«اویی»، شهر زیرزمینی و شگفت‌انگیز نوش آباد

اگر می‌خواهید بدانید که نیاکان پاک سرشت‌مان چگونه از سرزمین خود در برابر بیگانگان پاسداری کرده و این کشور اهورایی را پاس داشته‌اند، سری به شهر زیر زمینی نوش آباد در 10 کیلومتری شهرستان کاشان بزنید. همان شهر شگفت‌انگیزی که به «اویی» نامدار شده است.
به گزارش اَمرداد، آنچه به نام شهر زیرزمینی «اویی» می‌شناسیم، در واقع ساختارهای انباشته (:متراکم)، پیچیده و گسترده‌ای همچون راهروهای سرپوشیده‌ی (دالان) باریک تو در تو و اتاق‌هایی با اندازه‌ی کوچک است. این مجموعه در زیر بافت قدیم شهر پدیدار شده و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده است. گستردگی این شهر به انگیزه‌ی پیوند میان کوی‌ها و پاسداری از جان و مال مردم در زمان نا اَمنی بوده و در دو پهنه ی ستونی و ترازی (:عمودی و افقی) گسترش یافته است. این دژ زیر زمینی که در زیر همه ی شهر گسترده شده و به انگیزه ی پهنای فراوانش به شهر زیر زمینی نامدار شده، در واقع یک مِهرازی(:معماری) دست کَند است که در سه اَشکوب (:طبقه) ساخته شده است. اَشکوب نخست نزدیک 4 متری، اَشکوب دوم در نزدیکی 14 متری و سوم در 18 متری تراز زمین پدیدار شده است. به جز ورودی اصلی، بلندای همه ی بخش‌های «اویی» به اندازه‌ی قد طبیعی یک انسان و میان 170 تا 180 سانتی‌متر است. بر تراز دیوارها و در بازه‌های(:فواصل) اَندک، جای پیه سوز به چشم می خورد. در برخی بخش ها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی برای نشستن پدیدار شده است که در برخی اتاق ها تبدیل به تاقچه برای جای دادن اشیاء بوده است. داستان پیدایش این شهر نیز، خواندنی است. کشف سازه‌های دست کَند به گونه ی ناگهانی و از سوی فردی که آهنگ کَندن چاه در خانه‌ی خود را داشته، انجام گرفته و برای ورود به آن، به انگیزه پیدا نشدن ورودی بُنیادین، از آب انبار که چسبیده به این شهر است، بهره برده می شود. سیستم خنک کردن هوای (تهویه) شهر زیر زمینی نوش آباد از سوی آبراهه هایی بوده که در اَشکوب نخست و در پهنه ی زمین پدیدار شده است. چاه‌های در پیوند با اَشکوبه ها، افزون بر کارکرد رفت و آمد، انگیزه ی گردش هوا در اَشکوب‌های پایینی می شده است. این کار نیز در مورد چاه‌های کاریز(:قنات) انجام می‌گرفته است. دسترسی به این فضاها به انگیزه‌ی جای گیری در زیر زمین به وسیله‌ی یک چاه و آبراهه ی باریک و کوتاه فراهم می شده است. موضوع پدافندی و پناه گاه بودن این نمونه مِهرازی که در دل زمین پدیدار شده، تاثیر فراوانی بر چگونگی ارایه پلان مِهرازی آن گذاشته است. از همین روی دسترسی به این فضاها در ورودی نباید به آسانی انجام می گرفته است. همچنین روشنایی این فضاها به وسیله‌ی پیه سوزهای سفالی بوده و روغن آن‌ها به گمان بسیار از دو «عصارخانه» تاریخی موجود در نوش آباد فراهم می‌شده است. در زمان نا اَمنی و پناه گرفتن در زیر زمین آب به کار رفته از پایاب ها و کاریزها آماده می شده است. به هنگام پناه بردن به زیر شهر سربازی جلوتر از همه چراغ ها را روشن می کرده و سرباز دیگری هم در پایان صف مردم، آن ها را خاموش می کرده تا دشمن راه را پیدا نکند، راهروها بسیار تنگ بوده و تنها یک تَن(:نفر) می‌توانسته در آن‌ها رفت و آمد کند. در برخی جاها نیز، باید به گونه‌ی خمیده و در جاهایی هم باید به گونه‌ی سینه خیز گذر کرد. در بدنه‌ی دیوار اتاق‌ها و در برخی از آن ها چاهک هایی دیده می شود که به سختی می توان وارد آن شد. بلندای این چاهک ها 3 تا 5 متر است که راه پیوند با اَشکوب های دیگر است. همچنین این چاهک‌ها را به گونه‌ی (L) طراحی کرده اند. تا کنون باستان شناسان گستردگی این شهر زیر زمینی را چهار کیلومتر برآورد کرده که زمانی تا بیرون دیوار شهر گسترش داشته است.

تاریخ پدیداری و بهره از این شهر زیر زمینی به روزگار پایانی ساسانیان می‌رسد که در روزگار سپسین از سلجوقی تا قاجار مورد بهره بوده است. شهر «اویی» نوش آباد در سال 1385 با شماره‌ی به 15816 به ثبت ملی رسیده است.

شهر زیرزمینی اویی نمادی از معماری و مهندسی ایرانی

چاهک‌هایی که به اَشکوب‌های دیگر می انجامد

اتاقک‌ها و سکوهایی برای نشستن

در میان راهروها، اتاق‌هایی وجود دارد

راهروهای باریک شهر زیرزمینی

چاه‌هایی با کاربری‌های دیگر

عکس از سیاوش آریا است .
6744