باغ گیاه شناسی ملی ایران؛ اقلیمی به گستردگی جهان

باغ گیاه‌شناسی ملی از باغ‌های گیاه‌شناسی ایران است که در یکی از باختری‌ترین (:غربی‌ترین) نقاط شهر تهران، در منطقه‌ی چیتگر و در کوی سروآزاد جای دارد. این باغ زیر نگر (:نظر) موسسه‌ی تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور اداره می‌شود.

عملیات اجرایی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران در سال ۱۳۴۷ خورشیدی با واگذاری قطعه زمینی از مراتع ملی شده در زمین‌های چیتگر، در کنار اتوبان تهران-کرج آغاز شد و اکنون مرحله‌های پایانی خود را می‌گذراند.

گستره‌ی باغ نزدیک به ۱۴۵ هکتار است. بلندی آن از سطح دریا ۱۳۲۰ متر و دارای آب و هوای نیمه‌خشک و میزان بارندگی با میانگین سالیانه نزدیک به ۲۴۰ میلی‌متر است. بیشینه (:حداکثر) دمای هوا در ماه‌های تیر و امرداد به ۴۳ درجه سانتیگراد و کمینه (:حداقل) دمای هوا در زمستان به پایین‌تر از ۱۰ درجه‌ی سانتیگراد می‌رسد.

باغ گیاه‌شناسی ملی ایران دارای ۳۰۰۰ گونه از گیاهان درختچه‌ای، بوته‌ای و درختی است. این گنجینه‌ی زنده نمونه‌ی کوچکی از رویشگاه‌های گوناگون ایران مانند کوهستانی البرز و زاگرس، جنگلی خزری و بیابان‌ها و همچنین رویشگاه‌های مهم جهان همچون اروپا، آمریکا، آسیا (هیمالیا، چین و ژاپن) است. افزون‌ بر آن در این باغ نمونه‌های ویژه مانند گیاهان دارویی و صنعتی، آربراتوم، گیاهان پیازدار ایران و باغ میوه ایرانی و همچنین نمونه‌های آموزشی ـ نمایشی مانند باغ‌های سنگی و صخره‌ای، باغ‌های نمایشی، آبشار‌ها و دریاچه‌ها وجود دارد.

از باغ گیاه‌شناسی تهران به عنوان ذخیره ژنتیکی گیاهان در معرض خطر انقراض، بهره‌گیری می‌شود. با بهره گیری از روش‌های گوناگون علمی، امکان شناخت گونه‌های گیاهی کشور فراهم و محدوده‌ی پراکنش آنها تعیین می‌شود. پژوهش در زمینه‌ی روش‌های تکثیر و پرورش گونه‌های با ارزش از دید نگاهداری و اقتصادی از دیگر موضوع‌هایی است که در باغ‌های گیاهشناسی به آن پرداخته می‌شود.

گذشته از آرمان‌های پژوهشی و علمی آرمان  بنیان‌گذاری باغ گیاه‌شناسی، ایجاد مجموعه‌ای از گیاهان بومی و غیر بومی در فضای باز یا در گلخانه‌ها است. باغ گیاه شناسی نقش مهمی در زمینه‌ی پژوهش‌های علوم گیاهی و باغبانی، آموزش عمومی و آشنا ساختن مردم با اهمیت و تنوع گیاهان و لزوم حفاظت از آن‌ها دارد.

نمونه‌های ارزشمند باغ گیاهشناسی ایران در زیر آمده است:

ـ رویشگاه‌های مهم کشور مانند جنگل‌های کاسپین ، زاگرس، البرز و بیابان های کشور؛

ـ رویشگاه‌های مهم جهان مانند اروپا، آمریکا، آسیا (هیمالیا؛ چین و ژاپن)؛

ـ نمونه‌های ویژه مانند سیستماتیک (رده بندی گیاهی) گیاهان دارویی و صنعتی، آربراتوم، گیاهان پیازدار ایران و باغ میوه ایرانی؛

ـ نمونه‌های آموزشی‌ـ نمایشی دربردارنده‌ی باغ‌های سنگی و صخره‌ای، باغ‌های نمایشی؛

آبشارها و دریاچه‌ها؛

ـ گلخانه‌های مناطق گرمسیری، مناطق معتدل و سردسیر؛

دانش پژوهان اگر به انجام پروژه های تنوع زیستی، بررسی رابطه میان میزان اکسیژن تولید شده توسط گیاهان با میزان نور رسیده به آن، بررسی و مقایسه تاثیر آب شیرین و آب شور دریا بر رشد چمن، بررسی وجود کلروفیل در برگ های زرد شده، جنگل‏ها و خواص آن، آشنایی با ویژگی‏های منحصر به فرد آب، آلودگی هوا و آلودگی آب علاقمندید و یا اگر از طبیعت، محیط زیست و تنوع گیاهی لذت می برید، از باغ موزه گیاه شناسی ایران بازدید نمایید.

طرح جامع باغ گیاه‌شناسی ملی ایران به گونه‌ای طراحی شده ‌است که نشان‌دهنده‌ی الگویی از باغ‌های ایرانی باشد. از این‌رو یک میدان درمیان باغ ساخته شده که چهار بلوار در چهار سو به آن می‌پیوندد.

آنچه بازدید از این باغ را برای مردم دل‌انگیز‌تر می‌کند بازسازی پوشش‌های گیاهی چین، ژاپن، رشته کوه‌های البرز، زاگرس و گستره‌های دیگر است. از همین رو در بازدید از بخش‌های گوناگون باغ هر گوشه‌اش  جایی، اقلیمی و گونه‌ی گیاهی ویژه ای را نمایان می‌کند که در دو دسته‌ی گیاهان خشک و گیاهان زنده طبقه‌بندی شده‌ است.

در ورودی باغ ملی گیاه شناسی

بخش پوشش گیاهی منطقه‌ی کاسپین  

 دریاچه‌ی مصنوعی نماد دریای کاسپین

بخش پوشش گیاهی مدیترانه‌ای و اروپا

بخش پوشش زاگرس

بخش گرمسیری و جنوب ایران

کافی شاپ باغ ایرانی در بخش پوشش گیاهان گرمسیری

بخش گیاهان اروپایی

بخش گیاهان اروپایی

بخش کاشت درختان یادبود به دست مسوولان کشوری

بخش باغ‌های ایرانی

بخش گیاهی چین و ژاپن

طرح نخست باغ گیاهشناسی در سال 1347 خورشیدی اجرا شد

فرتور از همایون مهرزاد است.

1393