آجرهای لعابدار قلایچی، بازمانده از تمدن مانایی پس از بازگرداندهشدن به کشور و نمایش در موزهی ایران باستان، اینک درموزهی بوکان به نمایش گذاشته شد.
آجرهای لعابدار بوکان بازمانده از تمدن کهن و سه هزار سالهی ماناییان در شمال باختری ایران است. این آجرها در دههی 60 خورشیدی به شیوهای غیرقانونی از ایران بیرون بُرده شده بودند و بخشی از آنها سر از مجموعههای خصوصی درآورده بود و بخش دیگر در نزد خانوادهای ایرانی در سوییس نگهداری میشد. آنها میخواستند آجرها را به مجموعهداران بفروشند و از این راه به دارایی هنگفت و بادآورده دست پیدا کنند، بدون آنکه با خود اندیشیده باشند که میراث غارتشده از آنِ مردم ایران است نه دارایی شخصی آنها.
آثاری که به نام آجرهای لعابدار بوکان میشناسیم و اکنون بازگردانده شدهاند در تپه قلایچی بوکان بهدست آمدهاند. بوکان شهری در مرز میان دو استان کردستان و آذربایجان غربی است و برخوردار از گسترههای باستانیای که دیرینگی آنها به تمدن مانایی بازمیگردد. یک نمونه از آن گسترههای باستانی زیویه است و دیگری قلایچی، در 7 کیلومتری شهر بوکان. قلایچی در نگاشتههای تمدن آشور «ایزیوتو» نامیده میشد و پایتخت مانایی بود. بازهی زمانی ماناییها هزار پیش از میلاد تا آغاز تمدن هخامنشیان است. فرمانروایی کوچک مانایی در جنوب دریاچهی اورمیه و در پهنهای که استان کردستان و بخشهایی از استانهای آذربایجان غربی و شرقی را فرامیگیرد، دامن گسترده بود.
گفتنیست در تپهی قلایچی 9 فصل کاوش باستانشناسی انجام گرفته است.
اکنون نمایشگاه آجرهای قلایچی با حضور مرتضی ادیبزاده سرپرست ادارهکل موزهها، جبرئیل نوکنده رئیس موزه ملی ایران، علیرضا دلخوش مدیرکل دیپلماسی وزارت خارجه، کیم زیستلر کاردار سفارت سوئیس در ایران، جلیل جباری مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی آذربایجان غربی، انور حبیبزاده نماینده مردم بوکان در مجلس شورای اسلامی، بهمن کارگر باستانشناس و تعدادی دیگر از مسئولان ۲۸ خرداد ۱۴۰۱ در موزهی مفاخر گشایش یافت.
بهگزارش میراثآریا و بهگفتهی روابطعمومی ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی آذربایجان غربی سرپرست ادارهکل موزهها در این آیین گفت: «بهرهبرداری سریع از موزه باستانشناسی بوکان نیازمند مشارکت همه مسوولان و خیران است و اشیای تاریخی متعلق به بوکان به محض راهاندازی موزه این شهرستان از سراسر ایران جمعآوری و به این موزه منتقل خواهد شد.
مرتضی ادیبزاده ۲۸ خرداد ۱۴۰۱ در مراسم افتتاحیه نمایشگاه آجرهای قلایچی در بوکان با اعلام این مطلب افزود: بازگرداندن اشیای تاریخی یکی از خویشکاریهای (:وظایف) مهم ادارهکل موزهها است. در این ادارهکل تمام پروندههای بازگشتی (:استردادی) در حال بررسی بوده و امید است در آینده نزدیک بسیاری از اشیای تاریخی ایران بازگردانده شود.
بازگشت آجرهای قلایچی پس از ۳۰ سال
جبرئیل نوکنده، فرنشین (:رییس) موزهی ملی ایران هم در این نشست گفت: بازگرداندن آجرهای ۲۸۰۰ ساله قلایچی بوکان یک کار بزرگ بود و این آجرها پس از ۳۰ سال به کشور بازگشتند.
نوکنده یادآوری کرد: برپایی نمایشگاه در شهرستانهایی که موزه تحت پوشش وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی ندارند کار سادهای نیست، اما کوشش و همدلی مسوولان بوکان برای پذیرفتن مسوولیت حفاظت و نگهداری آجرها موجب شد تا این نمایشگاه در بوکان برپا شود.
او افزود: برخی افراد خواستار این هستند که اشیای متعلق به هر شهر در موزهی همان منطقه نگهداری شود اما برای معرفی فرهنگ و تمدن ایران نیاز است که آثار و اشیای تاریخی سطح کشور در موزه ملی نگهداری شود چرا که موزه ملی ویترینی از هویت و فرهنگ ایرانی است.
تنوع فرهنگی و تاریخی ایران بیمانند است
کیم زیستلر، کاردار سفارت سوئیس در ایران هم در آیین گشایش نمایشگاه آجرهای قلایچی در بوکان گفت: گوناگونی فرهنگی و تاریخی ایران بیمانند است. بسیاری از کشورهای جهان شاید از دید تاریخی دیرینگی بالایی داشته باشند اما این گوناگونی فرهنگی را ندارند.
کیم زیستلر در ادامه افزود: ایران و سوئیس عضو کنسوانسیون یونسکو هستند و هر دو کشور بر بایستگی نگاهداری از آثار تاریخی پافشاری دارند و براین پایه این دو کشور میتوانند همکاریهای خوبی در این زمینه داشته باشند.
