چهارتاقی نیاسر در محاصره‌ی کارخانه‌ی سنگ شکن

خبرنگارامرداد: سیاوش آریا
1395-04-31
00:00

چهارتاقی نیاسر این روزها بیشتر به کارگاه نقاشی می‌ماند تا یادمانی به جا مانده از روزگار ساسانی! زیرا انبوه یادگاری نویسی‌ها، چهره ای زشت و زننده از آن برجای گذاشته است که دل هر دوست دار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به درد می‌آورد.

به گزارش اَمرداد، چهارتاقی‌ها از آن دسته از سازه‌هایی به شمار می‌آیند که از ارزش فراوانی برای مطالعه و پژوهش‌های باستان شناسی برخوردارند. زیرا امروزه از آن مجموعه‌ای بزرگ در گذشته، تنها سازه‌ی چهارتاقی آن در بیشتر جاها بر جای مانده است که گمانه‌های گوناگونی برای کاربری آن‌ها تعریف می‌شود. هر چند بی‌گمان چهارتاقی بیشتر کاربری آتشکده داشته است، ولی با استواری و محکمی نمی‌توان برای برخی از چهارتاقی‌ها کاربری آتشکده پنداشت. از همین روی سازه‌های چهارتاقی برای پژوهندگان و به‌ویژه باستان شناسان و مِعماران از ارزش و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
اما چهارتاقی نیاسر کاشان که از آن با نام یکی از بزرگ‌ترین و سالم‌ترین چهارتاقی‌های ایران نام می‌برند، با چالش‌های فراوانی روبه‌رو بوده و دست به گریبان است. انبوه یادگاری نویسی‌ها در جای جای این سازه، بازآرایی‌های‌(:مرمت‌ها) کارشناسی نشده در گذشته که برخی از کارشناسان باورمندند که به این چهارتاقی آسیب رسانیده است، نَم و رطوبتی که به جان این سازه‌ی بی‌همتا افتاده، تنها بخشی از دشواری‌هایی است که این یادمان ملی با آن دست و پنجه نرم می‌کند. ولی شاید بدترین و مهم‌ترین چالش پیش روی چهارتاقی نیاسر، پدیداری کارخانه سنگ شکن باشد که در حریم درجه یک آن برپا شده و تهدیدی جدی برای این یادمان ملی به شمار می‌آید. زیرا گذر هر روزه‌ی خودروهای سنگین لرزه بر اندام بی دفاع این سازه‌ی یگانه می اندازد. همچنین برداشت بیش از اندازه ی سنگ ها در حریم درجه یک این یادمان ساسانی می‌تواند در آینده آن را با چالش‌های تازه‌ای رو به رو کند. گذر جاده‌ی خاکی از کنار این چهارتاقی که در گذشته پدیدار شده است و امروزه موتور‌سواران بومی از آن گذر می‌کنند، به همراه گورستانی که در حریم درجه یک این یادمان ملی وجود دارد از دیگر دشواری‌های پیش روی آن است. همچنین تخته سنگ بزرگی که در نزدیکی و پایین چهارتاقی رها شده است، چشم‌اندازی بدی را پدیدار ساخته است.
درباره ی چالش‌های پیش روی این چهارتاقی، مدیر کل سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان به اَمرداد گفت: «‌یادگاری نویسی یکی از چالش‌های یادمان‌های تاریخی در گُستره‌ی جهان است و بسیاری از کشورهای توسعه نیافته با آن رو‌به‌رو هستند. شما کدام یادمان تاریخی را سراغ دارید که بر روی آن یادگاری ننوشته باشند!؟ حتا پارسه (تخت جمشید) و پاسارگاد نیز که یادمان‌های جهانی ایران هستند با چُنین دشواری‌هایی دست و پنجه نرم می‌کنند. گورستان پایین چهارتاقی از روزگار صفویه آثاری از خاک سپاری را نشان می‌دهد. به گفته ای دیگر پیشینه ی (:سابقه) خاک سپاری در آن، امروزی نیست و با باورهای مردمی گِره خورده است. ولی با رایزنی‌های انجام شده در بخش‌های نزدیک تر به چهارتاقی از دنباله‌ی‌(:تداوم) آن، پیشگیری شده است. همچنین کارخانه ی سنگ شکن با این که سازمان میراث فرهنگی ناهم‌سو با کار و فعالیت آنان است، شوربختانه‌(:متاسفانه) همچنان آسیب‌رسانی خود را دنبال می‌کند و باید پروانه‌ی (:مجوز) کار از آنان گرفته شود».
