یکی دیگر از ادیبان برجسته‌ی کشورمان را از دست دادیم، از نسل پژوهشگران روزگار نوزایی ایران؛ مشروطه. استاد محمدعلی اسلامی ندوشن هنگامی که چند سالی را در تورنتوی کانادا نزد فرزندانش به‌سر می‌برد، پنجم اردیبهشت‌ماه در ۹۷ سالگی بدرود زندگی گفت و پیکرش پس از پنج روز به همراه پیام‌های چندی از دوستان و بزرگانِ ادبی‌مان در همان شهر، گویا چندگاهی (:موقت)، به خاک سپرده شد.
به گمانِ من، جنبشِ بزرگ مشروطیت بازگشتِ ایرانی به خویشتنِ خویش بود؛ بازگشت به داد و برابری، دانش و خرد، آبادانی و شناخت و پاسداشتِ ایران و در نتیجه، ایران‌گرایی. از همین روست که بدنه‌ی بزرگانِ اندیشمندِ برآمده از آن می‌کوشیدند از دانشِ نو و شیوه‌های دانش‌پژوهی و سخنانِ بادلیل و منطقی بهره‌مند باشند و اگر شوری می‌آفریدند و احساسی برمی‌انگیختند همانا در راستای آگاهیِ مردمان و آبادانیِ کشور بود. صد البته این آفرینشِ دگرگونی در روح ایرانی، پیامدهایی را هم درپی داشت که یکی پدافند و ایستادگیِ برخی باورمندان و به‌ویژه شماری از مقام‌های وابسته به باورِ مسلطِ جامعه در برابرِ این دگرگون‌سازی بود و دیگری اندیشه‌ای که ابزارِ دستِ همسایه‌ی اَبَرقدرتی بود که برای ما، در راستای شیوه‌های پیشین و گرفتارکردنِ بخش بزرگی از سرزمین‌مان، همچنان خوابِ بردگی را می‌دید. این دو آرمان در برابرِ جریانِ اندیشه‌ایِ برآمده از مشروطیت بودند، اما خوشبختانه جریان اصلی آن اندازه نیرومند بود که راه را برای گسترش (:توسعه) ایرانی و ایران باز کند.
تاریخ و فرهنگِ ایرانِ ما، همچنان که دوست عزیزی یادآور شده بود، آن اندازه پربار و نیرومند است که نیازی به دروغ‌سازی ندارد و بر این پایه، برای دفاع از آن هم نیازی به جوش‌وخروش برآمده از تعصب نیست و این همان میانه‌روی و منطقی است که در نوشته‌های شادروان ندوشن به چشم می‌خورد و او به‌درستی بر این نکته انگشت می‌گذارد که غرب هر چند در فناوری و دانش پیشیِ بسیار گرفته و باید آن‌ها را از او آموخت، اما فراموش نکنیم که دو جنگِ بزرگ، در آن سرزمین رخ داده و چنان به جان هم افتادند که در گذرِ تاریخ بی‌مانند است پس، پیشرفت دانش و فناوری برابر با گسترش اندیشه و فرهنگ نبوده است:
«دنیا با همه‌ی پیشرفت‌های معجزه‌آسایش تا زمانی که تنها بر این پیشرفت‌های فنیِ شگرفِ خود تکیه دارد تغییر پایه‌ای نخواهد یافت… متاسفانه رونق اقتصادی و رفاه مادی برای بخشی از جهان مانند عقاب‌های کاووس بوده‌اند که او را به اوج می‌رسانند و سرانجام بر زمین می‌زنند» و در پاسخ به همین نیازِ انسانِ کنونی است که او به ایران می‌اندیشد.
آنچه در بالا آمده است بخشی ازنوشتاری‌ست با عنوان «اسلامی نُدوشن، پیوند مشروطه و ایرانشهری» به قلم علیرضا افشاری که در تازه‌ترین شماره امرداد چاپ شده است.
متن کامل این گزارش را در رویه‌ی پنجم (اندیشه) امرداد شماره 454 بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی 454 از دوشنبه، نوزدهم اردیبهشت‌ماه، 1401 خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان خواهد بود.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
