در میانه‌ی سده‌ی ششم میلادی، در جهان باستان و کمابیش در یک زمان، دو هماورد و دو ابرقدرت دیرباز، ایران و روم، فرمان‌روایانی ویژه را بر تخت خود دیدند؛ در ایران، «خسرو یکم انوشیروان»، و در روم خاوری، «ژوستینین یکم» یا «یوستی‌نیانوس» (در یونانی: Ἰουστινιανός). اگرچه این دو از برای ایرانی و رومی بودن، دشمن هم برشمرده می‌شدند، ولی همانندی‌های بسیاری در کردار داشتند. نوشته‌ی پیش‌رو نشان می‌دهد که چگونه متمدن ماندن آینده‌ی جهان، وام‌دار این دو بوده است.
آنچه در بالا آمده چكیده‌ی نوشتاری است با عنوان «خسرو و قیصر؛ قانون‌گذاران تاریخ» كه در آن به بررسی كارنامهی خسرو انوشیروان و ژوستنین قیصر روم پرداخته است.
این نوشتار در رویه‌ی تاریخ «امرداد» ٣٤٥ چاپ شده است.