محسن جاوِری در پاسخ به کاربری تخته سنگ بزرگی که در کنار و پایین چهارتاقی پدیدار شده است به اَمرداد گفت‌: «‌مدیریت پایگاه میراث فرهنگی نیاسر در گذشته برای نشان دادن نوشتارهایی درباره ی این چهارتاقی، اقدام به تراشیدن این قاب در سنگ کرده که به انگیزه‌ی کمبود بودجه به تاخیر افتاده و تکمیل نشده است. همچنین جاده‌ی خاکی کنار سازه در ساماندهی‌های روزگار معاصر و برای دسترسی به آن کشیده و طراحی شده است!».
این باستان‌شناس درباره‌ی بازآرایی‌هایی که به باور برخی کارشناسان به این یادمان آسیب رسانیده است، گفت‌: «‌در بازآرایی‌های تازه که سال گذشته به انجام رسیده است، بسیاری از دست‌کاری‌های سالیان گذشته و دخالت‌هایی که برخی دشواری‌ها را پدید آورده بود تا آن جا که شدنی بود، زِدوده شد. در بازآرایی سال گذشته کوشش شد تا بدون کم‌ترین دخالت و همراه با از میان بردن اثرات بد کارهای پیشین، یک باز پیرایی به انجام برسد. همچنین سازه‌ای که در پایین چهارتاقی دیده می‌شود و در آهنین دارد، در پشت بخش بسته شده (:مسدود) گذر چشمه و کاریز‌(:قنات) نیاسر است که برای پیشگیری از افتادن مردم (:سقوط) به درون آن، هم اینک بسته شده است. اما پیشنهادی برای رو نمای آن و به کار بردن شیشه‌های کلفت برای آن داریم که به انگیزه‌ی نبود بودجه به تاخیر افتاده است، ولی خود می‌تواند به عنوان یک گیرایی‌(:جاذبه) گردشگری مطرح باشد!».
دکتر جاوِری درباره‌ی درخت کهنسال پایین چهارتاقی و پیوند آن با ساخت سازه و همچنین کاربری چهارتاقی و دیرینگی آن به اَمرداد گفت‌: «‌درباره‌ی درخت با یکی از کارشناسان آگاه گفت‌و‌گو شد و وی پس از بازدید و انجام کارشناسی روی آن، دیرینگی درخت را میان 1000 تا 1100 سال بر آورد کرده اند. هر چند پیوندی با روزگار ساسانی ندارد. درباره‌ی چهارتاقی با نگرش به ساده بودن‌(:ابتدایی) گوشوار به کار رفته و روش چپیره سازی چهارتاقی (همه‌ی کارهای مورد نیاز برای تبدیل کردن زمینه‌ی چهار وجهی به دایره را چپیره سازی گویند)، زمان ساخت آن را به آغاز روزگار ساسانی نسبت داده اند. زیرا نمونه‌های همانند آن در سال های سِپَسین (:بعدی) از دیدگاه فناوری ساخت پیشرفت کرده و از الگوی به کار رفته در نیاسر فاصله گرفته اند. همچنین برخی نا آگاهانه کاربری نجومی برای آن تعریف می‌کنند. این سازه یک چهارتاقی است و پیوندی با جُستارهای ستاره‌شناسی ندارد. هر چند با نگرش به سمت ساخت آن، به گونه‌ی ناگهانی با برخی رُخدادهای رایج ستاره‌شناسی خود به خود پیوسته شده است».
هم اینک باید چشم به راه بود و دید که آیا سازمان میراث فرهنگی می‌تواند از دنباله‌ی کار کارخانه‌ی سنگ‌شکن که تهدیدی جدی برای این یادمان ساسانی به شمار می‌آید، پیشگیری کند. یا این که باید همواره بر پیکر بی‌دفاع چهارتاقی نیاسر لرزه افتاده و آن را با چالش‌های بیشتری رو به رو کند.
به گزارش اَمرداد، چهارتاقی نیاسر با شماره‌ی 316 در تاریخ 21 آبان ماه 1317 به ثبت ملی رسیده است.