ستاره‌های شعر و ادب ایران؛ خفتگان آرامستان توس

شرمین نصیری
1398-09-26
00:00

اعتبار و دیرینگی شهر توس، همچنین وجود آرامگاه فردوسی و مزاری منسوب به امام ابوحامد غزالی در محوطه‌ی بقعه‌ی هارونیه، سبب گردیده تا بسیاری از فرهیختگان و دوست‌داران دانش، ادب و فرهنگ پارسی، مشتاقانه منزلگاه ابدی خویش را در این شهر برگزینند.

بدین‌روی، در سال 1375 خورشیدی زمینی به مساحت 1200 متر در برابر باغ آرامگاه فردوسی برای خاکسپاری شعرای نامی خراسان در نظر گرفته شد. هشت تن از نامداران شعر و ادب پارسی در این مکان آرام گرفته‌اند که به معرفی آن‌ها می‌پردازم :

احمد گلچین‌معانی
در هجدهم دی‌ماه 1295خورشیدی در تهران زاده شد. او که از پژوهشگران و شعرای پرتلاش بود در سال 1343 برای تنظیم فهرست نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه‌ی آستان قدس رضوی به مشهد آمد.
گلچین معانی شاعر و دانشمندی سخت‌کوش بود. پژوهش‌های وی در شناساندن شعرای سبک هندی، سیر و تطور ادبیات پارسی دوران صفوی و حاشیه‌نویسی بر متون نثر، او را نزد پژوهشگران بلندآوازه کرد. از آثار وی می‌توان به: «کاروان هند»، «تاریخ تذکره‌ها»، «مکتب وقوع در شعر فارسی» و «شهرآشوب در شعر فارسی» اشاره کرد. گلچین در سرودن اشعار سیاسی، فکاهی و انتقادی نیز مهارت داشت. گلچین معانی در 16 اردیبهشت 1397 خورشیدی، به‌سبب چندین بیماری درگذشت و در کنار سایر شعرای خراسان آرام گرفت.

احمد کمال‌پور
در سال 1297خورشیدی در مشهد زاده شد. در دوران نوجوانی که در شعر مهارت یافت، تخلص شعری «کمال» را برگزید. اشعار کمال در کتاب‌هایی مانند «شعر امروز خراسان»، «صدسال شعر خراسان» و «نسیمی از دیار خراسان» به‌چاپ رسیده است. دیوان اشعار او به نام «گلشن کمال» در سال 1372 به‌کوشش دوستان نزدیک وی (استاد محمد قهرمان و دیگران) منتشر شد. وی در قصیده‌سرایی توانایی چشمگیری داشت.
کمال در 23 شهریور 1379 خورشیدی، در مشهد به دلیل بیماری قلبی درگذشت و در همین آرامگاه به‌خاک سپرده شد.

عماد خراسانی
سید عمادالدین برقعی فرزند سید محمدتقی معین‌دفتر، از سادات رضوی و شاعری توانا بود. وی در ابتدا «معین» و سپس «عماد خراسانی» تخلص می‌کرد. در 1299خورشیدی در مشهد زاده شد و تا پایان تحصیلات ابتدایی در همین شهر ماند. دیوان عماد برای نخستین‌بار با پیشگفتار زنده‌یاد مهدی اخوان‌ثالث در سال 1341 منتشر شد.
عماد خراسانی سرانجام در 28 بهمن‌ماه 1382 خورشیدی، در تهران درگذشت و سپس پیکرش را به مشهد آوردند و در آرامگاه شعرا به خاک سپردند. او که پله‌های ترقی در ادبیات را در روزگار جوانی پیموده بود، خیلی زود به یکی از غزل‌سرایان پرآوازه‌ی معاصر ایران تبدیل شد.

مهدی اخوان‌ثالث‌
در 1307خورشیدی در مشهد به‌دنیا آمد. اخوان در نوجوانی به پیشنهاد دوستانش تخلص «امید» را برای خود برگزید. در 1330خورشیدی نخستین مجموعه‌ی شعر خود را بنام «ارغنون» به‌چاپ رساند. مجموعه‌های دیگر او : «زمستان»، «آخر شاهنامه»، «از این اوستا»، «شکار»، «در حیاط کوچک پاییز، در زندان»، «دوزخ، اما سرد»، «زندگی می‌گوید…» و «تو را ای کهن‌بوم و بر دوست دارم»، است. او کتاب «بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج» را در شناخت و گزارش آثار نیما نوشت. کتاب دیگری بنام «عطا و لقای نیما یوشیج» را نیز نوشت. وی ابتدا در سبک خراسانی اشعاری سرود و پس از آن به سبک نیمایی و آزاد روی آورد.
اخوان‌ثالث در سال 1356 برای مدتی در دو-سه دانشگاه در تهران به تدریس ادبیات پارسی پرداخت. به کشورهای اروپایی آلمان، انگلیس، دانمارک، سوئد، نروژ و فرانسه نیز سفر کرد و پس از بازگشت، مدت کوتاهی به دلیل بیماری در بیمارستان مهر تهران بستری شد. «امید» عاقبت در شب چهارم شهریور 1369 درگذشت؛ دوستانش پیکر او را به مشهد آورده و در باغ آرامگاه فردوسی توسی به خاک سپردند. شایان یادآوری است که سردیس پیشین اخوان‌ثالث توسط آقای علیرضا قدمیاری ساخته شده بود که بر مزارش گذاشته بودند اما به دلیل ناپختگی اثر، در اردیبهشت سال 1394 سردیس حرفه‌ای دیگری که به‌دست استاد علی رجبی‌مقدم ساخته شد، جایگزین اثر پیشین شد.

