شوم، ما هم با کلی گفت‌وگو و کلنجار از او خواستیم که امسال ماهی قرمز را بگذارد که انگار بدون ماهی سفره بی‌روح است. تازه راضی شده بود که دوباره ماهی بگذارد که زمزمه‌های دیگری به گوش‌مان رسید که امسال سبزه نداریم و به جایش تخم پرتقال و نارنگی یا یک درخت می‌کاریم. از حالا دست به کار شده‌ایم تا راضی‌اش کنیم سبزه باید بر سر سفره باشد و…

شاید شما هم با این چالش روبه‌رو شده باشید. جدال بر سر پاس‌داری از آیین و فرهنگ، آن هم با کسانی که خودشان به ما بخشی از آن را آموخته‌اند.

هرچند که برخی به این گفته‌های تازه و البته تاثیرگذار گوش نمی‌دهند اما بر بسیاری نیز اثرگذار است. آن‌چنان با دلیل و منطق برای از میان بردن آن تلاش می‌شود که ناخودآگاه به حذف آن می‌رسید اما بی‌خبر از آن‌که کم کم بقیه‌ی سین‌های هفت‌سین را با گمان و دودلی می‌چینیم و رو به نابودی می‌رود.

پارسال ماهی را برچیدیم و امسال سبزه و سال‌های آینده بی‌گمان سماق کم‌یاب می‌شود و سپس سیر و سرکه و …

گروهی ناشناس یک سال در پوشش حامیان حقوق جانوران از راه می‌رسند و سال دیگر در پوشش دوست‌داران زیست‌بوم! ما هم می‌شویم جزو پشتیبانان میراث فرهنگی که صدالبته می‌خواهیم با حیوانات و زیست‌بوم هم دوست باشیم.

چرا ماهی قرمز بر سر سفره هفت‌سین می‌گذاریم

ماهی و جایگاه آن از هزاران سال پیش بر نیایشگاه‌های ما نقش داشته است و برای نمونه تندیس‌های کوچک ماهی قرمز از روزگار هخامنشی و پیش از آن و یا نقش ماهی قرمز بر ظرف‌های روزگار ساسانی گواه این داستان هستند. ماهی قرمز نماد زنده بودن و پویایی است و  گواه بر سر سفره هفت‌سین بودنش هم سفره هفت‌سین پارسیان هند است که آن‌ها هم گرچه صدها سال پیش، از ایران به هندوستان مهاجرت کرده‌اند اما به سنت‌ها سخت پایبند هستند و تلاش کرده‌اند بدون کم و کاست آن‌ها را به‌جا آورند. ماهی قرمز هم در سفره آن‌ها هست. پس آیینی نو و یا خارجی نیست. اما این‌که ماهی قرمز زود می‌میرد به روش نگه‌داری ما بستگی دارد که عمر 16 ساله آن‌ها را به چند روز می‌رسانیم.

دوستی می‌گفت همه دل‌بستگی و خاطره من از هفت سین از آن‌جا ریشه دارد که در کودکی به این ماهی‌ها خوراک می‌دادم و ساعت‌ها در کنار سفره به تماشایشان می‌نشستم.

چرا سبزه بر سر سفره هفت‌سین می‌گذاریم

یکی از زیباترین ویژگی‌های سفره هفت‌سین سبزه است، سبزه با رنگ و شادابی خود دل‌ها را شادمان می‌سازد و وجود آن در سفره طبیعت و ارزش آن را به ما یادآوری می‌کند. در ایران باستان رسم بر این بود که ۲۵ روز پیش از نوروز در کاخ پادشاهان ۱۲ ستون از خشت خام برپا می‌ساختند و بر هرکدام یک نوع غله می‌کاشتند و باور داشتند اگر سبزه‌ها خوب بروید سال پربرکتی است. دانه‌هایی که امروزه کشت می‌شود بیش‌تر گندم و عدس است.

این روزها اما می‌شنویم که برخی می‌گویند برای صرفه‌جویی در گندم نهال بکارید! نخست آن‌که سبز کردن نهال کار ساده‌ای نیست و دوم این‌که سبز کردن دانه‌های غلات به‌ویژه گندم بسیار آسان و در پایان زیبا است و چون آیینی دیرینه است، بهتر است همان گندم کاشته شود. چراکه دیگرگون کردن آن ممکن است به از میان رفتن‌اش بیانجامد. نهال را در روز درخت‌کاری هم می‌توان کاشت، پیش از نوروز. اما سفره هفت‌سین سبزه می‌خواهد.

سبزه تنها بر سر سفره نیست بلکه روز سیزده‌بدر آن را به آب روان می‌سپارند یا برای باز شدن بخت، جوانان سبزه گره می‌زنند. خاطره‌هایی که در کنار سبز کردن سبزه تا روز سیزده‌بدر پدید می‌آید بخشی از فرهنگ و سنت است.

کاشتن نهال در کنار سبز کردن سبزه و یا احترام به جانوران در کنار نگه‌داری ماهی قرمز همه خوب است اما گمان و دودلی پدید آوردن در چرایی سنت‌ها به نابودی‌شان می‌انجامد.