ماجرای گل‌نبشته‌های هخامنشی که برای بررسی و خوانش به‌گونه‌ی امانت در دسترس بنیاد خاور‌شناسی دانشگاه شیکاگو قرار گرفت و قرار بود پس از خوانش و رمزگشایی به خاستگاه خود برگردانده شود داستانی دور و دراز دارد. بخشی از این گل‌نبشته‌ها در نیم‌سده‌ی گذشته و در چند گام (:مرحله) به کشور بازگردانده شده ولی بخش بزرگی از آن همچنان به شوندها و بهانه‌های گوناگون هنوز در دسترس این این بنیاد قرار دارد. خوانش و رمزگشایی این گل‌نبشته‌ها شاید نخستین بهانه برای بیرون‌بردن آنها از کشور بود.
اکنون و در همین راستا رییس پژوهشکده زبانشناسی، کتیبه‌ها و متون در پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت پژوهشگاه هیات علمی در رشته خط و زبان ایلامی ندارد و تنها در اندازه‌ی کارشناسی در گروه مربوطه پاسخ‌گو است.
به گزارش ایلنا، بنیاد شرق‌شناسی شیکاگو در روزهای انخستین دستیابی به گل‌نبشته‌های هخامنشی که یکی از رخدادهای بسیار ارزشمند تاریخ ایران به شمار می‌رود، برای پژوهش و بررسی، آنها را به امانت برد و در پیمان‌نامه‌ای (:قراردادی) که با ایران امضا کرد، به‌روشنی یادآور شد که «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می‌سپارد و موسسه‌ی شرقی دانشگاه موظف است دو نسخه از مستندات خود را به دولت ایران بدهد.»
سال‌ها از بیرون‌بردن این گل‌نبشته‌ها از کشور گذشت و پس از چالش‌های فراوان در چندین مرحله بازپس‌دهی گل‌نبشته‌ها، سال ۱۳۲۷ خورشیدی (۱۷۹ قطعه)، سال ۱۳۳۱ خورشیدی (۳۷هزار خُرده قطعه)، سال ۱۳۸۳ خورشیدی (۳۰۰ قطعه) و سال ۱۳۹۸ خورشیدی (۱۷۸۳ قطعه) بخش‌هایی از آنها به کشور بازگشتند. اما هنوز ۱۷ هزار گل‌نبشته سالم و شکسته از گل‌نبشته‌های هخامنشی در دسترس موسسه شرقی شیکاگو قرار دارد که به کشور بازگردانده نشده است. البته وعده‌هایی درباره‌ی انجام رایزنی برای بازگشت گل‌نبشته‌های هخامنشی داده شده اما تاریخ دقیقی در این باره اعلام نمی‌شود.
پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید با در دسترس داشتن بخشی از این گل‌نبشته‌ها، چندی پیش نمایشگاهی از گل‌نبشته‌های بازگردانده شده در سال ۱۳۹۸ برگزار کرد. پیش از آن نیز فیلم‌هایی در شبکه‌های اجتماعی برای آشنایی همگانی منتشر می‌کرد که با توجه به حساسیت‌های موجود درباره‌ی گل‌نبشته‌ها، انتشار همین فیلم‌ها و بازخوانی دوباره‌ی آنها نگرانی‌هایی در فضای همگانی کشور به وجود آورد.
تنها انتشار این فیلم‌ها و سرنوشت دیگر گل‌نبشته‌ها چالش‌های امروز میراث هخامنشیان در میان کارشناسان باستان‌شناسی کشور نیست بلکه پرسش مهم دیگری که مدتی‌ست نظرها را به خود جلب کرده این است که آیا این امکان در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و پژوهشگاه میراث و گردشگری به عنوان بازوی پژوهشی و علمی این وزارتخانه وجود دارد که کارشناسان و متخصصان آن بتوانند دیگر گل‌نبشته‌ها را خوانش کنند یا آنکه پس از این نقل و انتقالات تنها باید به بودنشان در کشور و در لابه‌لای گنجینه‌ی موزه‌ها خرسند باشیم؟ و آیا شیوه‌ی خوانش گل‌نبشته‌ها برپایه‌ی فیلم‌های نمایش داده شده در شبکه‌های اجتماعی درست است؟
از این رو به سراغ رییس پژوهشکده زبانشناسی، کتیبه‌ها و متون در پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری رفتیم تا دراین باره پرس‌وجو کنیم. در ادامه گفت‌وگوی ایلنا را با مژگان اسماعیلی، رییس پژوهشکده زبانشناسی، کتیبه‌ها و متون در پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری می‌خوانید:
آیا برپایه‌ی علم روز و امکاناتی که در دسترس پژوهشگران قرار دارد شیوه‌ی خوانش گل‌نبشته‌ها با در دست گرفتن و چرخاندن آنها درست است یا امروز باید از شیوه‌های نوین را برای خوانش‌ها بهره برد؟
در خوانش، پژوهش و بررسی گل‌نبشته‌ها باستانی از گذشته تاکنون بهره‌گیری از دست، کاری به‌ناچار (:اجتناب‌ناپذبر) است. در مجموعه‌های بزرگ و بین‌المللی سرتاسر جهان نیز همچنان ترجیح متخصصان لوح‌خوان و کتیبه‌شناس، خوانش این گل‌نبشته‌ها از نزدیک و با دست است.
در این‌صورت آیا خوانش چند باره‌ی گل‌نبشته‌ها نیز مرسوم است؟ تاکنون چند گونه خوانش از گل‌نبشته‌های هخامنشی صورت گرفته و بر چه اساسی می‌توان گفت کدام‌یک درست بوده است؟
خوانش چند بارهه‌ی گل‌نبشته‌ها، کتیبه‌ها، متون و نسخ کهن نیز امر بسیار رایج و جاافتاده‌ای در حوزه‌ی علم زبانشناسی، کتیبه‌شناسی و نسخ خطی است. درباره گل‌نبشته‌های هخامنشی باید گفت که پروژه‌ی خوانش دوباره گل‌نبشته‌ها منتشر شده از سوی هلک بر اساس دانش روز در شیکاگو پروژهٔ PFA نیز در جریان است و همچنان خوانش‌ها و تحلیل‌های گذشته درحال تغییر و دگرگونی هستند.
گفته می‌شود هم‌اکنون جز دکتر عبدالمجید ارفعی ایلامی‌شناس دیگری در کشور نداریم که بتواند گل‌نبشته‌های ایلامی هخامنشی را خوانش کند آیا پژوهشگاه ایلامی‌شناس دیگری را تایید می‌کند که توانایی و علم خوانش گل‌نبشته‌ها را داشته باشد؟ اگر گل‌نبشته‌های هخامنشی از شیکاگو بازگردانده شوند چه افرادی برای خوانش آنها اقدام خواهند کرد؟ در این سال‌ها افرادی را برای خوانش این گل‌نبشته‌ها آموزش داده‌ایم؟
با توجه به اینکه پژوهشگاه هیات علمی در رشته‌ی خط و زبان ایلامی ندارد، تنها به‌عنوان کارشناسی در گروه مربوطه پاسخ‌گو است، اما پژوهشگاه با توجه به ارتباط‌ها و تعاملاتی که با مراکز علمی و پژوهشی داخلی و خارجی دارد با بستن تفاهم‌نامه‌هایی با مرکزهای یادشده می تواند این ظرفیت‌های علمی را ایجاد کند.
