طرحی که به قاچاق آثار باستانی رسمیت می‌بخشد

طرحی که از سوی برخی نمایندگان مجلس ارایه شده و تصویب آن بی‌گمان به نابودی میراث فرهنگی ایران می‌انجامد، واکنش‌های بسیاری را برانگیخته است و سبب واخواست (:اعتراض) آگاهان به مسایل باستان‌شناسی و میراث فرهنگی ایران شده است.

در ادامه به برخی از این واکنش‌ها که در تارنماها و روزنامه‌های کشور بازتاب یافته است، اشاره می‌شود.

این طرح سخیف است
نادر علی‌دادی‌سلیمانی، باستان‌شناس، در گفت‌وگو با تارنمای «پیام ما»، طرح تازه مجلس را «بسیار سخیف و خطرناک» می‌خواند. او با ابراز تاسف از دنبال کردن چنین طرحی می‌گوید: «ما پیش از این نیز با چنین طرحی مواجه شده بودیم. متاسفانه نمایندگان مجلس بدون توجه به جوانب این امر، طرحی را نوشته بودند که به طور خلاصه به دنبال قانون‌مند کردن حفاری‌های غیرمجاز و رونق حفاری‌های تجاری در ایران بود. یعنی به دنبال این بودند که اشیایی که به دست می‌آید را بفروشند و برای مملکت ارزآوری کنند.» اشاره او به طرحی است که پیش از این اواخر دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد در مجلس عنوان شده بود و در نهایت مخالفت‌ها با آن جلوی بررسی طرح را گرفت.
این باستان‌شناس می‌گوید حتی به زبان آوردن این خطرناک است و حفاری‌های غیرمجاز سال‌های 79 تا 83 در جنوب کرمان به‌خصوص جیرفت یادآوری می‌کند که طی آن «شمار زیادی از گورستان‌های پیش از تاریخ و حتی محوطه‌های دوره اسلامی غارت شدند و گورستان‌ها به‌طور صد درصدی از بین رفت». به گفته او از در برابر این حفاری‌های غیرمجاز شمار فراوانی از اشیا از طریق مرزهای زمینی، آبی و هوایی از کشور خارج شد و دست آخر این اشیا وارد بخشی از موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی اروپا، آمریکا و کشورهای عربی شدند و حتا موزه‌های بزرگ جهان مانند موزه لوور شماری از اشیای جیرفت را خریداری کردند.

طرحی که به قاچاق آثار باستانی رسمیت می‌بخشد
علیدادی‌سلیمانی بر این باور است که این طرح رسمیت بخشیدن به قاچاق و حفاری‌های غیرقانونی است. او به «پیام ما» می‌گوید: «آن‌ها به دنبال این هستند که قانونی برای حفاری بگذارند و افراد برای پیدا کردن اشیا از وزارت میراث فرهنگی مجوز بگیرد. اما فکر می‌کنید می‌شود جلوی مردم را گرفت و وادارشان کرد که حتما مجوز دریافت کنند و بعد بروند دنبال حفاری؟ چطور توانستند اشیای تاریخی این کشور را گنج بنامند؟‌ حتی نام بردن از این طرح خطرناک است، چه برسد به اینکه برایش قانون هم بگذارند».
او از سوی دیگر از نگاه غیرعلمی به حفاری‌های باستان‌شناسی در طرح نیز انتقاد می‌کند و می‌گوید: «کاوش‌های باستان‌شناسی کشور تا امروز، توسط باستان‌شناسان مجرب و صاحب صلاحیت علمی صورت گرفته و هدفش کشف زوایای تاریک و ناشناخته گذشته انسان بوده است؛ از گذشته‌های بسیار دور تا دوره‌های اسلامی. این کاوش‌ها به طور مثال به دنبال پاسخ به سوالاتی چون ارتباطات فرهنگی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و تاثیر و تاثرهای نهاده و پذیرفته، علوم و حرفه‌ها و مشاغل است نه صرفا خود اشیا. حالا کافی است که ما بگوییم حفاری تجاری انجام دهید: یعنی بدون توجه به لایه‌های فرهنگی که طی چند هزار سال صورت گرفته، روی هم انباشته شده، بیاید حفاری کنید فقط به قصد به دست آوردن اشیا!».