وی گفت: برپایی نمایشگاههای گوناگون در چرخش اقتصادی و معرفی موزهها میتواند نقش مهمی داشته باشد و امیدوارم برپایی نمایشگاه آجرهای قلایچی در موزهی مفاخر بوکان موجب رونق هر چه بیشتر این موزه شود.
بازگرداندن ۱۸ مجموعه آثار تاریخی دزدیدهشده به ایران
علیرضا دلخوش، مدیرکل دیپلماسی وزارت خارجه، در آیین گشایش نمایشگاه آجرهای قلایچی در بوکان گفت: «با کوششهای انجام شده تاکنون ۱۸ مجموعه آثار تاریخی دزدیدهشده (:سرقتی) به کشور بازگردانده شده است.
دلخوش افزود: برخی کشورها برای شناساندن هویت خود اقدام به تاریخسازی و جعل تاریخ میکنند اما ایران با داشتن آثار تاریخی بیشمار یکی از پنج کشور متمدن جهان به شمار میرود.
مدیرکل دیپلماسی وزارت خارجه افزود: این مجموعه برای حفظ جایگاه تمدنی ایران اقدام به شناسایی آثار تاریخی دزدیده شده از کشور در کشورهای خارجی کرده است.
او ادامه داد: آثار دزدیده شده از آنِ ایران و مردمان این سرزمین است و همهی کوششمان را برای بازگرداندن اموال فرهنگی به کار میبریم. با توجه به تصویب قطعنامه استراداد اموال فرهنگی در سازمان ملل، هرگونه خرید و فروش اموال فرهنگی کشورها جرم است و براینپایه آثار تاریخی هر کشوری به خودشان بازگردانده میشود.
جشنواره موسیقی حسن زیرک در تقویم فرهنگی بوکان گنجانده شود
انور حبیبزاده، نماینده مردم بوکان در مجلس شورای اسلامی نیز در این آیین عنوان کرد: بوکان سومین شهرستان پرجمعیت آذربایجان غربی است که پیشینهی سکونت در آن به سه هزار سال پیش برمیگردد و آثار تاریخی بسیاری در این شهرستان وجود دارد.
حبیبزاده افزود: برپایی نمایشگاه آجرهای قلایچی نشاندهندهی این پیام است که فرهنگ و هنر هر دولت بزرگترین سرمایهی آن است که با گذشت سالیان زیاد همچنان باقی میماند همانگونه که آجرهای قلایچی پس از سه هزار سال فرهنگ و تمدن حکومت مادها را به نمایش میگذارند.
او با با بیان اینکه برای توسعه گردشگری بوکان باید برای معرفی آثار تاریخی این شهرستان برنامهریزی کرد، ادامه داد: برای این منظور نیاز است که موزه باستانی بوکان در کمترین زمان ممکن به بهرهبرداری برسد، موزه مفاخر توسعه یابد و جشنوارهی موسیقی حسن زیرک در تقویم فرهنگی بوکان گنجانده شود.
آجرهای قلایچی مملو از داستانهای افسانهای هستند
قطبالدین صادقی، استاد دانشگاه هم در این نشست با اشاره به اینکه شکل، تخیل و روایت سه ویژگی مهم آجرهای قلایچی بوده و این روایتها هستند که مسیر تمدن را باز کرده و دانایی را برای انسان به ارمغان میآورد، افزود: هویت هر ملتی وابسته به تاریخِ روز، تاریخ گذشته و افسانههای آن بوده و در این میان افسانهها پیونددهنده میان گذشته و حال هستند که ارزش بالایی دارند، تاریخ ایران نیز پر از افسانهها و استورهها بوده و آجرهای قلایچی سرشار از داستانهای افسانهای و اساتیری هستند که این موضوع اهمیت این آجرها رو دوچندان میکند.
او ادامه داد: دلیل اهمیت افسانهها این است که کشف راز آنها به ما خواهد گفت که گذشته ما چه بوده از کجا آمدهایم و به کجا خواهیم رفت و شناخت آنها مسیر آینده یک ملت را نشان میدهد.
سند خواهرخواندگی بوکان با یکی از شهرهای سوئیس به امضا برسد
حاج باباخان اسکندری، فرماندار بوکان دیگر سخنران این آیین گشایش گفت: نقاشی روی آجرهای قلایچی نشاندهندهی شکوه معنوی مردمان آن زمان است و ما خویشکاری داریم این میراث تاریخی را حفظ کرده و به آیندگان برسانیم.
اسکندری افزود: برای افزایش آگاهی جوانان با گذشتهی این دیار نیاز است که موزهی باستانشناسی در بوکان راهاندازی شود و خواستهی (:مطالبه) مردم این شهرستان این است که به زودی سند خواهرخواندگی بوکان با یکی از شهرهای سوئیس به امضا برسد.
میرحسامی، شهردار بوکان هم در این نشست گفت: کشورهای جهان برای معرفی فرهنگ خویش هزینههای زیادی انجام میدهند اما امروزه تمدن ۲۸۰۰ ساله مانایی موجب شده تا بوکان و ایران بار دیگر در جهان شناخته شود و این از پرمایگی (:غنای) فرهنگی ایران است.
نمایشگاه آجرهای بازگرداندهشدهی قلایچی که در آن ۵۱ قطعه آجر ۲۸۰۰ سالهی تپه قلایچی بوکان به نمایش گذاشته شده است برای یکماه بر پا است. همچنین نمایشگاه آجرهای قلایچی پس از بوکان در موزه باستانشناسی ارومیه برای یک ماه برپا خواهد شد و دوستداران میتوانند همهروزه از آن بازدید کنند.