دانش‌های رزمی و نظامی ایرانیان کهن و دستاوردهایی که آنان در این زمینه به جهان پیشکش کرده‌اند، امروزه یکی از چشمگیرترین میراث تجربی بشر به شمار می‌رود. این نوآوری‌های دانشی-نظامی را در دو حوزه‌ی زمینی و دریایی می‌توان پژوهید و بررسی کرد که در بازسازی گوشه‌ای از آن‌ها، تاریخ و باستان‌شناسی به یاری‌مان آمده‌اند.
دستاوردهای دریایی ایرانیان و بهره‌گیری از آتش
برپایه‌ی داده‌ها و گواهایی که هست، نیروی دریایی هخامنشی نخستین «نیروی دریایی پادشاهی» واقعی بود که در تاریخ پدید آمد.
پژوهشگران پیشینه‌ی کارنامه‌ی این نیروی دریایی را به دو دوران جداگانه از ۵۲۵ تا ۴۷۹ و از ۴۷۹ تا ۳۳۰ پیش از مسیح دسته‌بندی کرده‌اند.
آوی باخنهایمر، نویسنده، محقق، استاد دانشگاه و باستان‌شناس استرالیایی، در نشست تخصصی دریانوردی در امپراتوری هخامنشی در دی ۱۳۹۸ با تأکید بر اینکه نخستین نیروی دریایی ثابت جهان در زمان داریوش یکم بنیان گذاشته شد، افزود: «هخامنشیان در دورانشان، در یک کشاکش جغرافیای سیاسی گرفتار بودند که نقطه‌ی اتکا و ثقل آن، دریانوردی در مدیترانه بوده است».2
اختراعات و دستاوردهای چشمگیر ایرانیان در زمینه‌ی دریانوردی نظامی همچنان در خور نگرش است.
در درازی تاریخ دریانوردی ایرانیان، ابزارهایی چون استرلاب (برای ستاره‌شناسی و راهیابی)، تراز شاهینی (تئودولیت، برای تعیین اختلاف ارتفاع دو نقطه)، خشاب (چراغ دریایی) و بهره‌گیری از آتش در صنایع دفاعی رواج یافت و آنان دریانوردی و صنایع کشتی‌رانی را به صنعتی فراگیر دگرگون کردند که بر پایه‌ی دانش و پژوهش استوار بود.
در این میان، بهره‌گیری از آتش در صنایع دفاعی ایران، هم در نیروی زمینی و هم در نیروی دریایی آشنا و شناخته‌شده بوده است. همواره گروهی به نام نفت‌انداز، نپتان یا نفات، با پوشش ویژه‌ی خود پرتاب مواد قیری و نفتی را بر عهده داشته‌اند. ساده‌ترین روش، پرتاب آتش با تیر بوده است این روش سپس به صورت پرتاب ظرفی از آتش(نارنجک مانند) تکامل پیدا نمود. برای پرتاب ظرف‌های بزرگ از ابزارهای مکانیکی، همچون منجنیق، سود می‌جستند. نفت یا نپتا، تا مدت‌ها از اسرار نظامی بود. پروکوپیوس، تاریخ‌نگار رومیِ سده‌ی ششم میلادی، از روغن مادها نام می‌برد و می‌گوید که ایرانیان، ظرف‌هایی از روغن مادها و گوگرد را پُرکرده، آن‌ها را آتش زده و به‌سوی دشمن پرتاب می‌کنند.
پروکوپیوس می‌گوید که این ماده در روی آب شناور مانده و به محض تماس، کشتی‌های دشمن را به آتش می‌کشیده است.
در شاهنامه‌ی فردوسی واژه‌ی قیر به صورت قار به کار رفته است.
چو دریای قار است گفتی جهان
همه روشناییش گشته نهان
یکی خیمه زد بر سر از رود قار
سیه شد جهان، چشم‌ها گشت تار
آنچه در بالا آمده است بخشی از گزارشی‌ست با عنوان «دستاوردهای نظامی ایرانیان» به قلم فرشید ابراهیمی، که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را در رویه‌ی دوم (رویداد) شماره 453 بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی 453 از دوشنبه، 29 فروردین‌ماه 1401 خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان قرار دارد.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
