آبادان را وارون آنچه که برخی می‌پندارند، نباید شهری نوپا و تنها زاییده‌ی صنعت نفت دانست زیرا بر پایه‌ی گزارش‌های تاریخی٬ پیشینه‌ی این شهر را می‌توان تا روزگار باستان جست‌وجو کرد آن هنگام که در پیوندگاه اروند به دریای پارس پادگانی برای جلو‌گیری از دستبرد دزدان دریایی پایه‌گذاری شد و پیرامونش شهری ساخته شد٬ که آن را «اُپاتان» نامیدند.
چنان‌که اصطخری گیتاشناس سده‌ی ۴ مهی در رویه‌ی ۴۳ کتاب مسالک‌وممالک می‌گوید: «در دو فرسنگی عبادان در خلیج‌فارس٬ جایی که دجله بغداد به دریا می‌ریخت٬ مناره مانندهایی چوبی به نام خَشبات (خشاب) برپا بود که نگهبانان در چهارطاق‌های آن رفت‌وآمد می‌کردند».
نئارخوس، سردار اسکندرمقدونی نیز در رویه ۷۵ سفرنامه‌‌ی خویش آورده است: «سفاین وقتی وارد خلیج‌فارس می‌شدند٬ تیرهای عظیم‌الجثه به قطعات الوار٬ اینجا و آنجا برافراشته شده بود تا دریانوردان را در مسیر خود هدایت نماید».
سید محمد‌علی امام شوشتری، خشبات و خشاب که فانوس‌های دریایی در بستر اروند‌رود و خلیج‌فارس بودند را نامی فارسی و ریختی دیگر از واژه «خوشاب» به‌چم (معنی) آب خوب و بهتر برای کشتیرانی می‌داند. به گفته‌ی ناصر‌خسرو «مردم عَبادان ساختن این فانوس‌ها را به پادشاهان باستانی نسبت می‌دهند».
از این‌رو، محمد‌علی امام شوشتری در نوشتاری با نام پیشینه‌ی دریانوردی ایران، «آبادان را یک دژ دریایی دانسته» و در رویه ۷ کتاب دانشنامه‌ی ایران و اسلام نیز آمده است: «از دیرباز آبادان به علت موقعیت جغرافیایی‌اش برای نگهبانی مورد استفاده بوده است».
در این راستا بتلمیوس گیتاشناس رومی سده‌ی دوم ترسایی با واژه‌های آپفانا (apphana) و آبفادانا (apphadana) درباره اُپاتان سخن رانده است. از این‌رو، به باور بهرام فره‌وشی«شکل قدیمی این نقطه از ایران اُپاتان (opatan) از ترکیب سه جز (اُ) یعنی آب و (پات) به معنی پاییدن و (ان) پسوند نسبت و جمعا به معنای جایی که در آنجا آب دریا و رود پاسبانی می‌شود».
در روزگار اشکانیان٬ آبادان را «خاراکس» و به هنگام ساسانیان «بهمن‌اردشیر» می‌خواندند. چنان‌که ابن‌رسته‌ی اصفهانی در رویه‌ی ۱۲۰ کتاب الاعلائق‌النفیسه می‌گوید: «تا به آخر خور معروف به بهمن‌اردشیر می‌رسد که استان بهمن‌اردشیر نیز از فرات بصره است».
همچنین مسعودی در رویه‌ی۴۰ نزهه‌القلوب آورده است: «این جزیره جز ولایت بهمن‌اردشیر است که آن طرف بصره و مجاور دریاست». ایرج افشار نیز در رویه ۳۷۲ کتاب خود از زبان اسحاق‌بن‌حسین در کتاب آکام‌المرجان «عبادان را در روزگار باستان سرجمع کوره بهمن‌اردشیر» برشمرده است.
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاری‌ست با عنوان «اینجا آبادان است و آبادان می‌ماند»، به خامه‌ی دکتر اشکان زارعی که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را در رویه‌ی پنجم (اندیشه) شماره‌ی 456 امرداد بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی 456 از دوشنبه، 30 خوردادماه، 1401 خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان خواهد بود.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