از نفت‌فروشی به تاریخ‌فروشی رسیدیم!
فاطمه علی‌اصغر، خبرنگار میراث فرهنگی نیز در یادداشتی با عنوان: «از نفت‌فروشی به تاریخ‌فروشی رسیدیم»، در روزنامه‌ی «پیام ما»، می‌نویسد: «آیا چوب حراج به تاریخ ملت ایران می‌خورد و مهر تاییدی بر قاچاق اشیاء عتیقه؟ آیا از این پس باید شاهد خرید و فروش آثار تاریخی در ملاءعام باشیم؟ بی‌شک شما هم شوکه می‌شوید: به زودی قرار است طرحی که تاریخ و گنجینه‌های ملی ایران را بر باد می‌دهد و به امضای ۴۶ نفر از نمایندگان مجلس رسیده است، تبدیل به قانون شود! نام این طرح “استفاده بهینه از اشیاء باستانی و گنج‌ها” است. نویسندگان این طرح به این نتیجه رسیدند: “رویکرد قانونی فعلی درباره گنج‌ها و آثار باستانی به نظر می‌رسد به لحاظ تجربه رخ‌داده در سنوات گذشته نیاز به بازنگری‌هایی داشته باشد”».
این خبرنگار می‌افزاید: «چه کسانی این طرح را امضا کرده‌اند؟ به نظر می‌رسد که این افراد هنوز تاریخ و اشیا تاریخی را با نام عوامانه‌ی گنج می‌شناسند.همین حالا هم ما با مشکلات جدی در حفظ آثار تاریخی روبه‌رو هستیم و تمام محوطه‌های باستانی سراسر ایران سوراخ سوراخ است. تازه قاچاقچی‌ها به‌صورت شبانه کار می‌کنند. یک لحظه فکر کنید، اگر خرید و فروش قانونی شود، معلوم نیست که فردا محوطه‌ها چگونه شخم زده شوند. بر اساس قوانین فعلی جمهوری اسلامی: “خارج کردن میراث فرهنگی یا ثروت‌های ملی حتی در صورتی‌که به خارج کردن آن از کشور نیز نینجامد، قاچاق محسوب شده و تمام اموال کشف شده، قاچاق بوده و مال مربوطه به نفع دولت ضبط می‌شود”.حالا با این طرح جدید، دولت موظف است، اشیا تاریخی را خریداری کند! اگر چه هیچکس نمی‌داند، منابع مالی آن از کجا باید تامین شود! اگر ردیف مالی دارید چرا پس به وزارت‌خانه میراث‌فرهنگی نمی‌دهید که آقای ضرغامی می‌گوید برای حفاظت هر اثر ۳۰ هزارتومان داریم. در حال حاضر بزرگترین چالشی که وزارت میراث‌فرهنگی در بوق و کرنا کرده: “نداری است!” این تناقض را چگونه حل می‌کنید؟».
فاطمه علی‌اصغر درباره‌ی طرح نمایندگان مجلس می‌افزاید: «اما هاب منطقه‌ای شدن از همه مزایا جالب‌تر و قابل تامل‌تر است؛ یعنی خودمان آثار تاریخی را به حراج بگذاریم و آن وقت پولش در جیب چه کسانی می‌رود؟ این کار به نفع کدام ملت ایران است؟ ارزآوری چگونه انجام می‌شود؟ مطمئن هستید که خریدار اثر تاریخی پولش را در ایران خرید می‌کند و در ترکیه ملک نمی‌خرد؟
اما بیاییم سراغ اشتغال‌زایی برای فارغ‌التحصیلان. به نظر می‌رسد کسانی که این طرح را داده‌اند، نمی‌دانند ما رشته‌ای به نام گوهرشناسی نداریم! تاریخ‌شناسان هم کارشان در پژوهشکده‌ها و کتابخانه‌هاست نه در میدان قاچاق! اگر منظور باستان‌شناسی است که آن هم طبق قانون جزو مشاغل حاکمیتی است و کسی که مجوز برای کاوش می‌گیرد باید طرح علمی و سوال تاریخی داشته باشد، دنبال گنج نیست. چرا متوجه نیستید؛ باستان‌شناسی گنج‌یابی نیست! زیر نظر بازرسان باید فعالیت کند و باستان‌شناس باید از کاوش‌هایش گزارش ارائه دهد تا رازی از تاریخ این مملکت و هویت ملی پنهان نماند و در جهان با مدرک مدعیِ تاریخی بودن‌مان باشیم، دست خالی چه حرفی برای گفتن است؟ این‌که هر کسی بخواهد هر جایی را که دلش خواست بکاود که دیگر چیزی از محوطه‌ها باقی نمی‌ماند. برای باستان‌شناسی مدرک فنی‌حرفه‌ای نمی‌دهند. یعنی شما الفبای اولیه را نمی‌دانید و طرح می‌نویسید؟».

