بامدادان در کبوترخانه‌ی «مرداویج» می‌توان هزاران کبوتری را دید که دانه از زمین برمی‌چینند و سپس بال‌زنان سینه‌ی آسمان را می‌شکافند و دور می‌شوند تا زمانی که روز به پایان بر‌سد، آن‌گاه بازمی‌گردند و درون برج آرام می‌گیرند و شب را به پایان می‌رسانند.
کبوترخانه‌ی مرداویج یکی از برج‌های بازمانده‌ی محله‌ی هزارجریب اصفهان است. برجی که مانند گلی شکفته ساخته شده است و پناهگاهی برای کبوتران شهر است. در گذشته‌ها فضله‌ی این کبوتران چنان ارزش اقتصادی‌ای داشت و به کار کشت‌ورزان می‌آمد که فروختن آن درآمدزایی هنگفتی بود. از این‌رو کبوترخانه‌ها اهمیت بسیار داشتند و کبوترخانه‌ی مرداویج که در دوره‌ی صفویه بنا شده بود، ارزش خود را نگه می‌داشت.
مرداویچ برجی با پله‌های پیچاپیچ است. بلندای آن به 18 متر می‌رسد و سطح آن نیز 16 متری است. از بلندای این کبوترخانه کوه صُفه، از رشته‌کوه‌های بلند زاگرس، پیداست. همین است که بر بالای برج مرداویج ایستادن و چشم‌انداز کوه را نگریستن، تماشایی است.
گفتیم که کبوترخانه‌ی مرداویج مانند گُلی شکفته است. گرداگرد این سازه‌ی گُل‌مانند، هشت دایره ساخته شده است که دایره‌ای در میانه‌ی آن سربرآورده است. ذوق و هنری که در ساخت این برج به‌کار رفته است، تماشایش را لذت‌بخش می‌کند. اگر پرواز و فرودآمدن هزاران کبوتر پیرامون برج را به آن دیدنی‌ها بیافزاییم، آن‌گاه دلربایی سازه‌ی مرداویج بیش‌تر به چشم خواهد آمد.
کبوترخانه‌ی مرداویج سه اشکوبه‌ای است. چیزی نزدیک به 15 هزارکبوتر را در خود جای می‌دهد و 770 حفره در بالای برج ساخته شده است تا آمدورفت کبوتران را آسان کند. این حفره‌ها چنان ساخته شده است که کبوتران برای گذر از آن‌ها دشواریی ندارند. از سوی دیگر بجز کبوتران، پرندگان دیگر، مانند جغدها و کلاغ‌ها و عقاب‌ها توان گذر از این حفره‌ها را ندارند. این کار برای امنیت کبوتران انجام شده است. در دیواره‌ی برج نیز کمربند سفیدی هست که آغشته به گچ صیقل‌خورده است و مارهایی را که بخواهند درون کبوترخانه بخزند، گرفتار می‌کند و بالارفتن از آن‌ها را ناشدنی می‌سازد. بخش بالایی برج مرداویج، به کمک دو ردیف آجر مشخص شده است و شکل شطرنجی دارد و حفرهای آن پیداتر از بخش‌های دیگر برج است.
این را نیز بگوییم که زمین اصفهان آبرفتی است. خاک آبرفتی، شنی و رسوبات ته‌نشین شده‌ی رودخانه‌هاست و موادی مانند رُس و شن و ماسه دارد. این خاک برای ساخت برج‌های کبوترخانه‌ای بسیار مناسب است. فضله‌ی کبوتران چنین خاکی را تقویت می‌کند و سبب تولید محصولات کشاورزی مرغوب می‌شود. برج مرداویج نیز چنین برتری‌ای (مزیتی) دارد.
درِ کبوترخانه در میانه‌ی برج ساخته می‌شد و تنها یک بار در سال در را باز می‌کردند تا کود کبوتران را گِرد کنند و بیرون ببرند و در کارهای کشت و کار استفاده کنند. در زمان‌های دیگر درِ برج را با گچ می‌پوشاندند تا جانور یا خزنده‌ای به درون برج راه پیدا نکند.
کبوترخانه‌ی مرداویج، جاذبه‌ای گردشگری نیز هست. از این‌رو در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. بازدیدکنندگان از این برج تاریخی از بامداد تا دو پسین‌گاه می‌توانند آن را ببینند. از آن پس باید برج را برای بازگشت کبوتران آماده کرد.
هنوز هم با آن که کود مورد نیاز کشاورزان از کارخانه‌های شیمیایی برآورده می‌شود، هرچندگاه در برج را می‌گشایند و کودهای جمع شده را بیرون می‌آورند و در زمین‌های کشاورزی استفاده می‌کنند، اما برج کارآیی گذشته‌ی خود را از دست داده است و تنها اثر و نشانه‌ای از مهرازی ایرانی و پناهگاهی برای کبوتران شناخته می‌شود.
*با بهره‌جویی از: تارنماهای ایمنا؛ اصفهان امروز؛ سیری در ایران.