محمد قهرمــان
وی در دهم تیرماه 1308خورشیدی در تربت حیدریه زاده شد. پس از تحصیلات ابتدایی در زادگاهش و مشهد و تهران از دانشگاه حقوق تهران درس آموخت. قهرمان خودآموخته‌ی ادبیات و شعر بود و یکی از شعرای کلاسیک خراسان و ایران در سده‌ی معاصر شناخته می‌شد. او دیوان بیش از ده شاعر سبک هندی، همانند دیوان پُربرگ صائب تبریزی را ویرایش کرد. قهرمان قافله‌سالار شعر و ادب پارسی بود به‌گونه‌ای که در منزلش نزدیک به پنجاه سال نشست شعر و ادب برگزار می شد. کتاب «پردگیان خیال» دربردارنده‌ی شرح حال و مقالات بزرگداشت وی در سال 1384 و «حاصل عمر» دفتر اشعار گزیده‌ی اوست. استاد قهرمان بانی اصلی آرامگاه شعرای توس بود و خود در 28 اردیبهشت 1392 خورشیدی در همین آرامگاه به‌خاک سپرده شد.

علی باقرزاده
متخلص به «بقا» در 1308 از خانواده‌ای یزدی‌الاصل در مشهد زاده شد. او نیز خودآموخته‌ی شعر و ادب بود و بیش از ده کتاب شعر، سفرنامه، خاطرات و حکایات ادبی منتشر کرد. دو کتاب «زلال بقا» و «آب بقا» دفتر‌های شعر ویژه‌ی او است. «بقا» در 18 آذرماه 1395 خورشیدی، در مشهد درگذشت و در همین آرامگاه به‌خاک سپرده شد.

ذبیح‌الله صاحبکار
وی متخلص به «سهی»، سال 1314خورشیدی در روستای دولت‌آباد تربت حیدریه بدنیا آمد. سهی که از شمار نخستین دوستان محمد قهرمان بود، به‌تدریج در شاعریِ سنتی پله‌های پیشرفت را پیمود و از غزل‌سرایان نامدار خراسان و ایران شد. سهی در غزل‌سرایی نگاهی به شیوه‌ی هندی و نگاهی هم به سبک عراقی داشت. وی سال‌ها آموزگار مدارس بود. او پس از چندی دیوان خود را بنام «افسانه‌ی ناتمام» منتشر کرد.
صاحبکار در هفدهم اسفندماه 1381 خورشیدی، در گذشت و در همین‌جا به‌خاک سپرده شد.

غلامرضا شکوهی ‌
زاده‌ی 1328 در شهرستان تربت جام است. او در غزل و تجربه‌کردن فضاهای تازه، به‌ویژه سروده‌های آیینی، توانمندی (:قریحه‌ای) بالا و مثال‌زدنی داشت. در سال 1351 از دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد در رشته‌ی فلسفه درس آموخت و در سال 1355 خورشیدی به استخدام آموزش و پرورش درآمد و بیش از سی سال افزون بر فلسفه، تمامی شاخه‌های ادبیات را تدریس کرد. او سابقه‌ی عضویت در شورای شعر «انجمن ادبی رضوی» موسسه‌ی آفرینش‌های هنری را دارد. سرانجام در یازدهم اَمرداد 1396 خورشیدی درگذشت و در توس به‌خاک سپرده شد. ‌
از آثارش می‌توان به «سرمه در چشم غزل»، «یک ساغر نگاه»، «آهی بر باغ آینه» و نیز «صد گرده آواز خاموش» اشاره کرد.

گفتنی است در پایان آبان‌ماه 1398 همایش نکوداشتی برای این ستارگان شعر و ادب خراسان و ایران با عنوان«بخوان به‌نام گل سرخ» در مشهد برگزار شد. دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی سراینده‌ی نامی، مهمان ویژه‌ی این همایش بود.

برگرفته از:

فرهنگ نام آوران خراسان، دکتر محمدجعفر یاحقی، مشهد، به‌نشر 1382

نگاهی به تاریخ، فرهنگ و مفاخر مشهد، مهدی سیدی فَرخد، دکتر یوسف متولی حقیقی، بهزاد نعمتی، مشهد، هورمهر 1395