این طرح به ویرانی میراث فرهنگی ایران می‌انجامد
نوروز رجبی، رییس جامعه‌ی باستان‌شناسی ایران، نیز درباره‌ی طرح حراج اشیاء تاریخی ایران که توسط برخی از نمایندگان مجلس اراده شده است، به خبرگزاری ایلنا گفته است: «در این طرح برخلاف کنوانسیون‌های بین‌المللی است و باتوجه به آنکه در بخشی از آن از تبدیل شدن ایران به هاب منطقه‌ای خرید و فروش آثار باستانی و ورود ارز به کشور یاد شده، متاسفانه از آثار تاریخی و موزه‌ای به عنوان گنج یاد شده که قابل تامل است. این امر برخلاف تمام کنوانسیون‌های بین‌المللی است. در عرصه بین‌الملل تاکید بر آن است که اشیاء از سرزمین مادری خود دور نشوند. حدود ۱۰ سال پیش بود که مصر به واسطه همین کنوانسیون‌ها بیش از ۱۸ هزار شی‌ء را از آمریکا پس گرفت، آن وقت ما در مجلس طرحی را ارائه می‌دهیم که گویا در زمان قاجار هستیم و آگاهی اجتماعی به اندازه‌ای کم است که آثار باستانی را به عنوان گنج به راحتی خرید و فروش کنیم».
رجبی افزوده است: «باعث تاسف است که در این طرح ذکر شده، کسی که متخصص تاریخ طب، تاریخ ادیان و… می‌تواند با دو هفته آموزش کاوش، اشیاء عتیقه را دربیاورد. این طرح به ویرانی میراث‌فرهنگی ایران می‌انجامد. مفهوم این طرح استعمار و غارت میراث‌فرهنگی است. اینکه چگونه در مجلس شورای اسلامی، آدم‌هایی با چنین اندیشه‌ای برای تاریخ و میراث فرهنگی کشور تصمیم‌گیری می‌کنند و چنین طرحی را مطرح می‌کنند، جای شگفتی دارد».

درک ناصحیح نمایندگان از میراث فرهنگی
دکتر رضا مهاجری‌نژاد، عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی، درباره‌ی طرحی که به تازگی از سوی برخی از نمایندگان مجلس برای فروش آثار باستانی مطرح شده به «جهان‌صنعت» گفته است: «مطرح شدن این طرح نشان می‌دهد نماینده مجلس درک صحیحی از مجموعه قوانین و مقررات کشور ندارد. در این طرح به جای آنکه نگاه به اشیای تاریخی، فرهنگی باشد، نگاه خرید و فروش مطرح شده است. به نظرم کسی که این طرح را مطرح کرده درک صحیحی از مسایل فرهنگی و آثار تاریخی نداشته است. این افراد اشیای باستانی و تاریخی را با عتیقه‌جات اشتباه گرفته‌اند. مجموعه‌ای از قوانین و مقررات وجود دارد که بیان می‌کند میراث فرهنگی متعلق به همه است و انفال (اموالی که مالک شخصی ندارد) حساب می‌شود. وقتی واژه انفال مطرح می‌شود اصلا نیازی به تفسیر وجود ندارد. اشیای تاریخی بخشی از فرهنگ مردم هستند. بنابراین مطرح شدن چنین طرحی نشان می‌دهد کسانی که آن را مطرح کرده‌اند درک صحیحی نداشته‌اند».