مهرگان را باید در کنار جشن بزرگ نوروز گذاشت تا دریافت ایرانیان چگونه به هستی و جهان مینگریستند و آیینهایی برای سپاسداری از بخشودههای خداوند و پاسداشت زیستبوم و زمین برگزار میکردند.
در میان دیگر جشنهای ایرانی، مهرگان بهسان نوروز، پیوندی ژرفتر با جان ایرانیان دارد و افزونبر پاسداشت و سپاسداری از برآوردن فرآوردههای کشاورزی، یادآور رویداد فرخندهای است که با گسترش داد و چیرگی بر بیداد همراه است: جشن فروکوفتن ضحاک دیوخوی اهریمنی و برآمدن آفتاب روشنیبخش ایران از پسِ هزارهای از ستمگری و تاریکی بیدادگستران. مهرگان جشن پیروزی فریدون بر ضحاک و خیزش مردم ایران به پیشگامی کاوهی آهنگر است.
جشن مهرگان در افغانستان
یعقوب یسنا، استورهشناس، شاهنامهپژوه، منتقد ادبی، نظریهپرداز و داستاننویس اهل افغانستان: با اینکه جشنهای نوروز، چله و چهارشنبهسوری در افغانستان برگزار میشود، اما جشن مهرگان را بدان شیوه برپا نمیدارند. تنها در روستاها و در مناطقی که کار کشاورزی انجام میگیرد، جشن مهرگان را برگزار میکنند. البته نه به شیوهی امروزی یا آنچنان که در نزد پیروان آیین زرتشت برگزار میشود؛ بیشتر بهعنوان جشن گِردآوری غله و دانه است و پایان کِشتوکار. زمانی که گندم، دانه و غلات را در ماه مهر و آغاز فصل پاییز گِردآوری میکنند مردم جشنهایی را برای سپاسگزاری و شادمانیِ بهپایان رسیدن کار و برداشت محصول، برگزار میکنند. چنین جشنی نمونههایی در افغانستان دارد. برپایهی پژوهشهایی که از این رویداد داشتهام، جز جشن مهرگان پیشینهی دیگری برای جشنهای کشاورزی نیافتم، بنابراین برداشت من این است که جشن برداشت غلات، نشانه یا ادامهی دگرگونشدهای (:تغییریافتهای) از جشن مهرگان میتواند باشد.
جشن مهرگان در تاجیکستان
سعیدعمران سعیدزاده، استاد ادبیات کلاسیک دانشگاه خجند و راهبر محفل علمی و ادبی گنج سخن در استان سغد: چون سخن از جشن مهرگان است، من میخواستم دربارهی این جشن در یکی از شهرهای باستانی آسیای مرکزی، شهر خجند سخن بگویم. خجند در کنار شهرهای آسیای مرکزی، چون سمرقند، بخارا، خیوه، بلخ و دیگر شهرها یکی از مرکزهای تمدنی، بهویژه تمدن آریایی است. جشن مهرگان در سنتهای مردم خجند تاکنون بهجا مانده است. پوشیده نیست که مردم آریایی از سپیدهدم تاریخ به جشن و آیینهای موسمی بزرگ، مانند نوروز و سده و مهرگان و بهمنجه، توجه ویژهای داشتهاند. امروز آثار بیشتر این جشنهای کهن آریایی که ریشهی آنها به ژرفای تاریخ میرسد، در فرهنگ مردم خجند بهجا مانده است.
آنچه در بالا آمده است بخشی از گزارشیست از نگار جمشیدنژاد در گفتوگو با یعقوب یسنا و سعیدعمران سعیدزاده (پیرامون جشن مهرگان در افغانستان و تاجیکستان)، با عنوان «مهرگان در ایرانشهر» که در تازهترین شمارهی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این گزارش را در رویهی دوم (رویداد) امرداد شماره 445 بخوانید.
«امرداد» شمارهی ۴۴۵ از دوشنبه ۲۹ شهریورماه ۱۴۰۰ خورشیدی، در روزنامهفروشیها و نمایندگیهای امرداد در دسترس خوانندگان قرار گرفته است.
خوانندگان میتوانند برای دسترسی به هفتهنامهی امرداد افزونبر نمایندگیها و روزنامهفروشیها از راههای زیر نیز بهره ببرند.
